Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды аспектілерінің бірі – инженерлік инфрақұрылым мен тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтарының (ТКШ) жағдайы. Бұл секторлар халықтың тұрмыс сапасын арттыруға, аймақтық дамуды теңестіруге және елдің экономикалық өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Инженерлік инфрақұрылым
Инженерлік инфрақұрылым – елдің экономикалық және әлеуметтік өмірінің негізі. Ол көлік, энергетика, су және жылумен қамтамасыз ету жүйелерінен тұрады.
- Көлік инфрақұрылымы:
- Автожолдар: Қазақстанның көлік инфрақұрылымы автожолдардың кең жүйесіне негізделген. Соңғы жылдары республикалық және халықаралық маңызы бар жолдарды салу және жөндеу жұмыстары қарқынды жүргізілуде. "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасы аясында маңызды көлік дәліздері, оның ішінде "Батыс Еуропа – Батыс Қытай" халықаралық транзиттік дәлізі салынуда.
- Теміржол: Теміржол көлігі елдің басты көлік жүйелерінің бірі болып табылады. Қазақстан теміржолы жүйесі арқылы ел ішіндегі және халықаралық тасымалдар жүзеге асырылады. Соңғы жылдары жаңа теміржол тармақтары салынып, вагондар мен локомотивтер паркі жаңартылуда.
- Әуе көлігі: Қазақстанның әуе көлігі инфрақұрылымы да даму үстінде. Ірі қалаларда халықаралық стандарттарға сай әуежайлар салынуда, ішкі және халықаралық рейстер саны артуда.
- Энергетикалық инфрақұрылым:
- Электр энергетикасы: Қазақстанның энергетикалық жүйесі үлкен өндірістік қуаттарға ие. Елде ірі электр станциялары жұмыс істейді, оның ішінде су, жылу және атом электр станциялары бар. Сонымен қатар, жаңартылатын энергия көздерін дамыту мақсатында күн және жел электр станциялары салынып жатыр.
- Газбен қамтамасыз ету: Қазақстанның газ инфрақұрылымы елдің барлық өңірлерін газбен қамтамасыз етуге бағытталған. Газ құбырларының кең жүйесі арқылы газ тасымалдау жүзеге асырылады.
- Сумен қамтамасыз ету және су тарту:
- Су құбырлары жүйесі: Елді мекендерді таза ауыз сумен қамтамасыз ету үшін заманауи су құбырлары жүйесі салынып, ескірген жүйелер жаңартылуда. "Ақ бұлақ" бағдарламасы аясында ауыз су мәселесін шешуге бағытталған жобалар жүзеге асырылып жатыр.
- Кәріз жүйелері: Су тарту жүйелерін жаңарту және кәріз жүйелерін салу жұмыстары жүргізілуде. Бұл халықтың санитарлық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтары (ТКШ)
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтары – халықтың тұрмыс сапасын қамтамасыз ететін маңызды салалардың бірі. Бұл секторға тұрғын үй қоры, жылумен, сумен және электрмен қамтамасыз ету жүйелері, сондай-ақ қалдықтарды шығару және қайта өңдеу жүйелері кіреді.
- Тұрғын үй қоры:
- Тұрғын үй құрылысы: Қазақстанда тұрғын үй құрылысы қарқынды дамып келеді. Мемлекеттік бағдарламалар аясында қолжетімді және сапалы тұрғын үйлер салынуда. "Нұрлы жер" бағдарламасы арқылы халықтың тұрғын үй мәселесін шешуге бағытталған жобалар жүзеге асырылуда.
- Тұрғын үйді жаңғырту: Ескірген тұрғын үйлерді жаңарту және жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл тұрғындардың өмір сүру жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.
- Коммуналдық қызметтер:
- Жылумен қамтамасыз ету: Қалалар мен ауылдарды жылумен қамтамасыз ету үшін заманауи жылу жүйелері салынып, ескірген жүйелер жаңартылуда. Бұл тұрғындардың қыстыгүні қолайлы өмір сүруін қамтамасыз етеді.
- Сумен және электрмен қамтамасыз ету: Су және электрмен қамтамасыз ету жүйелерін жаңарту және салу жұмыстары жүргізілуде. Бұл халықтың тұрмыс сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
- Қалдықтарды шығару және қайта өңдеу: Қалдықтарды шығару және қайта өңдеу жүйелерін жетілдіру мақсатында жаңа технологиялар енгізілуде. Бұл экологиялық жағдайды жақсартуға мүмкіндік береді.
