Құмар ойындарға тәуелділік – қазіргі қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі. Әлемнің көптеген елдерінде адамдар осы зиянды әдеттің құрбанына айналып, психологиялық және қаржылық қиындықтарға тап болуда. Қазақстанда да құмар ойындардың заңды және заңсыз түрлері кеңінен таралып, халық арасында тәуелділікке бейім адамдар саны артып келеді. Бұл мәселені шешу үшін әртүрлі деңгейде шаралар қолданылып жатыр, алайда құмар ойындарға тәуелділікті түпкілікті жою оңай емес. Осы мақалада құмар ойындарға тәуелділіктің негізгі себептері, оның салдары және тәуелділіктен құтылу жолдары талқыланады.
Құмар ойындарға тәуелділіктің басты себептерінің бірі – психологиялық факторлар. Құмар ойындар адамның психикасына қатты әсер етеді. Көптеген адамдар күйзеліс, депрессия немесе мазасыздықтан құтылу үшін құмар ойындарды уақытша демалыс және көңіл көтеру тәсілі ретінде қолданады. Бастапқыда ойын жеңілдік әкелгендей көрінуі мүмкін, алайда уақыт өте келе бұл сезім тәуелділікке айналып, адамды ойынға қайта-қайта оралуға мәжбүр етеді. Құмар ойындар кезінде миға бөлінетін дофамин деңгейінің жоғарылауы да бұл тәуелділікті күшейтеді. Әр жеңіс ләззат пен қанағаттану сезімін тудырады, сондықтан адам қайтадан жеңіс іздеп, ойынға қатысады. Бұл психологиялық цикл адамды ойынға деген тәуелділікке жетелейді.
Құмар ойындарға тәуелділіктің дамуына әлеуметтік факторлар да үлкен әсер етеді. Қоғамда ойын мекемелерінің кеңінен таралуы, олардың жарнамасы және құмар ойындарды насихаттайтын медиа-контент адамдарды ойынға тартудың бірден-бір жолы. Кейбір ортада құмар ойындар әлеуметтік нормаға айналғандықтан, адамдар арасында бұл әрекетке оң көзқарас қалыптасады. Сонымен қатар, құмар ойындарға бейім адамдар көбінесе жақын ортасындағы достары немесе әріптестерінің де осы әдетті ұстанатынын көреді. Мұндай жағдайда ойынға тартылу оңайырақ болады.
Қаржылық қиындықтар да құмар ойындарға тәуелділіктің дамуына ықпал етеді. Қаржылық қиындықтарға тап болған адамдар тез пайда табу жолын іздейді, ал құмар ойындар оларға шешім ретінде көрінуі мүмкін. Адамдар ойында жеңіске жету арқылы қаржылық қиындықтарын шешуді көздейді, бірақ уақыт өте келе олар өздерінің қаржылық жағдайын одан әрі нашарлатады. Бұл жағдай адамды қарызға батырып, одан сайын құмар ойынға тәуелді етеді.
Құмар ойындарға тәуелділіктің көптеген салдары бар, олар тек адамның өзіне ғана емес, оның отбасына, жақындарына және қоғамға да кері әсерін тигізеді. Қаржылық жағынан алғанда, тәуелділік адамды қарызға батырады. Ойыншылар өздерінің барлық қаражатын құмар ойындарға салып, үй-жайларын, көліктерін және басқа да мүліктерін жоғалтуы мүмкін. Қарыздарын жабу үшін олар кейде заңсыз әрекеттерге баруға мәжбүр болады. Бұл олардың әлеуметтік және заңдық жағдайына теріс әсер етеді.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, құмар ойындарға тәуелді адамдардың отбасылық және достық қарым-қатынастары да бұзылады. Құмар ойындардан зардап шеккен адам өзінің барлық уақытын ойынға арнап, жақындарына көңіл бөлмейді. Бұл жағдай отбасылық жанжалдарға, ажырасуларға және достарымен қарым-қатынастың нашарлауына алып келеді. Сонымен қатар, балалардың да отбасында осындай ахуалды көріп өсуі олардың психологиялық дамуына теріс әсерін тигізуі мүмкін.
Психологиялық тұрғыдан алғанда, құмар ойындарға тәуелділік адамның психикалық денсаулығына ауыр зардаптар тигізеді. Ұзақ уақыт бойы ойынға тәуелді болған адамдар өзін кінәлі сезініп, төмен өзін-өзі бағалауды бастан кешіреді. Бұл өз кезегінде депрессияға, мазасыздыққа және суицидтік ойларға алып келуі мүмкін. Мұндай психологиялық күй адамды одан әрі ойынға итермелейді, өйткені ойын уақытша демалыс пен ұмытылу сезімін береді. Алайда, бұл уақытша жеңілдік тәуелділікті күшейтуден басқа ештеңеге алып келмейді.
Физикалық денсаулыққа да құмар ойындарға тәуелділіктің зияны бар. Тәуелділік адамның ұйқы режимін бұзады, стресс деңгейін жоғарылатады, нәтижесінде иммундық жүйесі әлсірейді. Ұзақ уақыт бойы күйзеліс пен мазасыздықты бастан кешірген адам физикалық ауруларға да шалдықуы мүмкін.
Құмар ойындарға тәуелділікті жеңу үшін әр түрлі тәсілдер қолданылуда. Біріншіден, мемлекет деңгейінде құмар ойындарға қатысты заңнаманы күшейту маңызды. Құмар ойындарды жарнамалауға және олардың қолжетімділігін шектеуге бағытталған шаралар қабылдануы керек. Қазақстанда бұл тұрғыда белгілі бір қадамдар жасалып жатыр, бірақ мәселе әлі де өзекті болып отыр.
