Қазақстанның шағын және ірі елді-мекендерін, аймақтық дамуын, өңірлердің салалық даму перспективасына назар аударған жөн. Себебі қоғамдық салаларды дамыту мақсатында өңірлік жобаларды жүзеге асырып, нәтижесін берген жобалардың жемісін алдағы уақытта да көруге болады. Бұл тікелей аймақтың дамуына әсер етеді. Өңірдегі негізгі мәселелерді талдау, шешу жолдарын анықтау, әрі соған орай нақты жоспарлар құру тікелей халықтың өмір сүру сапасына әсер етеді.
Қазақстанның 2024 жылғы өңірлік жоспарлары елдің экономикалық, экологиялық және әлеуметтік даму бағыттарын қамтиды.
Экономикалық даму: Қазақстан 2024 жылы экономикалық өсімді 10%-ға жеткізуді мақсат етуде. Бұл жоспарға сәйкес, бюджет тапшылығының жойылуы мүмкін. Экономиканың негізгі драйверлері өңдеуші өнеркәсіп, мұнай-газ және көмір химиясы, ауыр машина жасау және туризм сияқты салалар болады. Үкімет экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін құрылымдық реформаларды жалғастыруға ниетті. Атап айтқанда, инфляцияны 2024 жылы 8,7%-ға дейін төмендету жоспарлануда, ал қызмет көрсету саласында өсім 4,7% деңгейінде болады деп болжануда.
Экология және табиғатты қорғау: Қазақстан 2060 жылға дейін көміртегі бейтараптығына қол жеткізу стратегиясын іске асыруда. 2024 жылы төмен көміртекті даму мәселелерін шешуге бағытталған жаңа заңнамалық өзгерістер енгізу жоспарланған. Сондай-ақ, метан шығарындыларын азайту бойынша жаһандық міндеттемелер орындалады. Орман қорында 2 миллиард ағаш отырғызу және қалдықтарды басқару бойынша "Экоқолдау" бағдарламасын іске қосу да жоспарда бар.
Әлеуметтік және инфрақұрылымдық даму: 2024 жылы Қазақстанда тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық инфрақұрылымын жақсарту және энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары қабылданады. Жылу электр орталықтары мен басқа да коммуналдық инфрақұрылымның тозуын жоюға ерекше назар аударылады. Ауыл шаруашылығына субсидиялар беру арқылы осы саланың проблемаларын шешу жоспарланған.
Бұл жоспарлар Қазақстанның өңірлерін тұрақты дамуға және тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған.
Қазақстанның болашағы тұрақты даму мен экологиялық тепе-теңдікті сақтау арқылы мүмкін болатынын мойындай отырып, Үкімет "Жасыл экономикаға" көшу жөніндегі жұмыстарды жандандыруда. Премьер-министр Олжас Бектеновтің төрағалығымен өткен кеңес отырысында мемлекет басшысының 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізу және энергия сыйымдылығын төмендету мақсаттары талқыланды. Бұл міндеттер Қазақстан халқына Жолдауында қойылған, ал олардың орындалуы елдің экономикалық өсуіне және өмір сүру деңгейін арттыруға жәрдемдеседі.
"Жасыл экономика" тұжырымдамасы Қазақстанда 10 жылдан астам уақыт бойы жүзеге асырылып келеді. Осы кезеңде жаңартылатын энергия көздерінің үлесі 4,5%-ға дейін жетіп, өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу деңгейі 25%-ға, тұтыну деңгейі 39%-ға дейін өсті. Бұл жетістіктер "Жасыл" экономиканың тиімді құралдарының бірі - өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының ең озық техникаларды қолдануы арқылы мүмкін болды. 2021-2023 жылдар аралығында Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығы (ХЖТИЖО) түрлі салалардағы өндірістік процестер үшін 16 анықтамалық жасақтап, ірі кәсіпорындардың қызметін қамтыды. 2027 жылға дейін тағы 16 құжат әзірлеу жоспарда бар.
Олжас Бектеновтің айтуынша, көптеген дамыған елдерде бизнестің өзі салалық анықтамалықтарды әзірлеуге қаражат салуға мүдделі. Осыған байланысты Экология және табиғи ресурстар министрлігі "Атамекен" палатасымен және салалық қауымдастықтармен бірге 2025-2027 жылдарға жоспарланған анықтамалықтарды әзірлеу жөніндегі іс-шараларды бірлесіп қаржыландыру мәселесін пысықтауы қажет. Бұл тәжірибе Қазақстанның да бизнес ортасында қолданылуы тиіс.
