Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі республикалық референдумда жер мен жер қойнауы ең алдымен Қазақстан халқына тиесілі екендігі туралы норма бекітілді. Бұл өзгерістер Мемлекет басшысының «Балаларға арналған ұлттық қор» құру туралы ұсынысына жол ашты, бұл мемлекеттегі әділеттілікке деген ұмтылыстың тікелей көрінісі.
Конституциямызда жер мен оның байлығы халықтық екені атап көрсетілді Сондықтан да ұлттық экономика халық игілігіне қызмет етуі тиіс», – деді Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев.
Бұл бастамаға сәйкес, 2024 жылдың қаңтарынан бастап Ұлттық қордың инвестициялық кірісінің 50 пайызы қазақстандық балалардың арнайы шоттарына бағытталатын болады.Ұлттық балалар қоры 2024 жылдың басынан бастап күшіне еніп, алғашқы жұмыс жылында 7 миллионнан астам баланы қамтуға уәде берді. Қорды басқару Ұлттық Банктің құзырында болғанымен, жоба үйлестірушісі рөлі Қаржы министрлігіне, ал оператор ретінде Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры тағайындалды.
2024 жылғы 1 қаңтарға дейін Әділет министрлігінің деректері негізінде қалыптастырылған 18 жасқа дейінгі балалардың бастапқы тізімі Ұлттық қордың инвестициялық кірісінің жартысын олардың арасында тең бөлу үшін негіз болады.
Ұлттық қордан төлем алған бала оны 18 жасқа толған соң баспана алуға, білім алуға, оның ішінде шетелде оқуға пайдалана алады. Айта кетерлігі, сатып алынатын баспана Қазақстан аумағында болуы керек. Бұл жоба жастардың болашағын қамтамасыз етуде және олардың қаржылық тәуелсіздігін қалыптастыруда маңызды қадам болмақ. Жамбыл облысындағы балаларға Ұлттық қордан 50 миллион долларға жуық қаржы аударылды. «Балаларға арналған ұлттық қор» мемлекеттік бағдарламасы аясында 2006 жылдың 1 қаңтары мен 2023 жылдың 31 желтоқсаны аралығында дүниеге келген 472 426 бала осы салаға қатысуда. «БЖЗҚ» АҚ баспасөз қызметінің мәліметінше, бұл балалардың арнайы шоттарына түскен жалпы сома 47 миллион 488 мың 262 АҚШ долларын құраған. 2024 жылы 18 жасқа толатын 21,5 мыңнан астам бала қазірдің өзінде БЖЗҚ-да автоматты түрде ашылған арнайы шоттарына 100 доллар және 52 цент сомасын алған. Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының мәліметінше, облыс бойынша жалпы сома 2 миллион 173 мың 846 АҚШ долларын құраған.
Бұл балалар кәмелетке толған соң өз қаражатын еркін басқара алады. Ұлттық балалар қоры бағдарламасы бүкіл ел бойынша шамамен 7 миллион баланы қамтыды және өткен жылы Қазақстанның Ұлттық қорынан 100,52 доллар алды. Бұл бағдарламаға Қазақстан Республикасының азаматтығын алған және 2006 жылдан бері дүниеге келген балалар кіреді. Шетелдік бала 18 жасқа толғанға дейін Қазақстан азаматтығын алса, ол да азаматтық алған сәттен бастап бағдарламаға енгізіледі.
Мемлекет басшысы алға қойған «Балаларға арналған ұлттық қор» бастамасын қазақстандық экономист Арман Байғановтың оң бағалауда. Ол мұндай жүйенің сәтті үлгілері басқа елдерде, атап айтқанда Таяу Шығыста қазірдің өзінде бар екенін атап көрсетеді. Балаларды қаржылық жастықпен қамтамасыз ету идеясының әлеуеті зор. Дегенмен, сарапшының айтуынша, жобаның сәтті жүзеге асуы үшін қаржылық мониторинг пен бухгалтерлік есеп жүргізу қажет.
Арман Байғанов инвестициялық кіріс көлемі қордың бір жылдағы қызметіне байланысты болатынын атап өтті. Ол тіпті кішкентай сомалар да балалар үшін өзгеріс болатынына сенім білдіреді, өйткені олар өздерінің жеке шоттарында белсенді түрде жиналады.
Жоспар бойынша 2024 жылдан бастап әр балаға жеке жинақ шоттары ашылады. Бұл есепшоттарға жыл сайын қаражат аударылып, жаңа сәбилер дүниеге келген кезде жаңа есепшоттар ашылады. 18 жасқа толғанда шоттар жабылады.
Сарапшы «Балаларға арналған ұлттық қор» жобасы қоғам сенімінің құралына айналады деп есептейді. Халық Ұлттық қордың инвестициялық кірісіне қызығушылық таныта бастайды, бұл оның тиімділігін ынталандырады. Ол сондай-ақ қор инвестицияларын сыртқы нарыққа салу тиімдірек болуы мүмкін екенін айтады. 2000 жылы норвегиялық үлгі негізінде құрылған бұл қор шикізаттан түсетін кірістен түсетін қаражатты жинайтын «қауіпсіздік жастығының» бір түрі болып табылады. Оның мақсаттарының қатарында еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, экономиканың қолайсыз сыртқы факторларға тәуелділігін азайту және болашақ ұрпақ үшін қаржы ресурстарын құру бар.
«Ұлттық қор Тәуелсіздіктің алғашқы онжылдығында жүргізіліп жатқан экономикалық реформалардың маңызды элементтерінің бірі болды. Ұлттық қордың оң ықпалы әсіресе 2008-2009 жылдардағы жаһандық қаржылық-экономикалық дағдарыстың салдарын еңсеру кезеңінде сезілді», - деп өз пікірімен бөлісті Арман Тоқтышақов.
«Балаларға арналған ұлттық қор» жобасы, сарапшылардың пікірінше, жалпымемлекеттік сипатқа ие және барша қазақстандықтардың мүдделеріне жауап береді. Сонымен қатар, жоба жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясаттың қисынына толығымен сәйкес келеді, сонымен бірге «Әділетті Қазақстан» идеясына сәйкес келеді. Осылайша, аталған қор өңірлердегі әлеуметтік саланың дамуына әсер ететін бастамалардың бірі. Себебі келешек ұрпақ елдің болашағы, оларға көрсетілген қамқорлық түпкілікті елдің болашағы мен дамуына әсер етері сөзсіз.
Жалпы қазіргі таңда облыста:
- 0-18 жас аралығындағы балалар саны 458 368 құрайды.
- 929-ы (2022ж. - 946 бала) Тараз қаласы мен аудандардағы қамқоршылықтағы балалар;
- 129-ы патронаттық тәрбиеде;
- 13 отбасы үлгісіндегі балалар үйінде 37 тәрбиеленуші;
- 3 қабылдаушы отбасыларында 16 тәрбиеленуші тәрбиеленуде;
- Өмірлік қиын жағдайдағы балаларды қолдау орталығында - 65 бала (2022 ж.-54 бала);
- «Үміт» бөбектер үйінде 11 бала;
- Облыстық жасөспірімдер үйінде 68 жасөспірім тіркелген (нақты тұрып жатқаны 35, оның 19-ы кәмелетке толмағандар;
- №4 Арнаулы әлеуметтік қызметтер ұсыну Орталығында-18 бала тәрбиеленуде.
