Negizi buǵan bıliktiń quqy bolmaýy kerek, sebebi ol sol jerdiń halqy bergen tarıhı ataý. Jer attaryn jaýlap alýshylar bir ózgertti, Keńes kezinde komýnıstik ıdeologıa jeteginde eki ózgertti. Biz sony áli jalǵastyryp kele jatyrmyz. Óıtkeni sol zamandaǵy adamdar áli bılikte otyr. Olar tarıhı ataýdy ózgertý orynsyz ekenin, tarıh aldyndaǵy keshirilmes kúná ekenin áli túsingen joq.
Zańda jer ataýyn ózgertetin kezde jergilikti turǵyndardyń pikiri eskerilýi kerek degen talap bar. Biraq bılik muny saqtamaıdy, kóbinde ózderi bilip, eshkimmen aqyldaspaı ózgerte beredi. «Jetigen» degen óte jaǵymdy, tarıhı ataý edi. Ony Alataý dep ózgertip tastady. Keńes kezinde Almatyda Alataý jáne Samal degen ataý eń kóp qoıylatyn. Sebebi qazaq tilin bilmeıtin basshylardyń biletini osy eki sóz ǵana bolatyn. Sony qaıta-qaıta barlyq jerge tyqpalaı beretin. Munda Alataýdyń qandaı qatysy nemese qandaı tarıhı róli bar degendi eshkim oılap jatqan joq. Ózimizdiń ataýlarymyzdy ózimiz qurtyp álekpiz. Eger oryssha nemese komýnıstik mándegi sóz bolsa túsiner edim, Jetigen degen ataý onyń eshbirine jatpaıdy. Kónergen ıdeologıalyq sóz emes, otarshylyq kezdegi sóz emes. Demek, Jetigen aýylynyń atyn ózgertý qate sheshim boldy.
Bıliktiń ózi bilip, jer-sý attaryn ózgertkenine qarsymyn. Ásirese qazaq tilindegi tarıhı ataýlardy aýystyrý qylmyspen teń dep bilemin. Biz, kerisinshe, tarıhı ataýlardy qaıtara almaı jatyrmyz. Qazir elde 300-400 Lenın atyndaǵy kóshe bar, solardy ózgerte almaı otyryp, qazaqtyń tarıhı sózderine qıanat jasap júrmiz. Nege Qyzylordany Aqmeshit dep ózgertpeımiz? Qyzylorda ıdeologıalyq turǵyda eskirgen sóz, biraq biz sony ózgertpeı, Jetigen degen sózben jaǵalasyp júrmiz.
Munyń bárine onomastıka týraly zańnyń joqtyǵy sebep bolyp otyr. Bizde onomastıkaǵa qatysty máselelerdi sheshetin zańdar bar. Biraq ony eshkim saqtamaıdy, óıtkeni bizde bılik zańnan joǵary. Zańda adam qaıtys bolǵan soń 5 jyldan keıin ǵana kóshege, qalaǵa atyn berýge bolady dep jazylǵan. Biraq kózi tiri Nazarbaevtyń aty kóshege de, qalaǵa da berildi. Bizde onomastıkalyq baǵyttaǵy normatıvter saqtalmaıdy. Bári sóz kúıinde qalyp otyr. Memlekettik til týraly zań da kóp jerde saqtalmaı júr. Ony eshkim qadaǵalap otyrǵan joq. Sokrattyń «ózi qabyldaǵan zańyn júzege asyrmaǵan eldiń bolashaǵy joq» degen sózi bar. Osyny esten shyǵarmaý kerek.
Endi, mine, Jetigen degen tamasha sózden aıyrylǵaly otyrmyz. Eń qyzyǵy, osy bastamany kim kótergenin bilmeımiz. Bul máseleni onomastıkalyq komısıa talqylady ma, ol da belgisiz. Osy kisilerden suraý kerek, «aýyl atyn ózgertetin kezde zańdy talaptar saqtaldy ma, jergilikti turǵyndar pikiri eskerildi me» degen suraqtardy qoıý qajet.
Bir aýdanǵa jergilikti tarıhı tulǵanyń atyn berý sol óńirdegi halyqtyń kinási emes. Mundaıdy sol óńirge barǵan basshy halyqqa jaqsy kóriný úshin isteıdi. Muny keı basshy saıası tásil retinde paıdalanady. Jergilikti halyq ózi talap etetin jaǵdaılar da kezdesedi. Mysaly, biraz ýaqyt buryn Shonjy aýylynyń atyn Álmerek batyr dep ózgertýdi usyndy. Biraq bul jaǵdaıǵa túsinistikpen qaraýǵa bolady. Óıtkeni bastamashy toptyń qolynda Álmerek batyrdyń eli men jerin jaýdan qorǵap qalǵanyn dáleldeıtin derek boldy. Muny jershildik nemese rýshyldyq dep eseptemeımin. Tarıhı tulǵa tutas qazaqqa ortaq. Sol adamnyń tarıhı tulǵa ekenin dáleldep, negizdeme jasaý kerek. Ol tarıhshy mamandardyń mindeti. Halyq nege óz jerinen shyqqan tulǵalardy aıtady, óıtkeni óz óńirinen shyqqan tulǵany jaqsy biledi, onyń eńbegin baǵalaıdy. Óz óńiriniń tarıhı tulǵasyn kóterý qylmys emes, muny durys túsinýimiz qajet.
Dos Kóshim, saıasatker