Кеңес барысында "жасыл" экономикаға көшу шеңберінде теңгерімді аумақтық даму ерекше назарға алынды. Мысалы, Солтүстік Қазақстан облысы жаңартылатын энергияны пайдалану бойынша оң нәтиже көрсетіп отыр. Өңірде жалпы қуаты 70,3 МВт болатын 174 энергия көзі жұмыс істейді. Ақмола облысында 2021 жылмен салыстырғанда кәсіпорындар қалдықтарының көлемі 96%-ға төмендеді, ал электр энергетикасының жалпы көлеміндегі "жасыл" энергияның үлесі 74%-ды құрады. Жамбыл облысы су ресурстарын тиімді пайдалану қажеттілігіне байланысты 2025 жылға дейін 257 су нысанын жөндеуді жоспарлап отыр.
Премьер-министр Олжас Бектенов мемлекет басшысының "Жасыл экономикаға" көшу жөніндегі тұжырымдаманы өзектендіру туралы жаңа Жарлығында ауаның ластануын төмендету, органикалық өнім өндірісін арттыру және су үнемдеу технологияларын енгізу бойынша өзекті нысаналы көрсеткіштер белгіленгенін атап өтті. Бұл көрсеткіштерге қол жеткізу үшін барлық деңгейде жұмыс жандандырылуы тиіс. Әкімдіктерге мүдделі орталық мемлекеттік органдармен бірлесіп, жоспар жобасында "жасыл" экономика индикаторларына қол жеткізуге бағытталған іс-шараларды қарастыру тапсырылды.
Экологиялық жобаларды қаржылық қамтамасыз ету үшін жасыл кредиттеу және жасыл облигациялар шығару тетіктерін дамыту қажет. Бұл құралдар экономикалық дамуды экологиялық тұрақтылықпен үйлестіре отырып, жобалардың қаржылық тұрғыдан жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Қойылған міндеттерді іске асыру үшін 2024-2030 жылдарға арналған тиісті іс-шаралар жоспарының жобасы әзірленіп жатыр.
Қазақстанның өңірлік даму жоспарларына "жасыл экономика" индикаторларын біріктіру елдің тұрақты дамуына және экологиялық тепе-теңдігін сақтауға мүмкіндік береді. Бұл бастама өңірлердің экономикалық және әлеуметтік дамуын үйлестіруге, халықтың өмір сүру сапасын арттыруға және болашақ ұрпақ үшін қолайлы экологиялық жағдайлар жасауға бағытталған маңызды қадам болып табылады.
Ұлытау өңірін дамыту мақсатында "Қазақмыс корпорациясы" ЖШС мен Ұлытау облысының әкімдігі арасында 2024 жылға арналған өзара түсіністік және ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойылды. Бұл меморандумның аясында корпорация биылғы жылы өңірде білім, денсаулық сақтау, спорт, инфрақұрылымды дамыту және адами капитал салаларында жүзеге асырылатын 30 әлеуметтік жобаны қаржыландырады. Жобалардың жалпы құны 15,5 миллиард теңгеден асады.
2024 жылға арналған негізгі жобаларға Жезқазған қаласында 320 орындық дене шынықтыру-сауықтыру кешенінің құрылысын жүргізу, Кеңгір су қоймасының жағалауын салу, мешіт құрылысы, Жезқазған қаласында 280 орындық балабақша салу, Сәтбаев қаласындағы "Ақбота" балабақшасын күрделі жөндеуден өткізу, Сәтбаев қаласындағы Шахтер даңқы скверін және Жезқазған қаласындағы Металлургтер алаңын қайта жаңғырту жатады.
2023 жылы "Қазақмыс" корпорациясы 30 жобаны жүзеге асыруға 11 млрд теңге бөлген болатын, оның ішінде 14 жоба сәтті аяқталды. Солардың ішінде мүгедек балаларға арналған күндізгі күтім орталығы ғимаратын алу және оны жөндеу, Сәтбаев қаласындағы С. Сейфуллин атындағы орта мектепті жөндеуден өткізу, "Ескұла жер асты су алу құрылымдарын жаңғырту" жобалық-сметалық құжаттамасын әзірлеу және "Ұлытау" футбол клубын ашу сияқты жобалар бар. Қалған 16 ірі жоба биыл да жалғасын табады.
"Қазақмыс" корпорациясының бұл бастамалары өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуына елеулі үлес қосады. Меморандум аясында жүзеге асырылатын жобалар халықтың өмір сүру сапасын арттырып, өңірдің инфрақұрылымын жаңғыртуға және дамытуға бағытталған. Бұл бастамалар өңірдің болашақ дамуына және тұрғындардың әл-ауқатын жақсартуға септігін тигізеді.
