Қазақстанда қосылған құн салығының (ҚҚС) мөлшерлемесін арттыру мәселесі қоғамда қызу талқыланып жатыр. Осыған байланысты белгілі экономист Хафиз Атымтай өз пікірін білдіріп, бұл бастаманың әлеуметтік және экономикалық салдарына алаңдаушылық білдірді, деп хабарлайды Alash.kz.
Атымтайдың айтуынша, ҚҚС – регрессивті салық, яғни ол табысы төмен халыққа пропорционалды түрде көбірек әсер етеді.
– «Барлық азаматтар бірдей мөлшерлеме төлегенімен, табысы аз отбасылар үшін тұтыну шығындарының үлесі жоғары. Сондықтан олардың салықтық жүктемесі де салыстырмалы түрде ауыр», – дейді экономист.
Оның пайымынша, халықтың нақты табысы тоқырауға ұшырап, әлеуметтік теңсіздік күшейіп жатқан кезде салық мөлшерін арттыру – әлеуметтік әділетсіздікті ұлғайтуы мүмкін.
Атымтай бұл мәселені Қазақстан Президентінің 2029 жылға дейін ЖІӨ-ні екі еселеу жөніндегі тапсырмасы аясында қарастырады.
– «Салық жүктемесінің артуы тұтынуды азайтып, инвестициялық белсенділікке де кері әсер етуі ықтимал. Қысқа мерзімде экономикалық өсудің негізгі салмағы тек мемлекеттік шығындарға түседі, ал бұл – жалғыз өзі арқалай алатын жүк емес», – дейді ол.
Сарапшының айтуынша, ЖІӨ-ні екі еселеудің нақты стратегиялық жоспары әлі күнге дейін қоғамға ұсынылмаған.
ҚҚС мөлшерлемесінің көтерілуі ірі бизнеске әсер етпейді, өйткені экспорттаушылар үшін ҚҚС-тің нөлдік мөлшерлемесі сақталады. Сонымен қатар, қосылған құны жоғары өнімдерге корпоративтік табыс салығының төмендетілген мөлшерлемесі (10%) қолданылады.
– «Ал ішкі нарықта жұмыс істейтін шағын және орта бизнес қиын жағдайға тап болады: сұраныс азаяды, шығындар артады, ал көптеген кәсіпкер “көлеңкеге кету” мен “күн көру” арасында таңдау жасауға мәжбүр болады», – дейді Атымтай. – «Бұл нарықтағы теңсіздікті тереңдетіп, бәсекелестікті бұзып, нақты секторға зиян келтіруі мүмкін».
Мұндай шаралар мемлекеттік бюджеттің тапшылығы мен Ұлттық қордан бөлінетін трансферттер аясында қарастырылып отырғанымен, сарапшы ҚҚС-ты көтеруді ең тиімді шешім емес деп санайды.
– «Мен көптеген әріптес-экономистердің пікірін қолдаймын: тез және әділетті нәтиже беретін басқа да шешімдер бар», – дейді ол.
Ол сонымен бірге “айна” статистикасы арқылы көлеңкелі экономикамен күресуге болатынын айтады. Қытайда тіркелген экспорт көлемі Қазақстан шекарасындағы ресми деректерден әлдеқайда жоғары.
Сондай-ақ, Атымтайдың пікірінше, мемлекеттік шығындарды қайта қарап, инклюзивті өсуді, осал топтарды қорғауды және теңсіздікті азайтуды басты қағидалар ретінде қабылдау қажет.
– «Бұл тек ұран емес, нақты саяси шешімдерге айналуы тиіс», – дейді экономист.
ALASH.kz ұлттық порталы бұл тақырыпты қоғамда кеңінен талқылаудың маңыздылығын алға тартады. Салық реформасы – халықтың әл-ауқатына тікелей әсер ететін маңызды шешім, сондықтан ол барынша әділетті әрі жан-жақты сараланған болуы тиіс.
