Төтенше жағдайлар қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады. Олар табиғи апаттар, техногендік апаттар, антропогендік әрекеттер салдарынан жиі болып тұрады. Мұндай жағдайлар өрт сөндірушілер, құтқарушылар және синоптиктер сияқты әртүрлі қызметтер мен мамандардың шұғыл әрекет етуін және күш-жігерін үйлестіруді талап етеді.
Бірінші кезекте өрт сөндірушілер қоғамда маңызды рөл атқарады. Олардың міндеттеріне өрттің алдын алу, өртті сөндіру, адамдар мен мүлікті құтқару кіреді. Өрт сөндірушілер әртүрлі өрт түрлерін өңдеуге үйретілген және бұл үшін қажетті құрал-жабдықтары бар. Олар сондай-ақ өрттің алдын алу және қоғамдық қауіпсіздікке бағытталған ағарту шараларын жүргізеді.
Төтенше жағдайларды жоюда құтқарушылар да басты рөл атқарады. Олар су тасқыны, ғимараттардың құлауы, судағы апаттар немесе әуе апаттары сияқты қауіпті жағдайлардан адамдарды құтқаруға маманданған. Құтқарушылар арнайы дайындалған және күрделі авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізуге қажетті дағдыларға ие.
Синоптиктер немесе метеорологтар ауа-райы мен табиғат құбылыстары туралы ақпарат беру арқылы қоғамда маңызды рөл атқарады. Олардың болжамдары дауыл, су тасқыны, қатты жел немесе құрғақшылық сияқты ықтимал қауіпті жағдайлар туралы ескертуге көмектеседі. Заманауи технологиялардың арқасында синоптиктер қоғамға ықтимал төтенше жағдайларға дайындалуға мүмкіндік беретін дәл және уақтылы болжамдарды бере алады. Сонымен қатар, төтенше жағдайларды басқарудағы мемлекеттік органдар мен ерікті ұйымдардың рөлін атап өткен жөн. Азаматтық қорғау қызметтері мен төтенше жағдайлар министрліктері сияқты мемлекеттік қызметтер барлық қатысушылардың іс-әрекеттерін үйлестіреді және зардап шеккендерге көмек көрсетеді. Төтенше жағдайлар кезінде көмек көрсетуге ерікті ұйымдар мен азаматтар да белсене атсалысып, осындай сәттерде қоғамдық бірлік пен ынтымақтың маңыздылығын атап өтуде.
Жалпы аталған төтенше жағдайларға әрдайым дайын болу тікелей төтенше жағдайлар департаментінің құзіретінде. Қазақстанның әр өңірінде мамандар төтенше жағдайларға әрдайым дайын болуға тиіс, сонымен қатар халықты әрдайым құлақтандырып, жедел хабар таратуда маңызды шараның бірі болып табылады. Алматы облысында да жылдың төрт мезгілінде түрлі табиғат апаттары болып тұрады. Биыл еліміз үшін өте үлкен табиғат апаты, су тасқыны орын алып, тасқын судан бірнеше облыс зардап шекті. Бірнеше мыңдаған адамның тұтас үйі су астында қалып кетті. Тасқын судың қарқыны алдын-алуға да тосқауыл болдырмады. Осы сияқты шараларда төтенше жағдайлар департаментімінің атқаратын қызметі өте орасаң зор екені маңызды. Сонымен қатар, ауа-райын болжайтын синоптик мамандардың да бұл жағдайда маңызы барын айта кеткен жөн. Биыл еліміздің 10 облысында жедел төтенше жағдай жарияланып, адамдардың қауіпсіздіктері үшін жедел шаралар жүзеге асырылды. Сонымен қатар, дәл биылғы су тасқыны өзінің көлемі жағынан соңғы 80 жыл ішіндегі ең ірі апаттың бірі болып тіркелді.
