Алматыда қаңтардағы жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастырған басты күдіктілердің бірі, полковник Руслан Ысқақовқа қатысты атышулы іс бойынша тергеу барысын редакциямыз жіті бақылап отыр. Бұған дейін ол ҚР ҰҚК 5-ші департаментін басқарып, еліміздің құқық қорғау органдарын қарсы барлаумен қамтамасыз етуге жауапты болған. Сонымен бірге ол Қазақстандағы ұйымдасқан қылмыспен күресті.
Алайда 2022 жылдың қаңтарында Ысқақовтың өзі ұсталып, оған қылмыстық топ құрды және оны басқарды, билікті асыра пайдаланды деген айып тағылды. Сонымен қатар, ол қамауда отырған Дикий Арман деген лақап атымен танымал Арман Жұмагелдиевке ҰҚК тарапынан куратор болды деген ақапарат бар.
Осы уақыт бойы полковник жалған және саяси астарлы айыптарды ескере отырып, өз кінәсін мойындаудан бас тартты. 2022 жылдың қарашасында ол тергеу кезінде процессуалдық құқықтарының бұзылуына наразылық ретінде аштық жариялады.
Күні кеше біздің журналистер Ысқақовтың аштықты тоқтатқанын білді. Енді ол алдағы сот процесінде қаңтар трагедиясына және оның келеңсіз әрекеттеріне нағыз кінәлілер деп саналатындарды әшкерелеу үшін ойы мен күшін жинап жатыр.
Полковник өзін қорғауға қандай уәж айтып, айыптаушы тарапқа қандай дәлелдер келтіретінін Orda.kz-ке оның жұбайы, қоғамдық қорғаушы Сәуле Ысқақова жеткізді.
Аштық және оның салдары
Алдымен Сәуледен күйеуінің қазір денсаулығы қандай екенін сұрадық. Ұзақ уақыт бойы тамақтанудан бас тартудың салдары оған әсер етті ме?
– Русланның аштық акциясы 72 күнге созылды. Әрине, бұл оның денсаулығына кері әсер етті. Мысалы, 2023 жылдың 6 қаңтарында ол серуендеуге және адвокаттармен кездесуге бара алмай, жедел жәрдем шақыруға мәжбүр болды. Біз Русланның жан-жақты медициналық тексеруден өтуіне бірнеше рет өтініш білдіріп, ақыры нәтижеге қол жеткіздік, – деді жұбайы.
Оның айтуынша, медициналық тексеру 2023 жылдың 10 қаңтарында ҰҚК облыстық әскери госпиталінде өткен. Нәтижелері көңіл көншітпеді.
– Русланда ұзақ аштық салдарынан, бауырдың сол жақ бөлігінің гемангиомасы, созылмалы гастродуоденит, өт жолдарының дискинезиясы және созылмалы панкреатит салдарынан астениялық жағдай анықталды. Сондай-ақ өмірге қауіп төндіретін жүрек аурулары – жүректің ишемиялық ауруы, синусты брадикардия, жүрек соғу жиілігі минутына 45 соққыға дейін төмендеуімен ауыратын синустық синдром анықталды , – деді Сәуле Ысқақова.
Русланның денсаулығының күрт нашарлағанын білген анасы, әйелі және балалары оны 2023 жылдың 16 қаңтарында аштықты тоқтатуға көндірді. Қазір ол бірте-бірте қалыпты диетаға оралды.
– Алайда күйеуімнің денсаулығы маңызды. Ал бұл тергеу изоляторының басшылығы мезгіл-мезгіл дәрігерлерді шақырып, оның тамшы астында жатқанына қарамастан тыныштық берер емес. Русланды қарапайым ауруханаға жатқызу әзірге мүмкін емес, – деп мәлімдеді.
Ысқақовтың қамаудағы жағдайына келсек, алғашқы 7 айда ол ҰҚК-нің тергеу изоляторында жалғыз болған. Сосын Сәуленің айтуы бойынша қасына бір адам орналастырылды. СИЗО-да жеке медициналық бөлімше жоқ.
Әйелі тергеу Ысқақовтың денсаулығының нашарлығын пайдаланып жатыр деп сендіреді.
