Qyrymnyń ıelik quqyǵyn moıyndaýdy qamtyǵan Masktyń «Beıbitshilik kelisimi» Ýkraına tarapynyń ǵana emes, oǵan tilekshi bolyp otyrǵan jahan jurtynyń yzasyn týdyrdy. Al demokratıaly Taıýan respýblıkasyn Komýnıstik bıliktiń «Bir memleket, eki túrli túzim» basqarý júıesin qabyl alýǵa úndeýi týra sondaı qarsylyqqa tap boldy. Ýkraına belsendi shabýyl uıymdastyryp jatqan aımaqtarda Masktyń ózi belsenip tegin bergen «STARLINK» ınternet júıesiniń istemeı qalýy «Ilon Mask satyldy ma?» degen kúdikti qoıýlatty. Onyń 44 mıllıard dollarǵa baǵalanǵan Tvıtterdi satyp alatyn kúni de ( qazannyń 28-i) belgili bolyp edi. Qazirgi álemdik qarjylyq naryq shatqaıaqtap turǵan syn sátte ol munsha kóp aqshany qaıdan alýy múmkin degen suraq týyndady. Qytaıdyń Shanhaı qalasynda ornalasqan «Tesla elektravtosynyń» satylymy álemdik naryqtaǵy satylymynyń 30-50 paıyzyn quraıtyny da sarapshylardyń nazaryn aýdardy. Óziniń áreketin álemniń tynyshtyǵyna qam jegendikten dep túsindirgen Mask aqparat kózderine suhbat berip, aǵynan jaryldy. Óz sózinshe ınternettiń istemeı qalýy tehnıkalyq aqaýdan bolǵan. Qytaı onyń Ýkraınany tegin ınternetpen qamtýyna narazy bolǵan. Óz aýmaǵynda qoldanbaýǵa ýádesin alǵan. Masktyń Baıdenge de ókpesi qara qazandaı eken. Ozyq mashına kórmesinde Djeneral Motors ónimine minip kórgen Aq úı basshysy Masktyń kompanıasyn elep shaqyrmapty da.
Eki kórshimizdiń jymysqy áreketterin baqylap otyrǵan Aq úı basshysy Baıden ótken sársenbi kúni AQSH-tyń memlekettik qaýipsizdik strategıasyn jarıalady. Onda Amerıka prezıdenti: «Reseı erkin ári ashyq halyqaralyq júıege tikeleı qaýip tóndirip otyr, halyqaralyq tártipti, zańdardy ádeıi belden basýda, Ýkraınaǵa alyp barǵan jabaıy shapqynshylyǵy sonyń kórinisi. Al «Qytaı – qazirgi halyqaralyq júıeni ózgertýdi kózdeıtin, ekonomıkalyq, dıplomatıalyq, áskerı jáne tehnologıa áleýetimen maqsatyna jetýge baryn salyp otyrǵan birden bir el» dedi. Ol sondaı-aq, arty belgili bolǵan Reseıge qaraǵanda dıktatýra men syrtqy saıasatta revızıonızmdi ushtastyryp otyrǵan Qytaıdyń álde qaıda qaýipti ekenin, sol úshin Reseıdi aýyzdyqtap, Qytaıdy aldyǵa ozdyrmaý – Aq úıdiń aldaǵy on jyldaǵy basty nysanasy bolatynyn jetkizdi.
Áıgili jýrnalıs Tomas Frıdman «The New York Times» gazetinde jarıalaǵan «Amerıka men Qytaıdyń chıp soǵysyn qarsy alaıyq» degen maqalasynda Amerıka Reseı, Qytaı ekeýimen bir ýaqytta qatar qaqtyǵysyp otyr deıdi. «Reseımen qaqtyǵysymyz janamaly túrde, biraq aıqyn. Ýkraındardy ozyq snarád ári aqparatpen qamdap, orys áskerin keri sheginýge májbúrlep otyrmyz. Al Qytaımen qaqtyǵysymyz sandyq tehnologıa zamanynyń negizgi ózegi bolǵan polýprovodnık, chıp soǵysy. Álemdegi eń ozyq chıp alánsyn jobalaý jáne jasaý, nysanany dál kózdeıtin eń ozyq qarýǵa, eń aqyldy zavodqa, eń zerek sandyq esepteý quralyna, kez kelgen formattaǵy qupıa kodtardy sheshe alatyn qabiletke ıe bolý. Qazirshe AQSH pen seriktesteri aldyda bolǵanymen, Qytaı basyp ozýdy kózdeýde» dep jazady. Áıgili Genrı Kıssındjerdiń «Reseı, Qytaımen bir ýaqytta soǵyspaý kerek» degen sózin eske salady.
Esbol Úsenuly
Abai.kz