Қазақстанның 2024 жылғы өңірлік жоспарлары аясында бірнеше маңызды жобалар жүзеге асырылып жатыр. Олардың ішінде "Жайлы мектеп" пилоттық ұлттық жобасы ерекше орын алады.
"Жайлы мектеп" пилоттық ұлттық жобасы
Жоба шеңберінде Қызылорда қаласы және Арал, Қазалы, Жаңақорған аудандарында жалпы сомасы 19 719,7 млн. теңгеге (РБ 19 601,2 млн. теңге, ОБ 118,5 млн. теңге) бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру объектілерін салу үшін 10 мектептің құрылысы толық аяқталды. Бұл жобаның мақсаты – өңірлерде білім беру сапасын арттыру және жаңа, заманауи мектептер салу арқылы оқу жағдайын жақсарту.
"Дені сау ұлт" ұлттық жобасы
Денсаулық сақтау саласындағы бұл жоба облыстың денсаулық сақтау басқармасы арқылы іске асырылады. "Жедел тапшы мамандықтар бойынша резидентураның білім беру гранттарының санын арттыру" жобасына жергілікті бюджеттен 133,1 млн. теңге бөлініп, толығымен игерілді. Сонымен қатар, облыс әкімінің гранты бойынша ағымдағы жылы 75 резидент білім алуда.
"Қауіпсіз ел" ұлттық жобасы
Қызылорда қаласының маңындағы Сырдария өзенінің арнасын тазалау жұмыстарына арналған жоба жүзеге асырылуда. Бұл жоба "Облыстық ауқымдағы төтенше жағдайлардың алдын алу және жою" мекемесі арқылы жүзеге асырылып, 500 млн. теңге қарастырылған. Алайда, мердігер мекеме жұмыстарды уақытында бастамауына байланысты сотқа шағым түсіріліп, нәтижесінде жобаның қаржысы республикалық бюджетке кері қайтарылды.
Қазақстанның 2029 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары өңірлерді дамытуға ерекше көңіл бөледі. Жоспар бойынша ЖІӨ өсу қарқынын 4 450 млрд. теңгеге жеткізу, жан басына шаққандағы ЖІӨ-ні 1,4 есе және орташа жалақыны 1,9 есе өсіру жоспарланған. Металл және басқа да пайдалы қазбаларды өндіру 40%-ға өсуі қажет, ал геологиялық-геофизикалық барлау 2,3 млн шаршы шақырымға кеңейтіледі. Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерінің үлесін 2029 жылға қарай 12,5%-ға дейін ұлғайту, энергетикалық инфрақұрылымды жаңғырту және дәстүрлі энергия көздерін жаңарту жоспарланған. Бұл шаралар энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және экологиялық тұрақтылықты арттыруға бағытталған. Өңдеу өнеркәсібін дамыту арқылы экспорттық әлеуетті іске асыру және ішкі нарықтың қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында 2029 жылға дейін секторда кемінде 1,7 есе өсім болуы тиіс.
Қазақстанның көлік-логистикалық кешенін дамыту арқылы елді ірі өңірлік сауда-логистикалық хабқа айналдыру көзделген. Транзиттік тасымалдау көлемі ұлғайтылып, қоймалардың жалпы көлемі 5 млн шаршы метрге дейін жеткізіледі.
Бұл жобалар өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге бағытталған маңызды қадамдар болып табылады.
Өңірлерді дамытудың маңызы зор. Ол тек экономикалық өсімге ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік тұрақтылық пен халықтың өмір сүру сапасын арттыруға тікелей әсер етеді. Жаңа мектептер мен денсаулық сақтау мекемелерін салу, инфрақұрылымды жақсарту, және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану – осының бәрі өңірлердің тұрақты және теңгерімді дамуына ықпал етеді.
Өңірлердің дамуы елдің жалпы дамуына да оң ықпалын тигізеді. Өңірлік экономиканың дамуы жаңа жұмыс орындарын құру, халықтың табысын арттыру және әлеуметтік инфрақұрылымды жақсарту арқылы елдің экономикалық әлеуетін күшейтеді. Сонымен қатар, бұл үрдіс ауылдық аймақтардағы өмір сүру сапасын арттыруға, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптің дамуына ықпал етеді.
Осындай жобаларды жүзеге асыру арқылы Қазақстан өз өңірлерін дамытып, әлеуметтік-экономикалық тұрақтылыққа қол жеткізе алады. Өңірлердің дамуы елдің жалпы дамуының негізі болып табылады, сондықтан оған ерекше назар аудару қажет.
