«Томирис» кітабының авторы Ержан Орымбетов Orda.kz редакциясына жүгінді. Ол авторлық құқықты бұзғаны үшін Әлия Назарбаеваны сотқа беруді жоспарлап отырғанын және оның әкесі Нұрсұлтан Назарбаевты да жауапқа тарту керек екенін айтты.
Жазушы 2019 жылғы «Томирис» фильмінің сценарийі негізінен оның 2013 жылғы «Томирис» кітабының көшірмесі екеніне сенімді.
Сценарийді Тимур Жақсылықов (сценарист және актер) пен Әлия Назарбаева жазған. Тапсырыс беруші – Мәдениет және спорт министрлігі. Жазушының оларға негізгі талаптары бар. Орымбетов режиссерлер оның кітабынан сюжетті, ондаған көріністер мен диалогтарды, кейіпкерлердің мінез-құлық ерекшеліктерін, мистицизм элементтерін, тіпті идеяның өзін көшіріп алғанын айтты.
«Томиристің авторлық құқығына қатысты шағымдарыма байланысты маған қысым көрсетіліп, түрлі қоқан-лоққылар жасалды. Мен бірден сотқа жүгінген жоқпын, өйткені ол кезде мүмкіндігім болмады, мен қатты ауырдым» деп түсіндірді Орымбетов редакцияға.
Фильмді түсіруге шамамен 3 млрд теңге жұмсалды, деді фильмнің алдын ала көрсетілімі күні қазіргі «Қазақфильм» АҚ-ның бұрынғы президенті Арман Әсенов. Ал Томирис түсірілімінің несиелерінде Әлия Назарбаева бас продюсер ғана емес, Тимур Жақсылықовпен бірге сценарийдің тең авторы ретінде де көрсетілген. Экс-Мәдениет және спорт министрі Ақтоты Райымқұлованың айтуынша, тарихи драма бір айда кассадан небәрі 480 млн теңге жинаған.
Жазушы 2013 жылы кітап жарыққа шыққан соң Елбасы кеңсесінен Нұрсұлтан Назарбаевтың атынан алғыс хат алғанын айтты. Сонда Орымбетов Мәдениет министрлігіне кітабын түсіруді ұсынды, бірақ қазір фильм түсіре алмайтындарын айтты. Алайда, бірнеше жылдан кейін Мәдениет министрлігі «Томирис» фильмін түсіру туралы шешім қабылдағаны белгілі болды.
«Фильм мен кітап жасау идеясының авторы ретінде мен ынтымақтастық туралы ұсыныс аламын деп күткен едім. Бірақ бұл болмады. Шығарылған фильмді көргеннен кейін мен өзімнің кітабыммен ондаған сәйкестіктерді тапқандықтан қатты көңілім қалды. Мен фильмнің үзінділері мен кітабымдағы абзацтарды салыстырмалы тізіммен және егжей-тегжейлі көрсетулерді режиссерлерге дереу жаздым» деді жазушы сол кездегі оқиғаларды сипаттап.
Авторлық сараптама
Сурет жарияланғаннан кейін көп ұзамай ер адам тәуелсіз авторлық сараптама жүргізуді ұсынды. Салдарынан Мәдениет министрлігі мен «Қазақфильм» киностудиясының редакциясы ескертпелерге байланысты болмашы сәйкестіктерді ғана мойындап, жауапкершілікті фильмнің бас сценаристіне жүктеді.
Айта кетсек, Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша ішінара алудың өзі авторлық құқықты бұзу болып табылады.
Тек 2022 жылы Ержан Орымбетов көмек сұрап Қасым-Жомарт Тоқаевқа жүгінді. Бірақ жазушы сюжеттік көріністер мен диалогтардың барлық сәйкестіктері кездейсоқ, ал жазушы өз талаптарын тек сценарист Жақсылықовқа айта алады, өйткені онымен «Қазақфильм» келісім-шарты бар деген жауап алды.
Бірақ Ержан Орымбетов қолында құжаттардың көшірмелері бар екенін, одан «Қазақфильмнің» Әлия Назарбаевамен келісімі болғанын айтты. Оның үстіне, Нұрсұлтан Назарбаевтың да плагиатқа қатысы болуы мүмкін деп есептейді жазушы.
«Негізі, «Томирис» фильмінің сценарийін әзірлеуге келісімшарт Әлия Назарбаевамен жасалған. Сонымен қатар, режиссер Сатаевпен кездесуінде Елбасының өзі «Томирис» фильмінің сценарийіне қатысты ұсыныс берді. Сондықтан мен оны талап арызға қоса жауапкер ретінде тартқым келеді. Жағдайдың ҚР Конституциясындағы оның мәртебесі туралы жаңа өзгерістерге қаншалықты сәйкес келетінін анықтау қажет» деді Орымбетов.
Орымбетовтың Orda.kz сайтына берген құжаттарының көшірмелері Назарбаеваның автор ретінде теледидардан түскен пайданың 60 пайызын, Қазақстан Республикасының кинотеатрларындағы прокаттың 70 пайызын және кинотеатрларда таратудың 40 пайызын алуға құқығы бар екенін көрсетеді. Расталмаған мәліметтерге қарағанда, Әлия Назарбаеваға тек сценарий жазғаны үшін 149 млн теңге төленген.
Төменде осы келісімнің парақшалары берілген.
«Мен авторлық құқығымның бұзылғаны туралы мақала жазғанымда, менің жұмысыма оншақты полицей келіп, пошта жәшігін сындырып, дөңгелектерді кесіп тастады. Содан кейін бақылау, телефон тыңдау басталды, мені күн сайын жол полициясы тоқтатады, олар ағамды полиция бөліміне апарды, ал пандемия кезінде оны жұмыссыз қалдырғысы келді» деп түйіндеді жазушы.
Ержан Орымбетовтың айтуынша, ол тек әділдікке жетіп, бар шындықты Қазақстан халқына жеткізгісі келеді. Жазушының тағылған айыптарына түсініктеме беруді сұрап, редакция Елбасы канцеляриясына сауал жолдады.
Дереккөз
