Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан азаматтарына жолдауында елдегі жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытуға тікелей байланысты саяси реформаларды бастаудың маңыздылығын атап өтті. Бұл – Қазақстандағы демократиялық қоғамды дамытудың басты алғы шарттарының бірі, ол біздің еліміздің тарихында болды. Әкім лауазымдарына бизнес тәжірибесі мен кәсіби біліктілігі ұқсас адамдарды енгізу бұл реформаның тиімді тетігі болып саналады. Мұндай кандидаттардың жергілікті әкімдіктерге сайлануы азаматтық қоғамның барлық деңгейде – аймақтық мәселелерден бастап ұлттық стратегияларға дейінгі шешімдерді қабылдауға дайындығын көрсетеді. Бұл өз кезегінде Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару институтының дамуына жол ашады.
Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институтының мәліметінше, елімізде 2345 жергілікті қоғамдастық бар, бұл жергілікті өзін-өзі басқару реформасының ауқымдылығын көрсетеді. Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасында мәслихаттардың рөліне елеулі өзгерістер енгізу және жергілікті өзін-өзі басқарудың кіріс базасын ұлғайту көзделген. Сондай-ақ, кеңестердің өкілеттіктерін кеңейту және ауылдық округтер әкімдерінің аппаратын жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен ауыстыру жоспарлануда, бұл «Жергілікті өзін-өзі басқару туралы» заңды қабылдау жолындағы маңызды қадам.
Қоғамдық кері байланыстың заманауи тетіктерін тиімді пайдалану әкімдердің тұрғындар алдындағы ашықтығы мен есеп беру деңгейін арттырудың кілті болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуы азаматтық қоғамның белсенділігіне тікелей байланысты, сондықтан өзін-өзі басқару институттарын белсенді дамыту қажет.
Халық сеніміне негізделген әкімдердің халыққа жақындығы жергілікті өзін-өзі басқару реформасын сәтті жүзеге асыруда шешуші рөл атқарады. Келер жылы өтетін аудан әкімдерінің сайлауы алдағы саяси өзгерістерге қоғамның үмітін көрсетеді.
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін дамыту азаматтық қоғамды қалыптастырудың маңызды шарты болып табылады, саяси дамуға, экономикалық өркендеуге және азаматтардың әлеуметтік өмір сүру жағдайларын жақсартуға ықпал етеді. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуы мемлекеттік институттардың, қоғамның және әлеуметтік-экономикалық жағдайдың дамуына байланысты бірнеше кезеңдерден өтеді.
Қазіргі таңда Жамбыл облысында жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының жұмыстарын тиімді жүргізу шаралары жүргізілуде. Басқару үлгісінің маңызы тек өңірде ғана емес, тұтат мемлекет үшін маңызды шаралардың бірі. Аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару моделін жетілдірудің бірнеше негізгі себептері мен маңызды салдары ең алдымен басқару тиімділігін арттырады. Облыстағы 10 аудандағы мәселелер жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының арқасында шешілуі мүмкін. Ұйымның жұмысы аймақтың ресурстарын, қызметтерін, инфрақұрылымның дамуына ықпал етеді. Сонымен қатар, жергілікті өзін-өзі басқарудың заманауи үлгілері азаматтардың шешім қабылдауға қатысуына баса назар аударады, бұл билікке деген сенімді нығайтады және азаматтық қоғамның дамуына ықпал етеді. Қазіргі шындық икемді және бейімделгіш басқару үлгілерін қажет етеді. Жергілікті басқару моделін жетілдіру аймақтарға экономикалық өзгерістер, әлеуметтік өзгерістер немесе экологиялық дағдарыстар сияқты өзгерістер мен қиындықтарға тезірек жауап беруге мүмкіндік береді. Тиімді жергілікті басқару азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартады. Ол халықтың әл-ауқаты үшін қажетті сапалы қызметтерге, инфрақұрылымға, әлеуметтік қолдауға және басқа да ресурстарға қолжетімділікті қамтамасыз етеді. Жақсы жұмыс істейтін жергілікті өзін-өзі басқару моделі қолайлы инвестициялық ортаны қалыптастырады, кәсіпкерлік пен инновацияны дамытуға ықпал етеді, бұл өз кезегінде аймақтың экономикалық өсуіне ықпал етеді. Осылайша, аймақтағы жергілікті өзін-өзі басқару моделін жетілдіру тек басқаруды жақсартып қана қоймай, азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартады, экономикалық дамуға және демократиялық принциптерді нығайтады.
