Үлпершек – қазақтың ұмыт қалған тағамы.
Қазақтың дәстүрлі тағамдарының ішінде үлпершек ерекше орын алады. Бұл тағам бүгінде сирек дайындалғанымен, бұрын ата-бабаларымыз үшін кәделі әрі маңызды ас саналған. Үлпершек – малдың жүрегінен жасалатын, дәмі ерекше әрі мағыналы тағам. Сондай-ақ, алыста күйеуге кеткен қыз төркіндеп келген кезде анасы осы үлпершекті дайындайды.
Үлпершектің мәні мен мағынасы
Қазақ халқы әр тағамға белгілі бір мән-мағына беріп, оны тек ас ретінде ғана емес, салт-дәстүрмен байланыстырып отырған. Үлпершек – жүректен дайындалатын тағам болғандықтан, оны адалдықтың, тазалықтың, шынайылықтың символы деп санаған.
Бұрын қазақта «Құда-құдағи үлпершек жескен» деген сөз бар. Бұл үлпершектің құдалар арасындағы достық пен туыстықты нығайтуға арналған тағам екенін білдіреді. Кей өңірлерде құдаласқан екі жақ бір-біріне жүректен дайындалған үлпершек ұсынып, «жүрегіміз таза, пейіліміз ақ» деген мағынада сый жасаған.
Үлпершек қалай дайындалады?
Үлпершекті әзірлеу әдісі қарапайым, бірақ оны дайындау барысында дәстүрлі тәсілдер сақталуы керек.
Қажетті ингредиенттер:
• Жаңа сойылған малдың жүрегі
• Қойдың іш майы
• Тұз, қара бұрыш, басқа да дәмдеуіштер
• Пияз
• Сарымсақ (қалау бойынша)
Дайындау әдісі:
1. Жүректі тазалау
Жаңа сойылған малдың жүрегін қанынан мұқият тазартып, суық суға салып қояды. Егер жүректе артық майлар болса, оларды алып тастауға болады.
2. Турау және дайындау
Жүректі жұқалап тіледі де, ортасына май салынады. Май тағамның жұмсақ әрі шырынды болуына көмектеседі.
3. Қайнатып немесе қуыру
Жүректі тұз, бұрыш, басқа да дәмдеуіштермен араластырып, қайнаған суға салып пісіреді. Кейде оны майға қуырып немесе өз майында бұқтырып та әзірлеуге болады.
4. Қуырылған үлпершек
Кей өңірлерде үлпершекті майға қуырып немесе пияз қосып бұқтырып та дайындайды. Бұл кезде оған арнайы дәмдеуіштер қосылып, ерекше хош иіс беріледі.
Үлпершектің ерекшелігі мен пайдасы
Үлпершек тек дәмді ғана емес, сонымен қатар өте пайдалы тағам. Малдың жүрегі В тобының дәрумендеріне, темірге, магнийге және басқа да маңызды микроэлементтерге бай. Бұл тағам әсіресе қан аздықпен ауыратын адамдарға пайдалы деп есептеледі.
Сонымен қатар, жүрек – бұлшықеттің жұмысына қажетті таурин мен коэнзим Q10 секілді пайдалы заттардың көзі. Сондықтан үлпершек ағзаға қажетті ақуыз бен пайдалы элементтерді қамтамасыз ететін тағамдардың бірі.
Қорытынды
Үлпершек – қазақтың көнеден келе жатқан, бірақ қазіргі кезде ұмыт бола бастаған тағамдарының бірі. Ол тек тағам ғана емес, құдалықта, сыйлы қонаққа арнайы ұсынылатын, ерекше мән-мағынасы бар ас. Осы ұлттық тағамды қазіргі заман дастарханына қайта қосып, жастарға насихаттау – халқымыздың бай мәдени мұрасын сақтаудың бір жолы.
