Endi osy ulttyq jobanyń birneshe baǵytyn tarqatyp kórelik. Eń aldymen ulttyq jobanyń basymdyǵy shıkizattyq emes sektorǵa berilip otyr. Iaǵnı birinshi baǵyt boıynsha ınvestısıa tartýdy ulǵaıtyp, isti jedeldetý. Jahandyq ekonomıkanyń básekelestigine tótep berý baǵytynda ulttyq ekonomıkany ártaraptandyrý mańyzdy bolmaq. Ekinshi baǵyt joǵary ónimdilikpen jumys oryndaryn ashyp, eldegi jumyssyzdyq deńgeıin tómendetý. Úshinshi baǵyt tómen kómirtekti damytýdy qolǵa ala otyryp, jylý elektr kóziniń negizinde eenergıa óndirý isin jolǵa qoıý. Túptep kelgende qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyryp, turymysyn túzeýge arnalǵan atalǵan ulttyq jobanyń arqalar júgi de, amanaty da aýyr. Ál-aýqat degen sózdiń maǵynasynyń ózi turmys degenmen sınonımdes. Soǵan qarap-aq bul ulttyq jobanyń negizgi mısıasy halyqtyń turmysyn jaqsartý ekenine kóz jetkizemiz. Sanany turmys bılegen búgingideı qoǵamda eldiń jaǵdaıy jaqsarsa, eń aldymen memlekettiń áleýeti artyp, qaýqary nyǵaıady, eknomıkalyq qýattylyǵy kúsheıedi.
Ulttyq jobanyń negizgi salasy turaqty jumys oryndaryn ashyp, halyqtyń jumyssyzdyǵyn azatý baǵyty bolǵandyqtan bul másele Almaty qalasyn da aınalyp ótpeıdi. Olaı bolatyny elimizdegi árbir besinshi jumyssyz adam Almaty qalasynda júr degen de statısıkalyq derek aıtyldy bir kezderi. Jumyssyzdyqpen kúreste ońtústik megapolıske salmaqtyń túsýi de qalypty jaıt. Sebebi elimizdegi qalalardyń ishinde halyq sany eki mıllıonnan asatyn jalǵyz qala – Almaty shahary.
Sarapshy mamandar byltyrǵy jyldyń úshinshi toqsanyndaǵy kórsetkish boıynsha elimizde jastardyń jumyssyzdyq deńgeıi boıynsha kórsetkishin kóldneń tartyp, málimetti jarıalady. Kósh basynda jumysyzdyq deńgeıi boıynsha Almaty qalasy men Túrkistan oblysy tur. Zertteýshi mamandardyń deregi boıynsha aýyldyq jerlerge qaraǵanda qaladaǵy jastardyń jumyssyzdyq kórsetkishi joǵary. Olaı bolatyny aýylda eki qolǵa bir kúrek tappaı júrgen jastardyń qalaǵa qaraı kúnkóris qamymymen údere kóshýi áli de bel alyp tur. Aýyldan qalaǵa kelgen jastardyń barlyǵyna birdeı daıyn turǵan jumys orny jáne joq. Kóbinese kúndelikti nan-sýyna jetetin qarajatty ázer tabatyn jaldamaly jumysty atqarýǵa májbúr jastar. Bıylǵy jyldyń basynan beri qaraı el úkimeti jastar arasyndaǵy jumyssyzdyqtyń túıtkilin der ýaqytynda tarqatyp, máseleni ulǵaıtpaýǵa bar kúshin salyp túrli baǵdarlamalar da ázirlendi. Mysaly «Jastar tájirıbesi» jáne «Birinshi jumys» sekildi jobalar iske qosylyp, jumyssyzdyq deńgeıiniń tómendeýine qýaty jetkenshe atalǵan baǵdarlamalar úlesin qosyp jatyr. 29 jasqa deıingi jastardy qamtıtyn «jastar tájirıbesi» boıynsha jarty jylǵa deıin 25 aılyq eseptik kórsetkish kóleminde jalaqy alyp jumys istese, «Birinshi jumys orny boıynsha» eki jylǵa deıin jumys istep jalaqy alady.