– Русланға қатысты барлық тергеу шаралары ресми түрде жүргізілуде. Ол жай ғана физикалық түрде барады, бірақ денсаулығына байланысты оларға қатыспайды. Біз оларды жылжыту туралы 20 рет өтініш бердік, бірақ тергеу органдары біздің барлық өтініштерімізді ескермеді, – деп түйіндегі полковниктің жұбайы.
ҰҚК полковнигіне қандай айып тағылды?
Руслан Ысқақовқа қатысты қылмыстық іс 2022 жылдың қаңтарында қозғалған. Оған Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің келесі баптары бойынша айып тағылды:
- Қылмыстық ұйым құру және басқару (262-баптың 3-бөлігі);
- топ құру және басқару (268-баптың 3-бөлігі);
- тәртіпсіздіктер ұйымдастыру (272-баптың 1-бөлігі);
- өкілеттік немесе лауазымдық өкілеттік шегінен шығу (362-баптың 4-бөлігі, 3-т.);
- адам ұрлау (28-баптың 3-125-бөлігі, 3-бөлігі, 1 және 3-тармақтары);
- адамды бас бостандығынан заңсыз айыру (28-баптың 3-126-бөлігі 3-бөлігінің 1-тармағы).
– Қылмыстық істі Бас прокуратураның ведомствоаралық жедел-тергеу тобы жүргізіп жатыр. Оның құрамына Ішкі істер министрлігі, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі және Қаржы мониторингі агенттігінің қызметкерлері де кіреді. Толық карт-бланшқа қарамастан, қандай да бір себептермен айыптау толығымен анықталмаған мән-жайларға, белгісіз тұлғаларға және уақытқа сілтемелерден тұрады. Яғни, тергеуде айыптау үшін темірдей дәлелдер жоқ, – дейді қорғаушы.
Бір қызығы, айыпта «Азаптау» деген қылмыстық бап жоқ. Дәлірек айтқанда, сотталған Мұратхан Тоқмәди Руслан Ысқақовты 2017-2018 жылдары оған қатысты заңсыз тергеу әдістерін қолданды деп айыптаған кезде мұны талап еткен.
Тоқмәдидің айтуынша, 2017 жылы Ысқақов 2006 жылы БТА банк басшысы Ержан Тәтішевті өлтіру бойынша атышулы істі тергеген ҰҚК-нің жедел-тергеу тобы жетекшілерінің бірі болған. Сол кезде Тоқмәди басты күдікті болды. Айтуынша, Ысқақов оны банкирді өлтіргенін мойындату үшін азаптаған. 2022 жылдың 2 қыркүйегінде Алматы қаласы бойынша Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет Тоқмәдиді ҰҚК-дегі азаптау ісі бойынша жәбірленуші деп таныды.
Полковник Ысқақовтың әйелінен Тоқмәдидің өзіне тағылған айыпты күйеуі қалай түсіндіреді деп сұрадық.
– Ешқандай азаптау туралы сөз болуы мүмкін емес, өйткені 2017 жылы Тоқмәдиге қатысты қылмыстық істі Руслан емес, арнайы прокурор тергеген. Тоқмәди 5 жыл бойы адвокаттардың қатысуымен тағылған айып бойынша кінәсін өз еркімен мойындағанын ескертеміз. Бұл тергеу кезінде де, сот процестерінде де, содан кейін теледидарлық ток-шоулар мен хабарлар кезінде де болды. Бұл жерде қисынды сұрақ туындайды: ол неге азаптау туралы бұрын мәлімдеген жоқ? Иә, өйткені ондай болмаған!, – дейді Сәуле Ысқақова.
Адвокаттың айтуынша, қаңтар оқиғасынан кейін Тоқмәди Ысқақовтың ұсталғанын білген соң, оны азаптады деп айыптап, құқық қорғау органдарына арыз жазған. Осылайша, ол үкімнің қайта қаралуына қандай да бір түрде әсер етуге үміттенген сияқты. Тоқмәди 2018 жылы банкирді өлтірді деп айыпталып, 10 жыл 6 айға бас бостандығынан айырылған.
Ал, Дикий Арман лақап атымен танымал қылмыс әлемінің серкесі Арман Жұмагелдиевті кураторы деп айыптау ше?