Жамбыл облысындағы жергілікті басқару ұйымдарының болуының басты мәні мен маңызы тікелей қажетті бюджеттің болуы мен қаражатты пайдалану мәселелерін жергілікті қауымдастық мүшелерінің шешу құқығының болуында. Яғни, тікелей аудандар мен ауылдардың маңызды шешімдер осы жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйым шеңберінде қабылдануында.
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару реформасы 2018 жылы басталғаннан бері елдің стратегиялық дамуының негізгі аспектісі болды. Бұл реформа Үкіметтің 2050 жылға дейінгі даму жоспарында сипатталған Қазақстанды жаңғыртудың жалпы стратегиялық тұжырымдамасымен тығыз байланысты. Бұл бастаманың маңыздылығы мен өзектілігі 2021 жылдың тамыз айында «Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасының» қабылдануымен ерекше атап өтілді.
Қазақстан Президенті 2022 жылғы 16 наурыздағы халыққа Жолдауында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін нығайтуға ерекше қызығушылық танытқан болатын. Ол бұл реформаның маңыздылығын ғана емес, оны табысты жүзеге асыру үшін тиісті заңнамалық базаны әзірлеу қажеттігін де атап өтті.
Бұл қадам Қазақстан үкіметі мен билігінің жергілікті өзін-өзі басқаруды жетілдіруге, азаматтардың өңірлік деңгейде билік органдарына сенім деңгейін арттыруға және елдің әртүрлі қауымдастықтарының алдында тұрған мәселелерді тиімдірек шешуге деген байыптылығын көрсетеді. Мұндай күш-жігер жергілікті деңгейде неғұрлым ашық, жауапты және жауапты басқару жүйесін құруға бағытталған, бұл өз кезегінде Қазақстанның барлық аймақтарының тұрақты және өркендеуіне ықпал етеді.
Осы негізде Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігімен бірлесе отырып, ауыл әкімдері үшін бірқатар тренингтер өткізді. Бұл іс-шараларға Жамбыл облысының сонымен қатар Қазақстанның 16 облысынан аудан қалаларының әкімдері, сондай-ақ кент, кент, ауылдық округ әкімдері мен 166 ауданнан қатысушыларды қосқанда 2500-ден астам адам қатысты.
Қазақстандағы БҰҰ Даму бағдарламасы Тиімді басқару департаментінің басшысы Айнұр Баймырза бұл бастаманың мақсатын былайша сипаттайды:
«Басты мақсаттардың бірі әкімдерге жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жаңа функциялары мен міндеттерін тереңірек түсінуге көмектесу, сондай-ақ өңір үшін маңызды жобаларды тікелей қаржыландыру жүйесін түсіндіру болды өз аумақтарында болып жатқан процестерге әсер ету, қаражатты бөлу туралы шешім қабылдау және тіпті инфрақұрылымды жақсарту үшін өз кәсіпорындарын ашу».
Бұл тренингтер тәжірибе алмасу, озық тәжірибені талқылау және Қазақстанның ауылдық аймақтарын одан әрі дамыту стратегияларын әзірлеу алаңына айналды. Осы бастаманың арқасында жергілікті өзін-өзі басқарудың тиімділігін арттырып, ауыл тұрғындарының өмірін жақсарту күтілуде.
Сонымен бірге, ҚР Ұлттық экономика министрлігі Өңірлерді талдау және жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту департаментінің сарапшысы Қ.Мәжіковтің мәлімдеуінше, жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарын ұйымдастырудағы басты мақсат коммуналды кәсіпорындар құру. Бұл тікелей ауылдық елді мекендерге өз аумақтарын дамытуға, жетілдіруге көмектеседі. Мысалға айтар болсақ, абаттандыру, қар тазалау және тағы да басқа мәселелерді шеше алады.