Almaty qalasynyń jastary arasyndaǵy jumyssyzdyq deńgeıiniń kósh basyna shyǵyp, basqa qalalardan joǵary turýyn sheshý jolynda áli de kóp jumys atqarý qajettigin aıqyndap otyr. Jalpy jastar jumys izdep sendelgende qaıda barady, kimnen keńes alyp, aqyl suraıdy? Bul saýaldarǵa jýyrda Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetinde jýrnalıser saýalyna jaýap berip, brıfıń ótkizgen Almaty qalalyq jumyspen qamtý ortalyǵynyń dırektory Saǵyndyq Kenjebaev egjeı-tegjeıli aıtqan bolatyn. Qalanyń bas jumys berýshisi elektrondyq eńbek bırjasynda 4300-den astam jumys orny bos tur, ıaǵnı jumys berýshilerden osynda adamǵa turaqty jumysqa usynys túsken. Bıylǵy jyly qala boıynsha 25 221 adamdy jumyspen qamtyp, olardyń arasynda 13 myńnan astamy turaqty jumys kózin tapqan. Al qalǵan 11 878 adam ýaqytsha maýsymdyq jumysqa ornalasypty. Bul da bolsa, táp-táýir kórsetkish. Jumyspen qamtý ortalyǵynyń dırektory S.Kenjebaev: «Jumyssyz jastardyń ýaqytyn únemýdeýi úshin ári ary-beri sandalmaýyn oılap, birneshe jyldan beri qyzmet kósretýdi elektrondy júıege kóshirdik. Búgingi kúnde qyzmet túriniń barlyǵy onlaın kórsetiledi. Iaǵnı turaqty ne bolmasa ýaqytsha jumys ornyn izdeýshi jastar jumyssyz retinde tirkelýden bastap jumysqa ornalasqanǵa deıingi prosesterdiń barlyǵyn onlaın ótkizedi. Qandaı bos jumys oryndary bar, jumyssyzdyqqa tirkeý qashan bastalady, esep-qısaby qalaı beriledi barlyǵy da portalymyzda tur» deıdi. Kelesi jylǵa jumys oryndaryn sýbsıdıalaýǵa qatysty jumys berýshiler tapsyrysty 3 qazannan bastap aıdyń sońyna deıin ótkize alady. Jumysqa ornalastyrý kezinde azamattardyń áleýmettik statýsyna basa mán beriledi. Olardyń ishinde múgedekter eń aldymen, probasıa jáne bas bostandyǵynan aıyrý boıynsha esepte turǵandar, jetim balalarǵa jumys taýyp berýge alabóten kóńil bólinedi. Almaty ákimdiginiń bas bolýymen qalalyq jumyspen qamtý ortalyǵy halyq kóp shoǵyrlanǵan jerler: bazarlarda, arbatta, basqa da qoǵamdyq oryndarda bos jumys oryndaryn tanystyratyn jármeńke uıymdastyryp, jumyssyz júrgenderdi qulaǵdar etip keledi. Alda jalpy qalalyq úlken jármeńke ótpek. Naqtyraq aıtqanda 19 qazanda Arbatta ótip, oǵan qaladaǵy 150-den astam kásiporyn ózderiniń bos jumys oryndaryn usynady. Bıylǵy jyldan beri qaraı osyndaı jármeńke 28 márte ótkizilip, oǵan segiz myńnan astam adam qatyssa, sonyń ishinde bir myńǵa jýyǵy turaqty jumysqa ornalasqan.
Almaty qalasynyń ákimi Erbolat Dosaev 2022 jyly Almatyda 52,2 myń jumys orny qurylatynyn jáne onyń 70 paıyzy turaqty jumys orny bolatynyn aıtqan. Dál osy qarqynda jumys júıeli júrse, Almatyda jumyssyzdyq deńgeıi aıtarlyqtaı azaıyp, eki qolǵa bir kúrek tapqan azamattardyń turmysy túzeletin bolsa, «Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan turaqty ekonomıkalyq ósý» de jaqsara túseri sózsiz.
Qýan Kóshek