Бұқаралық ақпарат құралдарында Ысқақовтың оны ұзақ жылдар бойы қорғап келгені, Қаңтардағы тәртіпсіздіктер кезінде «Дикий Арманның» ұйымдасқан қылмыстық топ құрғаны, 24 адамды ұрлап әкетіп, кейін әр жаққа алып кеткені туралы ақпарат тараған.
– Руслан Арманға ешқашан қамқорлық жасамағанын айтады, өйткені олар, бейнелеп айтқанда, баррикадалардың қарама-қарсы жағында болды. Менің күйеуім ұйымдасқан қылмыспен күресті, ол Отанға адал қызмет етті, сондықтан қылмыстық топ өкілдерінің бірін қорғады деген сөздер мен күдіктердің бәрі бос сөз!, – деп түйіндеді.
Қорғаныс жағы
Белгілі болғандай, полковник Ысқақовты үш адвокат пен оның жұбайы қоғамдық қорғаушы ретінде қорғап жатыр. Ол өз кінәсін үзілді-кесілді мойындамайды.
– Руслан бұл қылмыстық істі саяси астар деп санайды, ал айыптау қасақана жалған және бұрмаланған. Біздіңше, тергеу оны ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары Самат Әбіш, Алматы қаласы бойынша ҰҚК экс-басшысы Нұрлан Мәжилов және де басқа қаңтарға қатысы болуы мүмкін шенеуніктерді ақтау үшін бүкіл айыпты оған жауып отыр, – деді.
Біз қорғаушыдан ҰҚК генералдары сол бір аумалы-төкпелі күндері полковник Ысқақовқа қандай бұйрық бергенін, енді олар үшін қылмыстық заң бойынша жауап беретінін сұрадық?
– Самат Әбіш Русланға тәртіпсіздіктер басып алған Алматы әкімдігінің ғимаратынан полицейлерді құтқару туралы бұйрық берді. Нұрлан Мәжилов жараланған шерушілерді жатқызған барлық қалалық ауруханалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді талап етті. Сонымен бірге екеуі де сол кезде оның Дикий Арманға көмек сұрап жүгінуін талап етті. Ал енді генералдар олардың сөздерін жоққа шығарады. Русланға ондай бұйрық бермедік деп отыр!, – деді қорғаушы.
Полковник Ысқақовқа прокурорлар неге сонша қадалды? Неліктен ол айыпкер ретінде таңдалды?
– Руслан ҚР ҰҚК бұрынғы басшысы Кәрім Мәсімов пен оның орынбасары Дәулет Ерғожинге жалған жала жабудан бас тартқаны үшін кек алу мақсатында оған қатысты қылмыстық іс қолдан жасалған деп санайды. Оның айтуынша, оған осындай ұсыныспен Бас прокуратураның тергеу тобының жетекшісі Тимур Қырылдақов жүгінген көрінеді, – деді.
Ысқақовтың адвокаттары мен қоғамдық қорғаушысы қандай процессуалдық құқықтарының бұзылуына тап болды?
– Білесіздер, іс бойынша алдын ала тергеудің барлық кезеңінде заң бұзушылықтар тіркелді. Біз Русланның заңға, лауазымдық нұсқаулықтарға және басшыларының бұйрықтарына сәйкес әрекет еткенін дәлелдеу үшін ҰҚК-ге кейбір құжаттарды алып қою туралы өтініш бердік. Біз сарапшыларға бірқатар қосымша сұрақтар қойып, болжамды әрекеттерде өзінің кінәсіздігін бұлтартпай растайтын куәгердің бірінен жауап алғымыз келді. Сонымен, Бас прокуратураның тергеу-жедел тобының басшылығы алдымен біздің өтініштерімізді қанағаттандырды, кейін кенет бас тартты. Демек, тараптар арасында бәсекелестік жоқ: прокурорлардың позициясы қорғаушыларға қарағанда жақсырақ, – деді адвокат.
Сәуленің айтуынша, тергеушілер 24 адамды жәбірленуші деп таныған. Алайда күйеуі олардың денсаулығына немесе мүлкіне зиян келтіргенін айтпағанда, олармен кездескен фактіні жоққа шығарады.
