АЭС әлемде көптеген елдерде бар және тиімді іске асып жатқан технология. Алайда АЭС-ті салуды кімге тапсыру қажет екені де маңызды. Мысалы, бұрын Чернобыль апатын жасаған және АЭС салу бойынша өзіне күмәнді репутация алған Ресейге ме, әлде, Франция, Канада, Италия, АҚШ немесе Жапония сынды елдерге ме?
«Жапонияда да АЭС жарылды» дейтіндер бар, алайда, ол жер сілкінісінен және цунами әсерінен болған еді, Чернобыльдағыдай түсініксіз және өздігінен емес. Сондықтан Жапонияны да бұл тұрғыдан сенімді АЭС салушы ел ретінде санауға болады дейді мамандар.
АЭС құрылысын Ресейге тапсыру керек дейтіндер де баршылық. Алғашқы АЭС КСРО-да 1948 жылы салынса да, қазір Ресей бейбіт атомды игеру жағынан артта қалды және жемқорлық пен парақорлықтан алға шығып, жаңа технологияны игеру бойынша Батыс пен Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен әлдеқайда төмен болғандықтан, ол жағынан да сенімді болмай отыр. Ресейге АЭС құрылысын тапсыру Мәскеуге саяси рычагты берумен бірдей болар еді. Себебі АЭС-те жұмыс жасайтын мамандардың басым бөлігі де ресейліктер болуы мүмкін.
«АЭС-ті қайда салады» деген мәселе тағы бар. Балқаш көлі жиі айтылуда. Жалпы АЭС-ті салу орны реакторына байланысты таңдалады. Көбіне су жағасына, реактор ысып кеткенде салқындату үшін салынады. Бірақ, Балқаш көлі қаншалықты тиімді? Көлдің су деңгейі де бір қалыпта тұратынына сенім аз, өйткені Қытай Балқашқа құятын трансшекаралық өзендерді жыл сайын бітеп, су деңгейін азайтып келеді. Сондықтан да АЭС салынатын болса, оның қайда салыну керектігі әлі де талқы болары анық.
Неге АЭС жайлы сөз қозғап отырмыз? Себебі Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Францияға барған сапарында АЭС-ке қатысты сөз қозғады. Францияның «Assystem» компаниясымен өзара әріптестік бойынша меморандумға қол қойылды. Бұл құжат АЭС-ке қажетті мамандарды даярлауға мүмкіндік береді, сәйкесінше, АЭС құрылысын Франция атқаруы мүмкін.
Франция әлем бойынша АЭС салудан үлкен тәжірибеге ие мемлекет саналады. Оны АЭС блоктары бар елдердің тізіміне қарап та анықтау қиын емес. Әлемде блоктары көп елдер мыналар: Ұлыбритания -15, Үндістан - 22, Канада - 19, Қытай -48, Ресей - 39, Франция - 58, Оңтүстік Корея - 25, Жапония - 38, АҚШ - 98. Міне, осы көрсеткіштің өзі француздардың ресейліктерден әлдеқайда жоғары тәжірибе мен жаңа технологияға ие екендігін көрсетеді.
Ресейдің Түркияда салып жатқан АЭС-іне қатысты бірнеше мәрте дау шығып, құрылыс қарқыны баяулады. Бұл Ресейге деген АЭС саласындағы сенімді азайтты. Ал Украинаға басып кірген Ресей Запорожье АЭС-і арқылы бопсалауға көшкендіктен, әлем елдері Ресейдің ядролық бопсаға дейін баратынына көз жеткізді.
АЭС салу мәселесі әлі де талқыға салынары анық. Әлі сан елмен меморандум жасалуы да мүмкін.
