Қазақстанда жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету маңызды әлеуметтік мәселелердің бірі болып табылады. Елдегі демографиялық жағдай, жастардың қалаға көшу қарқыны мен тұрғын үйге сұраныстың артуы бұл мәселені шешудің өзектілігін арттырады. Мемлекет жастардың баспана алуын жеңілдету үшін түрлі жобаларды тұрғын үй саясаты аясында іске асыруда, олардың ішінде әлеуметтік бағдарламалар, жеңілдетілген ипотека мен жалға берілетін тұрғын үйлерді ұсыну бар. Әр жобаның өзіндік артықшылықтары мен ерекшеліктері бар, және олардың әрқайсысы белгілі бір жас санатына немесе әлеуметтік топқа бағытталған.
1. Жастардың баспанаға қол жеткізуіндегі негізгі кедергілер
Қазақстанда жастардың баспанаға қол жеткізудегі басты кедергілерінің бірі – жылжымайтын мүліктің жоғары құны. Әсіресе, ірі қалалардағы (Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент) тұрғын үй бағалары орташа жалақысы бар жастар үшін тым қымбат болуы мүмкін. Сонымен қатар, баспана алу үшін бастапқы жарна жинау мәселесі де бар, өйткені көптеген жастар жұмыс жолын енді ғана бастаған кезде, үлкен соманы жинақтау қиындық тудырады. Банктер ұсынатын ипотекалық шарттар да көп жағдайда жастардың төлем қабілетіне сай келе бермейді.
Екінші мәселе – жастардың тұрғын үй алу үшін жеткілікті несие тарихының болмауы. Жас отбасылардың тұрақты жұмыс орнын табу немесе жеткілікті кіріс деңгейіне қол жеткізуі үшін уақыт қажет, бұл әсіресе ауылдық жерден келген жастар үшін өзекті. Осы себепті көптеген жастар ұзақ уақыт бойы жалдамалы пәтерлерде тұруға мәжбүр.
2. “7-20-25” бағдарламасы
Қазақстанда жастарды баспанамен қамтамасыз етудегі негізгі мемлекеттік бағдарламалардың бірі – “7-20-25”. Бұл бағдарлама бойынша үй сатып алуға мүмкіндік беретін ипотекалық несие жүйесі қарастырылған. Бағдарлама атауының өзі пайыздық мөлшерлеме, алғашқы жарна және несие мерзімін көрсетеді: 7% мөлшерлемемен, 20% алғашқы жарнамен, 25 жылға дейін несие беріледі.
“7-20-25” бағдарламасының артықшылығы – пайыздық мөлшерлеменің салыстырмалы түрде төмен болуы және төлем мерзімінің ұзақтығы. Бұл көптеген жас отбасыларға немесе жеке тұлғаларға тұрғын үйге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Алайда, бағдарламаның кемшілігі де жоқ емес, өйткені бастапқы жарнасы жастар үшін қолжетімсіз болып қалуы мүмкін. Сонымен қатар, “7-20-25” бағдарламасына тек ресми түрде тіркелген, тұрақты табысы бар азаматтар ғана қатыса алады, бұл жұмыс тұрақтылығы әлі қалыптаспаған жастарға қиындық туғызады.
3. “Бақытты отбасы” бағдарламасы
“Бақытты отбасы” бағдарламасы да жастарға бағытталған тұрғын үй бағдарламаларының бірі болып табылады. Ол әсіресе көпбалалы, толық емес және мүгедек бала тәрбиелеп отырған отбасыларға басымдық береді. Бұл бағдарлама арқылы тұрғын үй сатып алу үшін 2% мөлшерлемемен ипотекалық несие алуға мүмкіндік бар, және алғашқы жарна 10%-ды құрайды.
