Қаланың ең беделді ауданында әкімдік экологиялық инновациялық орталық салуға уәде берді. Бірақ бұған дейін шенеуніктер «Қазақфильм» киностудиясынан алынған аумақта Ethnoland ұлттық мәдени кешенін көруге ниетті еді. Orda.kz Алматының бұрынғы екі әкімінің тілегі неге орындалмағанын анықтады.
Бір жыл бұрын әкімдік «Қазақфильм» киностудиясының жанынан экологиялық инновациялар орталығын салу туралы шешім қабылдады. Соңғы мерзім 2022 жылдың соңына дейін. Адамдарды қуып жіберді, үйлер қиратылды, бірақ ол жерде әлі жоба басталмаған да. Бірақ Әл-Фараби даңғылының бойында қоршаумен жабылған тұрмыстық және құрылыс қалдықтары үйіндісінің төбесі көрінеді.
Әкімдіктің жоспары бойынша Экологиялық инновациялар орталығы көрмелік, білім беру және ғылыми-зерттеу жұмыстарын біріктіре отырып, өзекті экологиялық проблемалармен жұмыс істеуі керек еді.
«Қазақфильм» киностудиясының қоршауының артындағы тұрғын үй қиратылды. Алайда экология үшін идеяларды генерациялайтын және жүзеге асыратын мұндай қалаулы орынды ешкім көрмеген.
Соңғы бекініс
Оған себеп аумақта қалған жалғыз үй болса керек. 90-жылдардың аяғында жекешелендірілген жердің иесі Нұрлан ұсынылған 48 млн теңгеге учаскесі бар үйді сатпағанын айтып, бұл соманы күлкілі деп атады.
«Бұл жерге не болғанын өзіңіз көріп тұрсыз. Көршілеріміздің бәрі көшіп кетті. Кейбіреулер биліктен артық ақша алмай, үйді біреу өртеп кете ме деп қорықты. Өрт сөндірушілер, полицейлер, әкімдіктен костюм киген адамдар бізге үш рет келіп, үйден шығаруға себеп іздеді. Кейбір көршілер жері үшін одан да аз алды. Бірақ бұл қалай болғаны, іс жүзінде бұл «алтын» жер! Біз көнбедік. Міне бірнеше ай бойы әлі ешкім бой көрсетпеді. Ұмытып кеткен шығар» дейді Нұрлан.
Үй тұрғынының айтуынша, жаңа қала басшысы бұрынғының жоспарына кедергі келтірген, өйткені мұндай жер телімінің өзі өте құнды. Олардың барлығын тез қуып шығуының себебі осы, деп күдіктенеді ол. Нұрлан қалалық құрылымдар үйді бұзу және одан кейін эко орталық салу туралы шешімді ресми түрде өзгертеді деп үміттенеді.
Әл-Фараби даңғылының асты мен үсті 1 шаршы метрінің бағасы қалай өзгеретінін әр алматылық дерлік біледі. Нарықта дәл осы ықшамаудандағы 8 сотық жер телімін 70-80 млн теңгеге салынған үйсіз де сату/сатып алу туралы хабарландыруларды кездестіруге болады. Ең жоғары баға – 200 млн.
«Кейіннен әкімдік тартып алған аумақтың орнына осы аумақтың барлығын киностудияға бекітпек болған деген ой бар. Бірақ біз бұл жерде жалғыз қорғаныш болып табыламыз. Жарайды, жақсы жерден пәтер берсе немесе осы жердің ақшасы болса, ойланар едік, әйтпесе қорғанамыз» дейді Нұрлан.
Күтуге тура келеді
Қала құрылысы басқармасының баспасөз қызметі сауалға жауап ретінде жобаны әзірлеуге ашық конкурс тек 2022 жылдың сәуір айында жарияланғанын атап өтті.
«Жобаларды қаржыландыру мәселелері басқарманың құзыретіне кірмейді. Әзірлеуші мемлекеттік сатып алудың қорытындысы бойынша анықталады».
Жыл соңына дейін алматылықтар экологиялық инновация орталығын көрмей қалады деуге толық негіз бар. Мүмкін мәселе басқада?
Елбасының қатысы қанша?
«Жер» және «Қазақфильм» деген сөздерге қатысты келеңсіздіктер жетерлік. Сөйтіп, киностудия жер дауына байланысты қала әкімдігін сотқа беріп, одан айырылды. 2018 жылы «Этноланд» ұлттық мәдени кешенін салу үшін жер қатынастары бөлімінде 5,5 гектар жер күштеп алынды.
Киностудия жер теліміне құқығын қорғай отырып, 2010 жылы әкімдікпен жасалған жалға беру келісіміне сілтеме жасады. Құжатта алаңы 16 гектардан асатын студияның аумағы 49 жылға жалға берілгені, ал учаскенің өзі бөлінбейтін деп танылғаны анық көрсетілген.
Қазақстан Республикасындағы қолданыстағы заңнамаға сәйкес, егер ол арқылы жол төсеу, көпір, аэродром немесе өзге де өмірлік маңызы бар инфрақұрылымдық нысанды салу жоспарланған болса ғана учаскені мемлекет мұқтажы үшін мәжбүрлеп иеліктен шығаруға болады. Мәдениет мекемелері мен ойын-сауық саябақтары бұл объектілер санатына кірмейді.
Әкімшілікті ол да тоқтатпады. Бұл ретте жер қатынастары бөлімінің жауапты қызметкерлері 2017 жылдың желтоқсан айында жерді жалға беру шарты заңды түрде бұзылғанын мәлімдеді. Қайсысы екенін нақтыламады.