Көктемгі су тасқыны кезінде Алматы облысында су тасқыны кезеңіне қызу дайындық ерте басталды. Алматы облысы Төтенше жағдайлар департаменті Төтенше жағдайлардың алдын алу басқармасының басшысы Дәурен Азаматов облыс әкімінің 19 ақпандағы қаулысына сәйкес жоғары дабыл режімі енгізді. Алдын-ала елді мекендерден 3,1 мың м3 қар шығарылып, 154,8 шақырым арық, 48,2 шақырым канал қазылды. Сонымен қатар, дренаждық жүйелерді дайындау жұмыстары жүргізілген: 87 автомобиль және 7 темір жол астынан 27,2 шақырым су бұру каналдары қазылды. Департамент басшысы Азаматовтың алдын-ала мәлімдеуінде 27 елді мекенде су басу қаупі бар екенін, алайда оның 7-інде қабылданған шаралардың арқасында қауіп толығымен жойылғанын, 20-ында айтарлықтай төмендегенін белгілі болды. Көктемде болуы мүмкін төтенше жағдайларды жедел жою үшін 1326-дан астам жеке құрам, 471 техника, 29 жүзу техникасы және 120 мотопомпа жұмылдырылған. Сондай-ақ «Көктем-2024» ауқымды оқу-жаттығулары өткізіліп, оның барысында су басу қаупі бар арықтар, каналдар мен су құбырларының едәуір бөлігі тазарту жұмыстары жүргізілген. Осы тұста аудандық полиция бөлімшелерінің аумақтық бөлімшелерінің белсенді жұмысын атап өту маңызды, 123 елді мекенде рейдтік іс-шаралар жүргізілді, сонымен қатар бірқатар аудандарда су құбырлары ауыстырылып, кәріз жүйесі жаңартылды. Табиғи апат кезінде департамент басшысы Дәурен Азаматов Алматы облысының тұрғындарын қырағы болуға және болуы мүмкін төтенше жағдайларға дайын болуға шақырды. Су тасқыны немесе басқа да төтенше жағдайлар кезінде аудан тұрғындары 112 нөміріне хабарласып, көмек сұрауы керектігін айтып, ескерту жұмыстарын жүргізді. Бұл тікелей облыстағы шағын ауылдар мен елді-мекендердегі адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жүргізілген.
Жалпы Алматы облысында қар көшкіні жүруі мүмкін 55 аумақ бар. Алматы облысының таулы аймақтарында 2024 жылдың 8 қаңтары мен 11 қаңтары аралығында қар көшкіні жүру қаупі бары аймақтағы тұрғындар мен туристтерге ескертілді. Бұл жағдайда облыстық төтенше жағдайлар департаментінің жұмысы айқын көрініс тапты. «Төтенше жағдайлар департаменті азаматтарды, туристерді және демалушыларды қар көшкінінің ықтимал арандатуына байланысты қар басқан беткейлерге шықпауға, сондай-ақ таулы аймақтарда барлық қауіпсіздік шаралары мен тәртіпті сақтауға шақырады», - делінген хабарламада.
Департамент ескертуінде Алматы облысының аумағында Іле-Алатау тау жотасының оңтүстік беткейінің бойында Еңбекшіқазақ, Талғар және Қарасай өңірлерінде орналасқан 55 қар көшкіні қаупі бар аумақтар бар екені атап өтілді. Қар көшкіні негізінен ауа температурасының жоғарылауы мен жауын-шашынның көп түсуінен болады. Сондықтан, облыс тұрғындары әрдайым хабарламалар мен ескертпелерге мұқият қарап назар аударуы маңызды. Қауіпсіздік шараларын да қатаң сақтауы тиіс.
Сонымен бірге, «Қазгидромет» РМК баспасөз қызметі 5-7 мамыр аралығында Алматы және Павлодар облыстарында су басу ықтималдығы туралы гидрологиялық болжамды жариялады. Болжам бойынша, Шүлбі су қоймасынан ағызылатын су көлемінің артуы Павлодар облысындағы Ертіс өзеніндегі су деңгейінің қауіпсіз мәннен асып кетуіне әкелуі мүмкін. Егер бұл сценарий орын алса, аумақтарды, соның ішінде тұрғын үйлерді, жолдарды және ауылшаруашылық жерлерін су басу мүмкіндігі бар. Сонымен қатар, 2024 жылғы 5-7 мамыр аралығында Алматы маңындағы таулы аудандарда және Алматы облысының өзінде күтілетін қатты жауын-шашын тау беткейлерінен ағынды суларды тудыруы мүмкін, өзен бассейндерінде су басу және төгілу қаупін арттыруы мүмкін. Бұл төмен орналасқан аудандардағы елді мекендер мен инфрақұрылымға әлеуетті қауіп төндіреді. Метеорологтар бұған дейін Қазақстанның кейбір аймақтарында мамыр айында құрғақшылық болады деп ескерткен болатын. Бұл ауа райының тұрақсыздығын және ықтимал төтенше жағдайлардан қорғау үшін сақтық шараларын қолдану қажеттігін көрсетеді. Зардап шеккен аймақтардың тұрғындары қырағы болып, жергілікті билік пен мамандандырылған қызметтердің ықтимал төтенше жағдайлар туралы ескертулеріне құлақ түруі керек.