Қазақстанның тұрғын үй шаруашылығы саласында соңғы жылдары айтарлықтай өзгерістер орын алды. Бұл өзгерістер халықтың тұрғын үй жағдайын жақсартуға бағытталған жаңа мемлекеттік бағдарламалар мен ипотекалық ұсыныстарды енгізуге байланысты. Атап айтқанда, тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы іске қосылып, әлеуметтік ипотеканың жаңа әдістері енгізілді. Осы мақалада Қазақстандағы ипотека нарығының ағымдағы жағдайы мен тұрғын үй саясатының жаңа бағыттары туралы баяндалады.
Тұрғын үй шаруашылығындағы өзгерістер
2023 жылы "Нұрлы жер" мемлекеттік бағдарламасы жабылып, оның орнына тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы іске қосылды. Бұл тұжырымдама әлеуметтік ипотеканы жаңа әдіспен беруді қарастырады және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтарының дамуына жаңа серпін береді. Атап айтқанда, әлеуметтік ипотека шарттары мен талаптары өзгертіліп, оларды жеңілдету мақсатында жаңа механизмдер енгізілді.
Банктердің Ипотекалық Ұсыныстары
Қазіргі уақытта Қазақстандағы банктер тұрғын үй сатып алуға арналған әртүрлі ипотекалық өнімдер ұсынады. Олардың ішіндегі ең тиімдісі және қолжетімдісі - "7-20-25" бағдарламасы.
- "7-20-25" бағдарламасы:
- Жылдық пайыздық мөлшерлеме: 7%
- Алғашқы жарна: 20%
- Ипотека мерзімі: 25 жыл
- Бағдарлама талаптары:
- Өтінім берген адамның басқа баспанасы болмауы керек;
- Ипотека тек жаңадан салынған үйлерге беріледі;
- Баспананың бағасы шекті сомадан аспауы тиіс: Астана, Алматы, Ақтау, Атырау және Шымкентте – 25 миллион теңге, Қарағанды мен Түркістанда – 20 миллион, басқа аймақтарда – 15 миллион теңге.
Банктердің өздері ұсынатын ипотекалық өнімдер де бар. Мәселен, құрылыс компанияларымен бірлесіп жасалған арнайы бағдарламалар бар. Олар арқылы салынып жатқан немесе дайын үйлерден пәтер сатып алуға болады. Бұл бағдарламалардың пайыздық мөлшерлемесі әдетте 18 пайыздан басталады және бастапқы жарнасыз да берілуі мүмкін. Бірақ мұндай жағдайда жылжымайтын мүлік кепілге қойылады.
Жаңа Ипотекалық Бағдарламалар
2024 жылы Қазақстанда бірнеше жаңа ипотекалық бағдарламалар енгізілді. Соның бірі – "9-20-25" бағдарламасы. Бұл бағдарлама арқылы қазақстандықтар 9 пайызбен 25 жылға жеңілдетілген ипотека рәсімдей алады. Бастапқы жарна – 20%. Өтінім берушінің атында соңғы бес жылда үй болмауы шарт. Бағдарлама аясында бір жылда 8 мың адам жаңа ипотеканы ала алады.
- "9-20-25" бағдарламасы:
- Жылдық пайыздық мөлшерлеме: 9%
- Алғашқы жарна: 20%
- Ипотека мерзімі: 25 жыл
- Негізгі талаптар: Өтінім берушінің атында соңғы бес жылда үй болмауы шарт.
Құрылыс Компанияларының Ұсыныстары
Құрылыс компаниялары да тұрғын үй сатып алу мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған түрлі ұсыныстарды ұсынады. Мысалы, кейбір компаниялар 20 пайыздық алғашқы жарнамен пәтер сатып алуға мүмкіндік береді, ал қалған соманы 6 айдан 240 айға дейін бөліп төлеуге болады. Проценттік мөлшерлеме төлем мерзіміне байланысты өзгереді.
- Құрылыс компанияларының шарттары:
- 12 айға дейінгі мерзімге – 4,6%
- 13-24 айға – 11%
- 25-36 айға – 14%
- 37-60 айға – 16,5%
- 61-120 айға – 18,5%
- 121-180 айға – 19%
- 181-240 айға – 19,5%
Қазақстанның тұрғын үй шаруашылығы саласында жүргізіліп жатқан реформалар мен жаңа ипотекалық бағдарламалар халықтың тұрғын үй жағдайын жақсартуға бағытталған. Жаңа тұжырымдамалар мен бағдарламалар арқылы ипотека алу шарттары жеңілдетіліп, тұрғын үй сатып алу мүмкіндіктері кеңейтілуде. Бұл өзгерістер халықтың өмір сапасын арттыруға және әлеуметтік-экономикалық дамуға ықпал етеді. Қазақстанның инженерлік инфрақұрылымы мен тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықтары елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Бұл секторлардың дамуы халықтың тұрмыс сапасын арттыруға, аймақтық дамуды теңестіруге және елдің экономикалық өсуін қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар аясында жүргізіліп жатқан жұмыстар бұл мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
