Өркениетті нарыққа бір қадам. Бүгіннен бастап онлайн-жарнаманы таңбалау қағидалары күшіне енді
«Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама туралы» Заңның 19-бабының 2-тармағына сәйкес таңбалау қағидалары болуы тиіс еді және олар бүгіннен бастап енгізілді.
Енді бізде «жарнама», «жарнамалық материал», «серіктестік материал», «демеушілік материал», «жарнама құқығында», «демеушімен төленген», «PR құқығында» маркировкалары болады.
Осы талапты кім сақтау керек?
Заң бойынша маркировка талабын инфлюенсер (блогер) сақтауы тиіс. Ал ол кім? Заңдық анықтама бойынша ол онлайн-платформада тұлғалардың беймәлім тобына арналған ақпаратты кәсіпкерлік қызмет мақсатында жариялайтын онлайн-платформаны пайдаланушы.
Бұл не деген сөз?
Бір сөзбен айтқанда, кәсіпкерлік табыс алу, немесе сол өнімді қандай да бір артықшылықпен алу (тегін алу, жеңілдік алу) мақсатында ақпараттық ресурсында (сайты/ютубы/инстаграмы/фейсбугы/тик-тогы) келісілген жарнамалық формада (тіке жарнама, алуға шақыру, жеке тәжірибесіне негізделген отзыв) материал жариялайтын жеке тұлға инфлюенсер болып табылады.
Егер сіз фейсбукта "Бүгін снэг", "Қайырлы таң", "Жігіт іздеймін", "Балам мектепте бес алды" деген сарында өз ойларыңызды пост ретінде жазып жүрсеңіз, сіз қатардағы әлеуметтік желі қолданушысыз. Сізге заңның қатысы жоқ.
Ал белгілі бір әнші, немесе Әлібеков, Байзақова бір тауарды, креслоны, қара тминді, автокөлікті көрсетіп сатса, оның бенефициарымен келісіп, сол жұмысы үшін материалды плюске ие болса, олар инфлюенсер болып табылады. Олар жаңағы жазбасын таңбалауы тиіс.
Тағы бір айта кететіні, заңмен аудитория көлемі анықталмаған. 1 подписчикпен де инфлюенсер атануға, миллион оқырманмен жәй қолданушы болып қалуға болады.
Менің ойымша осы заң мен қағидалар инстаграм, ютуб пен тик-токтағы мәселенің 90 пайызын толығымен реттейді. Бірақ жазбаны оқып отырған аудитория фейсбуктікі. Фейсбукта Қазақстанға ғана тән, өзінің спецификасы бар.
Енді ақылдасайық
Динара Сәтжанға сұхбат берген Кинопарк желісінің қожайыны қызық ақпарат айтты. Әлемдегі кинотеатрлардың барлығында келушілер тұзды попкорн алады екен. Тек Қазақстанда ғана карамельді тәтті попкорн қатты сатылады. Сол сияқты фейсбукта да басқа елдерде адамдар өзінің демалысын, тамақ жасағанын жариялайтын болса, қазақ қоғамы фейсбукты мүлде басқа мақсатта, саяси лоббизм, қоғамдық пікір қалыптастыру, билікті белгілі бір шешімдерге жетелеуге пайдаланады.
Қазір әйелін ұрып өлтірген экс-шенеуік бойынша жүріп жатқан лоббистік, овертондық әрекеттер соның айқын мысалы болады. Менің ойымша лоббистік ақылы пост мәселесін онлайн-жарнама заңы шеше алмайды және ол оның құзыры емес. Батыс тәжірибесінде осы бағыттағы регуляция лоббистік заң немесе қағидаттар жиынтығы арқылы қарастырылған. Бірақ оған батыс қоғамы ұзақ жылдар бойғы талқылау, компромистер мен қабылдау арқасында келді.
Лоббистік заңға дайынбыз ба?
Бұл талай адам басын қасыған, нақты объективті шешімі өте күрделі мәселе. Ненің лоббизм, ненің өзіндік пікір екенін анықтау, соған экспертиза жасау оңай емес.
Бір жағынан біз ешбір адамды өзіндік пікірін айтудан шектей алмаймыз. Өзіндік пікір білдіру құқығы демократия мен еркіндіктің, Конституцияның базалық фундаменталды іргесі болып табылады. Ол қоғамдық басым пікірге (мейнстримге) мүлде кереғар, қайшы болса да пікірді қабылдауға тура келеді.
Екінші жағынан сол пікірді өз мүддесіне пайдаланып отырған бенефициар болуы да мүмкін. Бұл ретте бенефициар мен пікірді жариялап отырған тұлға арасындағы жасырын уағдаластықтарды анықтау өте қиын.
Сол себепті лоббизмдік регуляция біздің қазіргі жағдайымызда заң емес, этика мен моральдік принциптер жағынан ғана реттеліп отыр. Басқа формаға өту үшін біз де ұзақ жылдар бойы талқылап, ақырғы нүктесіне жетуіміз керек.
Маркировка қағидаттарына қайта оралсақ. Бұл қағидаттар win-win болып табылады. Ақпаратты тұтынып отырған аудитория мен инфлюенсер ретінде мен де ұтамын. Тапсырыс беретін тарап заңға мойын ұсынып, материалды маркировка жасауға келісуге мәжбүр болады. Аудитория өз кезегінде материалдың тапсырыс/тапсырыс емес екенін көре алады және авторға сенімі арта түседі.
Осы тізімнен мен қолданатын, таңдаған маркировкалар мынадай:
1. Серіктестік материал
2. Жарнама құқығында
3. PR құқығында.
#әріптестікнегізде деген тіркесімнің заманы өтті. Енді сіз бен біз болып жаңа дәуірге аяқ басатын боламыз.
