Биыл Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың билік тізгінін қолына алғанына 5 жыл болды. Осы уақыт аралығында Тоқаев жасаған айтулы өзгерістердің кейбірін шолып өтсек.
Парламенттің ықпалын күшейту
Президент 16 наурыздағы Жолдауында бұған дейін елімізде суперпрезиденттік басқару формасы қалыптасқанын айтып, бұдан былай Қазақстанды дамытудың саяси моделі өзгеретінін, сәйкесінше, Парламенттің рөлін күшейту қажеттігін айтты. Осылайша,«Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидасы қалыптасты.
Сонымен қатар президент өзінің өкілеттігін атқару кезеңінде ешқандай партияға мүше болмайтынын мәлімдеді. Заңға енгізілген өзгерістерге сәйкес, бүгінде Мемлекет басшысы ешқандай партияға мүше емес. Сарапшылар, мұндай норманың енгізілуі саяси бәсекені арттырып, барлық партияның дамуына бірдей жағдай жасайтынын айтады.
Президенттің жақын туыстары саяси басшылық қызметтер атқара алмайды
Тоқаев Президенттің жақын туыстарына саяси мемлекеттік қызмет атқаруға және квазимемлекеттік секторда басшылық лауазымдарды иеленуге заң жүзінде тыйым салуды ұсынды. Кейін Орталық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз мәжілісінде ҚР Әділет министрі Қанат Мусин Қазақстанда президенттің ағасы, әпкесі, балалары ұлттық компанияларға басшылық қызметке орналаса алмайтынын атап өтті. Оның сөзінше, президенттің қарындасы, ағасы немесе балалары «Самұрық-Қазына», «Бәйтерек» сияқты ұлттық компанияларда басшылық лауазымын атқара алмайды.
Қазақстандықтар өз бетінше Конституциялық сотқа жүгіне алады
Президент Ата заң ережелерінің мүлтіксіз сақталуын қамтамасыз ету мақсатында елімізде Конституциялық сот құруды ұсынған еді. Сондай-ақ бұл институционалдық тұрғыдан тепе-теңдікті сақтауға ықпал етіп, азаматтардың конституциялық құқығының қорғалуын жақсарта түспек. Конституциялық сот 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап өз қызметін бастады.
Мәжілістің депутаттық корпусы аралас сайлау жүйесі бойынша құрылады
Президент халықтың сайлау науқанына деген қызығушылығы төмен екенін, депутаттарды танымайтынын айтты. Сондықтан да аралас сайлау жүйесіне көшуді ұсынды. Бұл барлық азаматтың құқығын толығымен сақтайды. Ұсыныс негізінде, Мәжілістің депутаттық корпусы мынадай схема бойынша құрылды: 70% пропорционалды және 30% мажоритарлық негізде. Сонымен қатар, аралас модель облыстар мен республикалық маңызы бар қалалардағы мәслихат сайлауына да енгізілді. Ал аудандар мен қалалардағы мәслихат сайлауын Президент толығымен мажоритарлық жүйеге көшіруді ұсынды.
Сенаттағы президенттік квота қысқарады, Мәжілісте ҚХА депутаттары болмайды
Мемлекет басшысы Сенатты жасақтау тәртібін және оның бірқатар функциясын қайта қарауды ұсынды. Бұған дейін жоғарғы палата 49 депутаттан, яғни әр өңірден екі сенатор сайланып, 15 сенаторды Президент тағайындайтын. Тоқаев мұндай құрылым аймақтардың ерекшелігін ескеруге, заң шығару үдерісіне Мемлекет басшысының тікелей ықпал етуіне мүмкіндік бергенін, алайда қазір оны өзгерту керегін айтты. Оның сөзінше, Президенттің Сенаттағы квотасын бақылаудың құралы емес, керісінше, Парламентте өкілдері аз әлеуметтік топтардың ой-пікірін ескеретін тетік ретінде қарастыру керек. Осыған байланысты, Президенттің Сенаттағы квотасы 15-тен 10 депутатқа дейін азайтылды, оның бесеуін ҚХА ұсына алады.
Әкімшілік-аумақтық өзгерістер: Абай, Ұлытау және Жетісу облыстары құрылды
Тоқаев жасаған өзгерістер қатарында үш жаңа облыстың құрылуын айтуға болады. Халықтың тұрмыс сапасын жақсарту мақсатында үш жаңа облыс, атап айтқанда Семей өңірінде – Абай облысын, Жезқазған өңірінде – Ұлытау облысын, Алматы облысы өңірінде – Жетісу облысын құруды ұсынды.
«Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы
Президент Жарлығымен 2022 жыл Балалар жылы болып бекітілген еді. Тоқаев 2 қыркүйектегі Жолдауында Ұлттық қордың жыл сайынғы инвестициялық табысының 50%-ын балалардың арнаулы жинақтаушы есепшотына аударуды ұсынды. Бала 18 жасқа толғанға дейін баланың есепшотына аударылатын болады. Жинақталған қаржы балалар кәмелет жасқа толғаннан кейін олардың баспана немесе білім алуына жұмсалмақ. Нәтижесінде, биыл 2024 жылғы 1 қаңтарынан бастап кәмелет жасына дейінгі барлық баланың шотына Ұлттық қордан ақша аударылды.
Одан бөлек, Президент осы бес жыл ішінде 73 мемлекетке сапар жасаған.
Travelpress.kz сарапшыларының мәліметінше, жиі барған мемлекеттердің ішінде ең жақын көршілеріміз бірінші орында – Ресей Федерациясы – 18 рет, Қырғызстанға – 7 рет сапарлаған.
Сонымен қатар, Тоқаев Қытайға, БАӘ-ге, Тәжікстанға, Түрікменстанға, Түркияға және Өзбекстанға 4 сапар жасады. Әзірбайжан, Германия және АҚШ –қа – 3 рет барған және 5 жылда 2 рет Армения, Катар және Сауд Арабиясына барыпты.
2019 жылы, яғни президенттігінің бірінші жылы Тоқаев 9 шет елге 12 сапар жасады. Бұл Ресей (3 рет), Қырғызстан (2 рет), Армения, Германия, Қытай, АҚШ, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан болды.
2020 жылы әлемді коронавирустық індет дүр сілкіндірді, бұл кезде барлық жерде шекаралар жабылып, байланыс үзіліп, құлыптар енгізілді. Соған қарамастан Қазақстан басшысы сол жылы үш рет шетелдік сапармен БАӘ, Германия және Ресейде болды.
Сондай-ақ, коронавирусқа байланысты 2021 жыл халықаралық шаралар аса көп болған жоқ. Дегенмен, сол жылы Тоқаев шетелге 10 сапар жасап, 7 елде, соның ішінде Ресей, Тәжікстан, Түркіменстанда болып, әрқайсысында екі рет барған. Сондай-ақ Қазақстан басшысы Бельгия, Түркия, Швейцария және Оңтүстік Кореяда болды.
2022 жылы Қазақстан басшысы шетелдік сапарлардың рекордтық санын көрсетіп – 14 елге 24 сапар жасады. Бір ғана Ресейге 7 рет, Қырғызстан мен Өзбекстанға 3 рет барған. Президенттің сапар тізімінде Әзірбайжан, Армения, Иран, Катар, Қытай, БАӘ, Сауд Арабиясы, АҚШ, Түркіменстан, Түркия және Франция да бар.
2023 жылы Президент 19 рет шетелге барып, 12 түрлі штатта болды. Көбінесе ол Ресейде - 4 рет, Түркияда, Қытайда, Қырғызстанда және БАӘ-де - 2 рет болды. Тоқаев сонымен қатар 2023 жылы Әзірбайжан, Беларусь, Вьетнам, Германия, Сауд Арабиясы, АҚШ және Тәжікстанда болды.
Биыл Қасым-Жомарт Тоқаев шетелге 5 рет сапарға шықты, оның ішінде 4 елге ресми сапармен және бір елге жұмыс сапарымен барды. Бұл Италия, Ватикан, Катар, Ресей және Әзірбайжан.
Әрине, шетелдік сапарлардың саны стратегиялық маңыздылығы сияқты маңызды емес. Міне, көріп отырғанымыздай, президент әлемдік мойындалған державалармен де, стратегиялық серіктестермен де өзара әрекеттесе отырып, белсенді сыртқы саясат жүргізіп жатыр. Аймақтағы көршілермен, түркі мемлекеттерімен және ЕО елдерімен қарым-қатынастардың нығаюы жалғасуда, араб әлемі мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдері де назардан тыс қалмайды. Президенттің демалысына келсек, Қасым-Жомарт Кемелұлы Қазақстанда демалуды жөн көретіні белгілі. Мәселен, 2022 жылы қысқа мерзімді демалысын Бұқтырма су қоймасында өткізді, деп жазады басылым.
