Қазақстан азаматы Әлімнұр Тұрғанбай 23 шілдеде Қытай шекарасынан өткеннен кейін із-түссіз жоғалып, содан бері одан ешқандай хабар жоқ, деп Alash.kz ұлттық порталы "Азаттық радиосына" сілтеме жасап хабарлайды.
Жолға жүк көлігін айдап шыққан азаматты Қытай шекарасынан өткен бойда полиция ұстап әкеткен болуы мүмкін.
"Шекарадан өте салып, ізім-ғайым жоғалды"
Алматы облысы, Ұзынағаш ауылының тұрғыны Гүлдария Шеризатқызы – Әлімнұр Тұрғанбайдың жұбайы. Ол 23 шілде күні жолға шыққан күйеуінің жүк көлігін жүргізіп бара жатқан видеосын көрсетіп, соңғы рет сол күні сағат 17:00 шамасында сөйлескенін айтады. Содан бері күйеуінен ешқандай хабар болмаған.
Әлімнұр бұл жолы Қазақстаннан Қытайға тауар тиеп апарып, кері қайтпақ болған. Бұған дейін де 2017 жылы Қытайға барғанымен, ол кезде Қытай азаматтығында болған. Бұл жолы Қазақстан азаматы ретінде алғаш рет Шыңжаң шекарасынан өткен.
Гүлдарияның сөзінше, күйеуінің қасында болған адам кейін оған: "Әлімнұр шекарадан өтпей қалды, артта қалды" деген.
Бірақ нақты не болғанын ешкім білмейді. Кейін бұл адам әйелмен байланысты үзіп тастаған.
Қазақстанға көшкен Қытай қазағы
Әлімнұр Тұрғанбай – Қытайдың Шыңжаң өлкесі Іле-Қазақ автономиялық облысында дүниеге келген. 2016 жылы отбасымен бірге Қазақстанға қоныс аударып, 2017 жылы азаматтық алған. Қытайда жүк көлігімен айналысқан ол Қазақстанға келген соң біреудің малын бағып күн көрген. Жүк тасымалына тек соңғы кезде қайта оралған.
Әйелі Гүлдария күйеуі Қытайда ешқандай қылмыс жасамағанын, тек отбасын асырау үшін адал еңбек еткенін айтады.
Туыстарының үнсіздігі мен Қытайдағы үрей
Әлімнұрдың қарындасы Сағи Тұрғанбай да ағасының Қытай полициясы тарапынан ұсталғанына сенімді. Өзі де 2017 жылы Қытайға барған сапарында үш күнге дейін ұсталып, жауап алынғанын еске алды. Оның айтуынша, Қытай билігі шетелге көшкен этникалық азшылықтарға күдікпен қарайды және түрлі себептермен ұстап әкетеді.
Гүлдария Шеризатқызы Қытайдағы туыстарына хабарласқанымен, олар байланысқа шықпай қойған. Сағидың айтуынша, туыстар WeChat-тағы аккаунттарын өшіріп, жауап бермей қойған. Бұл – Қытайдағы жағдайдың қаншалықты ауыр екенін көрсетеді.
"Бұл – Қазақстан азаматының құқығын таптау"
Әлімнұрдың қызы Риза Әлімнұрқызы Қытай билігі әкесінің Қазақстан азаматы екенін ескермей, заңсыз әрекет жасап отыр деп есептейді.
"Егер әкемді ұстаған болса, ресми түрде хабарлап, не үшін ұсталғанын айтуы тиіс еді. Бұл – адам құқығын, әсіресе Қазақстан азаматының құқығын аяққа таптау", – дейді ол.
Қызы бұл жағдайдың артында саяси астар болуы мүмкін деп қауіптенеді. Себебі 2017 жылдан бастап Қытай билігі Шыңжаңдағы этникалық азшылықтарды, оның ішінде Қазақстанға көшіп кеткендер мен дін ұстанатындарды жаппай қудалап, қамап келгені белгілі.
Жолсерігі не дейді?
Азаттық тілшілері Әлімнұрмен бірге шекарадан өткен делінген адамдардың бірімен сөйлесе алған. Аты-жөнін атамаған бұл азаматтың айтуынша, сол күні бірнеше жүк көлігі шекарадан өткен. Әлімнұрдың соңынан еріп келе жатқанын, кейін ол кеден бекетінде ұсталып қалғанын растады.
"Көлікті күтіп тұрған кезде, Қытай полициясы Әлімнұрды ұстап әкетті. Не үшін екенін ешкім айтқан жоқ, сұрауға да мүмкіндік болмады", – дейді ол.
Сұхбаттасушы әйелінің қайта-қайта хабарласқанын "не айтарымды білмедім" деп түсіндірді.
Туыстары да, белсенділер де әрекет етуде
Гүлдария алғаш естігеннен кейін "Нағыз Атажұрт" қоғамдық ұйымына, полицияға, әкімдікке, Сыртқы істер министрлігіне және Қытай консулдығына хабарласқан. Бірақ ешқайсысынан нақты жауап алмаған. Қытай консулдығына бірнеше мәрте барып, арыз жазғанымен, нәтиже болмаған.
Ақырында ол қыздарын ертіп, Алматыдағы Қытай консулдығы алдына барып, ашық наразылық білдірген. Онда да нақты жауап ала алмағанын айтады. Әлімнұрдың отбасы әлі күнге дейін күн сайын консулдыққа барып жүр.
Сыртқы істер министрлігі не дейді?
Қазақстанның сыртқы істер министрлігі Азаттықтың ресми сауалына жауап беріп, бұл мәселе "бақылауда" екенін, Қытай тарапына сауал жіберілгенін айтты.
1 тамыз күні Қазақстанның Қытайдағы елшілігі Тұрғанбайдың жоғалуына қатысты Қытай сыртқы істер министрлігіне және Шыңжаң билігіне ресми хат жолдағанын хабарлаған. Алайда осы мақала жарияланғанға дейін Қытай билігінен нақты жауап келмеген.
Шыңжаңдағы лагерьлер және халықаралық қысым
2017 жылдан бері Қытай билігі Шыңжаңдағы ұйғыр, қазақ, қырғыз секілді түркітілдес мұсылмандарды жаппай "қайта тәрбиелеу лагерлеріне" қамағаны белгілі болды. БҰҰ бұл лагерьлерде 1 миллионнан астам адам отыруы мүмкін деп мәлімдеді. Батыс елдері бұл саясатты "геноцид" деп атап, санкция салды. Ал Қытай билігі мұны "экстремизммен күрес" деп түсіндіреді.
Қазақстан билігі бұл мәселеге тікелей араласа алмайтынын, Қытай азаматтарының тағдырына араласу – "Қытайдың ішкі ісі" деген ұстанымда. Дегенмен, олар туыстардың шағымдарын қабылдап, дипломатиялық арналар арқылы сауал жолдайтынын айтумен шектеледі.