Ал өрт сөндіру бойынша Алматы облысында өртке қарсы толық қорғауды қамтамасыз ету үшін тағы 18 өрт сөндіру бекетін салу қажеттілігі анықталған. Алматы әкімдігінің баспасөз қызметі хабарлағандай, бүгінде облыста мемлекеттік өртке қарсы қызметтің 13 өрт сөндіру бөлімшесі бар, оларда 109 бірлік техника бар, бұл белгіленген норманың 85,3 пайызын құрайды. Дегенмен, облыстағы елді мекендерді тиімді қорғау үшін қосымша 18 өрт сөндіру техникасын сатып алу қажет.
Алматы облысы Төтенше жағдайлар департаменті өкілдерінің айтуынша, қазір Райымбек ауданы, Нарынқол ауылында жергілікті бюджет есебінен екі өрт сөндіру бекеті салынып жатыр. Сонымен қатар, Кеген ауданы, Кеген ауылында 2023 жылы автокөліктерге арналған екі композиттік құрылымнан тұратын модульді өрт сөндіру бекетінің құрылысына қаржы бөлінген. Сондай-ақ облыстың басқа аудандарында өрт сөндіру бекеттерінің желісін кеңейту жоспарлануда. Өңірлерді дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған жоспары аясында Қарасай ауданындағы Шамалған стансасында және Талғар ауданындағы Нұра ауылында екі өрт сөндіру бекетін салуға жобалық-сметалық құжаттама бекітілді. 2023-2024 жылдарға арналған жергілікті бюджет. Сондай-ақ, жергілікті бюджет есебінен Қонаевта 18 өрт сөндіру-құтқару техникасын сатып алу жоспарлануда.
Әрі облыста дала өрттерінің алдын алуға ерекше көңіл бөлінуде. Алматы облысы Төтенше жағдайлар департаментінің қызметкерлері халықты табиғи өрт қаупі туралы хабардар ету және ескерту, сондай-ақ болуы мүмкін өрттермен тиімдірек күресу үшін коммуникация схемаларын түзету бойынша іс-шараларды жүргізеді. Орман өрттеріне дайындық барысында 124 учаскеде дайындық жұмыстарын қамтамасыз ету үшін жергілікті бюджеттен қаражат бөлінді.
Жаз маусымының басталуымен Алматы қаласы мен Алматы облысының мемлекеттік орман резерватының аумағында өрт қауіпті кезең енгізілді. Бұл туралы Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Алматы қалалық Төтенше жағдайлар департаментінің өкілдері мәлім етті.
Өрт қауіпті кезең – бұл қоршаған ортаға, экономикаға және адам денсаулығына елеулі зиян келтіруі мүмкін дала өрттерінің шығу қаупінің жоғарылау уақыты.
Ұлттық қауіпсіздік агенттігінің өкілі өткен жылы таулы және орманды аумақтарда өрттің алдын алу бойынша атқарылған шаралар туралы баяндады. Мобильді топ құрылып, 161 рейд жүргізіп, 228 өрттің алдын алды. Өрт қауіпсіздігі мәселелері бойынша 11 мыңнан астам азаматқа нұсқау берілген.
Қорытындылай келе, өрт сөндірушілер, құтқарушылар және синоптиктер апаттардың алдын алуға, адамдардың өмірін сақтап қалуға және азаматтардың қауіпсіздігін сақтауға көмектесетін қоғамда маңызды рөл атқарады. Олардың кәсіпқойлығы, батылдығы мен адам өмірін сақтап қалуға берілгендігі оларды қоғамымыздың ажырамас мүшелеріне айналдырады. Сонымен қатар, мемлекет тарапынан да қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында да аталған мамандардың, сала өкілдерінің де әлеуін ескеру маңызды.Себебі, күн-түн демей өз өмірінен гөрі халықтың өміріне басын бәйгеге тігіп, жауапкершілікпен қызметін атқару, нағыз кәсіби маманға тән дара қасиет.