– Русланның бұл адамдарға еш қатысы жоқ. Олардың бар екенін тергеу барысында ғана білген. Бірін-бірі танымайтындықтан, олар тіпті бетпе-бет кездескен жоқ, – деді жұбайы.
Ысқақовтың президент Тоқаевқа шын мәнінде мемлекет басшысынан көмек сұраған ашық хатына «Ақ Орда» немесе құқық қорғау органдарының басшылары реакция жасады ма?
– Өкінішке қарай, оның хатын президент пен құқық қорғау органдарының бірінші басшылары қабылдамағанын мойындауымыз керек. Ол прокуратураға жіберілді, әрине, оған объективті жауап беруге негіз таппады. Жетекші бізге сырғытпа жауап берді, – деді Сәуле.
Сәуленің айтуынша, күйеуінің ісі бойынша тергеу 2022 жылдың 23 желтоқсанында ресми түрде аяқталған. Алайда прокурорлар әлі күнге дейін күдіктілер мен олардың қорғаушыларына таныстыру материалдарын берген жоқ. Заңгерлер тіпті қанша том екенін де білмейді. Соған қарамастан олар өз клиенттерімен бірге сот алдына шығуға дайындалып жатыр.
– Біздің ісімізді Алматы қаласының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соты қарайтын шығар. Руслан ашық, бейтарап сот процесінде өзінің кінәсіздігін және өзіне тағылған қылмыстарға қатысы жоқтығын дәлелдей алады, – деп үміттенеді Сәуле.
Ысқақов пен оның қорғаушылары алдағы сот процесінде қандай қорғау тактикасын таңдады – пассивті ме, әлде белсенді ме?
– Бас прокуратураның ведомствоаралық жедел-тергеу тобы Русланды үнсіз қалуға мәжбүрлеуге қанша тырысқанымен, ол үнсіз қалмақ емес. Ол сотта көпшілік алдында сөз сөйлеп, Самат Әбіштің 2022 жылдың қаңтарында ҰҚК-де жедел штабты басқарғалы бері барлық бұйрықтарды бергенін дәлелдегісі келеді. Ысқақов қол астындағы қызметкер ретінде оларды сөзсіз орындады, өйткені олар біздің азаматтарды: полицейлерді, дәрігерлерді, науқастарды құтқаруды ойлады.
Бірақ полковниктің бұрынғы бастығына қарсы мәлімдеме жасауға рухы мен батылдығы жете ме? Мәселен, генералдың басқа жылдары ҚР ҰҚК-нің бірінші төрағасы болып тұрған кезінде қандай күмәнді, заңсыз бұйрықтар бергенін сотта айта ала ма?
– Иә, қажет болса, Руслан Әбіштің бүкіл қызмет мерзімінде берген басқа да бұйрықтары туралы айтуға дайын. Рас, елдің экс-президентінің немере інісі осындай жағдайда қылмыстық жауапкершіліктен неліктен қасақана жалтарып жатқаны түсініксіз күйінде қалып отыр? Күйеуім бір жыл қамауда жатқанда, Әбіш прокурорға жауап беру үшін Дубайдан келді. Бұл ретте тергеу біздің басты сауалымызға жауап бере алмайды: мұның бәрі Русланға не үшін керек болды? Оның тәртіпсіздіктер ұйымдастыруына не себеп болды?
Соңында Сәуле Ысқақова детективтердің ескі постулатын еске салды: «Пайдасы бар адамды ізде!»
«Қанды қантар кімге керек еді?» деген сұраққа жалғыз шынайы жауап деп ойлаймын. Барлығымызға 2022 жылдың қаңтарында не болғанын және оның артында кім тұрғанын білуге мүмкіндік береді.
Редакциядан
Біз полковник Ысқақовтың резонанс тудырған қылмыстық ісі бойынша сот тергеуі барысын жалғастыруды жоспарлап отырмыз. Айтпақшы, ҰҚК-нің бұрынғы басшысы Мәсімовтің ісінен айырмашылығы, ол «аса құпия» деген айдармен өтпейді. Алайда, Бас прокуратураның ресми өкілдері неге екені белгісіз оның БАҚтағы пікірәнн білгісі келмейді.