Студия жерін тартып алу уәжіне бұрынғы басқарма басшысы Алтынбек Ахметов былай деп түсініктеме берді.
«Бұл «Қазақфильм» 10 жыл бойы пайдаланбаған жер учаскесінің қайтарылған бөлігі болатын. Әкімдіктің қаулысымен жер телімінің жалпы ауданы қысқартылып, жалға беру шарты бұзылды. Кейін, дәлірек айтсақ, 13 желтоқсанда «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында Елбасының тапсырмасы бойынша «Этноланд» ұлттық-мәдени кешенін салу үшін Туризм және сыртқы байланыстар басқармасына 5,55 гектар жер телімі берілді» деді ол.
Аудандық соттың 2017 жылғы қарашадағы және Алматы қалалық сотының 2018 жылғы қаңтардағы қаулыларымен әкімдіктің әрекеті заңды деп танылды.
Мамандар бірден этно-мәдени орталық құрылысының техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеп, 2019 жылы мемлекеттік сараптаманың оң қорытындысын алған. Бұл бірегей нысанның құрылысын аяқтау 2020 жылдың соңына жоспарланған.
Алайда жоба тек қағаз жүзінде қалды.
Биліктегілерді сынау, студияны өртеу
2021 жылы саяси белсенді Жанболат Мамай мегаполистің экс-әкімі Бауыржан Байбекті «Қазақфильмнен» алынған жерді жымқырды деп айыптаған болатын. Мемлекеттік қызметте жүрген жылдары «бизнес империясын» құрып, киностудия жерін біреуге беріп жібергені секілді. Бұған жауап ретінде Байбек «Қазақфильм» мемлекеттік кәсіпорын екенін, жер қашаннан қаланың меншігінде болғанын айтты. Сотта біріншінің жала жабуы бағаланбай, ар-намысына тиетін бейнероликті алып тастауды бұйырды.
Ал, 2020 жылы киностудия аумағында «Томирис» фильмінің декорациясына арналған металл шатырдың астында сақталған құрылыс материалдары ашық жалынмен жанып жатты. Бірнеше ошақ болды. Одан кейін «Қазақфильмнің» президенті Ақан Сатаев біреу қасақана өрт шығарғанын мәлімдеді.
2022 жылдың басында Сатаев жаңа Мәдениет министріне бас ғимараттың қабырғалары шіріп, ұрлық, кейбір қызметкерлердің кәсіби біліктілігінің жоқтығын айтып шағымданған. Ол Дәурен Абаевтан 5,5 гектар жерді киностудия меншігіне қайтару мәселесін жеке бақылауға алуды сұрады.
Сыншылар өрт қомақты сомадағы ықтимал шығынды жасыру әрекетінің нәтижесі болуы мүмкін деген пікір білдірді. Мысалы, сценарий авторы Тимур Жақсылықов пен еліміздің тұңғыш президентінің қызы Әлия Назарбаева болған «Томирис» (2019) фильмінің өндірісінен. Кассада сәтсіздікке ұшыраған фильмге тапсырыс беруші Мәдениет және спорт министрлігі болды.
Ең қызығы, сол кезде Антикор қызметкерлері бюджеттің 146 млн-ын жымқырды деп күдіктеніп отырған Арыстанбек Мұхамедиұлы құрылымды басқарған болатын. 16 мамырда оның парақшасында президент пен қазақстандықтарға видео үндеу пайда болды. Ал Мұхамедиұлының өз тамырын кескені туралы ақпарат бірден тарады.
Территорияны дамыту
Кездескен «Қазақфильмнің» қызметкері «бұрын киностудия аумағы табиғи қорыққа ұқсайтын болса, қазір қараусыз қалған бақшаға айналғанын» растады.
«Бізден 5,5 гектар жер алған жерде әкімдік әлі ештеңе салған жоқ. Біздің кино түсіру алаңдарымыз осында. «Қазақфильм» және оның төңірегіндегі сюжеттер бизнес құрылымдары мен инвесторларды дәмді тоқаш ретінде ғана қызықтырады» дейді өзін таныстырудан бас тартқан азамат.
Өздеріңіз көріп отырғандай, киностудия маңындағы жер жайлап игеріліп жатыр. Құрылыс жүріп жатыр. Нақты не салынып жатқаны белгісіз.
«Қазақфильм» қызметкері «Студияның өзі қоймалары бар аумақты ұзақ жылдар бойы жеке тұлғаларға жалға беріп жатыр» деген қауесетті біле ме?» деген сұраққа ол: «Бұл туралы бәрінен де режиссер айтатын болады» деп күлімсіреп жауап берді.
Өкінішке орай, Ақан Сатаевпен байланысу мүмкін болмады.
Жер заңгері Бақытжан Базарбек бізге айтып өткендей, жер пайдалану мерзімі ұзартылмаса, бұл жерлер мемлекеттік қордың балансында болып, болашақта «Қазақфильмнің» жері ретінде емес, «тегін жерлерге» айналады. Бұл әкімдікке оларды кез келген мақсатта жеке меншікке беруге теориялық мүмкіндік береді.
Бұған дейінгі әкімдердің жоспарына Алматы қаласы әкімінің міндетін атқарушы Ерболат Досаев әйтеуір араласса керек. Қаланың беделді ауданындағы жер учаскесінің бұдан былай не болатынын және оның қала экологиясына қалай көмектесетінін уақыт көрсетеді. Жағдайдың қалай дамитынын Orda.kz бақылауда ұстайды.
Дереккөз