Екіншіден, құмар ойындарға тәуелді адамдарға психологиялық көмек көрсету керек. Қазіргі уақытта көптеген елдерде құмар ойындарға тәуелділікті емдеу бағдарламалары бар. Қазақстанда да осындай бағдарламалар кеңінен қолданыла бастады. Психологтар мен психотерапевтер тәуелділікті жеңу үшін арнайы терапиялық әдістерді қолданады. Сонымен қатар, отбасы мүшелеріне де психологиялық қолдау көрсетілуі тиіс, өйткені тәуелділік тек бір адамға ғана емес, оның айналасындағы барлық адамдарға әсер етеді.
Үшіншіден, құмар ойындардан зардап шеккен адамдарды қолдау үшін арнайы топтар құру қажет. Мұндай топтарда адамдар өз тәжірибелерімен бөлісіп, бір-біріне моральдық қолдау көрсетеді. Тәуелділіктен арылу процесінде қолдау көрсету өте маңызды, өйткені адамдар өзін жалғыз сезінбей, басқалардың да осындай жағдайларды бастан өткергенін біледі.
Құмар ойындарға тәуелділікпен күресу үшін қоғамдағы ақпараттық науқандардың рөлі зор. Халық арасында құмар ойындардың зияны туралы түсіндіру жұмыстары кеңінен жүргізілуі керек. Әсіресе, жастарға құмар ойындардың салдарын ерте жастан түсіндіру маңызды. Мектептерде, колледждерде және университеттерде құмар ойындарға қарсы арнайы бағдарламалар мен семинарлар өткізу арқылы жастарды бұл зиянды әдеттен қорғауға болады.
Құмар ойындар бойынша қай ел көш басында?
Әлемде құмар ойындар қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі және көптеген елдерде экономиканың маңызды бөлігіне айналған. Әртүрлі елдерде құмар ойындардың дамуының деңгейі әртүрлі болуы мүмкін, бірақ кейбір елдер бұл салада көш бастап тұр. Мұндай мемлекеттерде құмар ойындар экономикаға айтарлықтай үлес қосып қана қоймай, қоғамның әртүрлі бөліктерінде танымалдыққа ие. Әлем бойынша құмар ойындардың дамуы жағынан көшбасшы елдер қатарында АҚШ, Макао (Қытай), Сингапур және Австралия бар.
АҚШ әлемдегі ең ірі құмар ойындар нарықтарының бірі болып саналады. Лас-Вегас қаласы, әсіресе Невада штатында орналасқан, әлемдегі ең әйгілі ойын орталықтарының бірі ретінде танымал. Лас-Вегастағы казинолар мен ойын-сауық орталықтары әлемнің түкпір-түкпірінен туристерді тартады, бұл қалаға айтарлықтай кіріс әкеледі. Сондай-ақ, АҚШ-тың басқа штаттарында да құмар ойындар заңды түрде жүзеге асырылады. Мысалы, Нью-Джерси және Пенсильвания штаттарында онлайн-құмар ойындары дамып, үлкен табыстар әкелуде. АҚШ-тың ойын индустриясы тек казинолармен шектелмейді, сонымен қатар лотереялар, спорттық ставкалар және покер ойындары да жоғары сұранысқа ие.
Қытайдың арнайы әкімшілік ауданы Макао да құмар ойындар нарығында көш бастап тұр. Макао ұзақ уақыт бойы Азияның ойын-сауық астанасы болып саналады. 2000 жылдардың басында Макаода ойын бизнесі жылдам дамып, ол Лас-Вегаспен бәсекелес болатын деңгейге жетті. Қазір Макао әлемдегі ең ірі ойын орталығы саналады, ол жыл сайын миллиардтаған долларлық кіріс әкеледі. Макаодағы ойын бизнесінің табысы негізінен қытайлық және азиялық ойыншыларға байланысты, олар ойынға айтарлықтай қаражат жұмсайды.
Сингапур де құмар ойындар индустриясы дамыған елдердің қатарына жатады. Бұл елде құмар ойындар салыстырмалы түрде жақында заңдастырылды, бірақ ол ойын индустриясының ірі ойыншыларының бірі ретінде жылдам дамып келеді. Сингапурда ірі казинолар мен ойын-сауық орталықтары бар, олардың бірі — Marina Bay Sands. Бұл орындар туристер мен жергілікті тұрғындар арасында танымал.
Австралия да құмар ойындарға бейім елдердің бірі болып табылады. Мұнда халықтың едәуір бөлігі құмар ойындарға қатысады. Австралияның ойын индустриясы көбінесе спорттық ставкалар мен покер ойындарымен ерекшеленеді. Елде көптеген казинолар мен ойын мекемелері бар, олар айтарлықтай кіріс әкеледі.
Құмар ойындар индустриясы әлем бойынша әртүрлі елдерде әртүрлі қарқынмен дамуда, бірақ АҚШ, Макао, Сингапур және Австралия бұл салада көш бастап тұр.
Қорытындылай келе, құмар ойындарға тәуелділік – бұл жеке адамның ғана емес, бүкіл қоғамның мәселесі. Оны шешу үшін әр деңгейде жүйелі шаралар қабылдау қажет. Құмар ойындардан зардап шеккен адамдарға психологиялық және әлеуметтік қолдау көрсету, заңнаманы күшейту және ақпараттық науқандар өткізу арқылы бұл мәселемен тиімді күресуге болады. Тек қоғамның бірлескен күшімен ғана құмар ойындарға тәуелділікті жеңуге және оның салдарынан адамдарды қорғауға болады.