Бағдарламаның басты ерекшелігі – оның төлем шарттары жеңіл, әрі алғашқы жарнаның төмен болуы. “Бақытты отбасы” бағдарламасы әсіресе жас отбасыларға тиімді, өйткені оларға әлеуметтік қолдау ретінде қарастырылған. Дегенмен, бағдарламаның белгілі бір санаттағы адамдарға ғана бағытталғанын ескерсек, барлық жастар үшін қолжетімді деп айту қиын. Бұл бағдарламаға қатысу үшін арнайы құжаттар жинау қажет, бұл да біраз уақыт пен күшті талап етеді.
4. Жастарға арналған арендалық тұрғын үй
Жастарды тұрғын үймен қамтамасыз етудегі тағы бір маңызды қадам – арендалық тұрғын үйлерді ұсыну бағдарламасы. Бұл бағдарлама бойынша, жастар белгілі бір мерзімге жалға берілетін пәтерлерге ие болады. Мемлекет жастарға жеңілдетілген арендалық төлемдер арқылы баспана ұсынып, олардың өз тұрғын үйіне ақша жинауға мүмкіндік береді.
Арендалық тұрғын үй бағдарламасы жұмыс істейтін жастарға, студенттерге және жас отбасыларға арналған. Мұнда жалға алу шарттары оңайлатылған, яғни төлемдер базар бағасынан төмен болып есептеледі. Бұл бағдарлама жастардың баспана мәселесін уақытша шешіп, олардың тұрақты тұрғын үйге қол жеткізуіне көмек көрсетеді. Бірақ бұл арендалық пәтерлер саны шектеулі, әрі тек ірі қалаларда ғана қолжетімді, сондықтан бұл мүмкіндік барлық жастарға жетпейді.
5. “Отбасы банкі” арқылы қолжетімді ипотека
Қазақстанда “Отбасы банкі” арқылы қолжетімді ипотекалық бағдарламалар да жастар үшін тиімді шешімдердің бірі. Банк арзан пайызбен несие беру арқылы тұрғын үй жағдайын жақсартуға көмектеседі. “Отбасы банкі” арқылы ипотека алу үшін алдымен арнайы депозитке ақша жинақтау қажет. Бұл жүйе жастардың тұрақты түрде жинақтау әдетін қалыптастыруға көмектеседі.
“Отбасы банкі” бағдарламасының бір артықшылығы – ипотекалық несие алуға мүмкіндік беретін депозит жүйесі. Бұл жастарға бастапқы жарна жинау үшін қаржылық тәртіпті үйренуге септігін тигізеді. Алайда бұл бағдарламаның кемшілігі де бар – бастапқы капитал жинау үшін біраз уақыт қажет болады. Сонымен қатар, тұрақты ай сайынғы табыстың болуы шарт, бұл кейбір жас мамандар үшін қиын болуы мүмкін.
6. Жастардың тұрғын үй мәселесін шешудегі болашақ жоспарлар
Қазақстандағы жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету жобалары әлі де даму үстінде. Мемлекет жаңа бағдарламаларды енгізу және қолданыстағы бағдарламаларды жетілдіру арқылы жастардың баспана мәселесін шешуге баса назар аударып келеді. Алдағы уақытта баспана алуды жеңілдету мақсатында бастапқы жарна көлемін азайту, несие мерзімін ұлғайту немесе пайыздық мөлшерлемені төмендету сияқты шаралар қарастырылуда.
Сонымен қатар, болашақта құрылыс саласындағы инновациялық технологияларды енгізу арқылы тұрғын үй құнын төмендету жоспарда бар. Мемлекет жастарды баспанаға қолжетімді ету мақсатында арендалық төлемдерді субсидиялау, сондай-ақ көпбалалы жас отбасыларға арнайы жеңілдіктер беру сынды жобаларды қарастыруда.
Қазақстанда жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мемлекет үшін маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Жоғарыда аталған бағдарламалар мен жобалар жастардың баспана мәселесін шешуде айтарлықтай көмек көрсетеді.
