Қазақстанның тұрғын үй саясаты – елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды құрамдас бөлігі. Халықтың баспанаға қол жеткізу мәселесі мемлекет үшін әрдайым өзекті болды, өйткені тұрғын үй жағдайы азаматтардың өмір сапасына тікелей әсер етеді. Тұрғын үй саясаты арқылы мемлекет халықтың әл-ауқатын жақсартып, урбанизация процестерін реттеп, әлеуметтік теңсіздікті төмендетуге тырысады. Қазақстанда тұрғын үй саясаты бірнеше бағытта жүзеге асырылады, оның ішінде мемлекеттік бағдарламалар, ипотекалық несиелер, әлеуметтік баспана салу және жеке сектордың қатысуы ерекше рөл атқарады.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі алғашқы жылдардан бастап тұрғын үй саясаты Қазақстан үкіметінің негізгі міндеттерінің бірі болды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейінгі кезеңде тұрғын үй қорының сапасы нашарлап, инфрақұрылым тозды. Осыған байланысты жаңа құрылыс жобалары мен тұрғын үй саясатын жетілдіру қажеттілігі туындады. Елдің экономикалық өсуімен қатар тұрғын үй нарығы да дамыды, бірақ бұл процестерде бірқатар қиындықтар болды.
Қазақстанда тұрғын үй саясатын жүзеге асыру үшін бірқатар мемлекеттік бағдарламалар қабылданды. Олардың ішінде ең белгілісі – «Нұрлы жер» бағдарламасы. Бұл бағдарлама 2017 жылы іске қосылып, елде тұрғын үй құрылысын арттыруға бағытталды. Оның негізгі мақсаты – халықтың баспанаға қолжетімділігін арттыру және жеке тұрғын үй құрылысын ынталандыру. «Нұрлы жер» бағдарламасы аясында мемлекеттік қолдаудың бірнеше түрі қарастырылған, оның ішінде ипотекалық несиелеуді субсидиялау, инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды дамыту және тұрғын үй кешендерін салу бар. Бағдарлама жүзеге асырылған уақыттан бастап көптеген қазақстандықтар баспанаға қол жеткізді, бұл тұрғын үй мәселесін шешуде маңызды қадам болды.
Ипотекалық несиелеу тұрғын үй саясатының маңызды элементі болып табылады. Қазақстанда ипотекаға қол жеткізу халықтың баспана алу мүмкіндігін кеңейтті. Алайда ипотекалық несиелердің қолжетімділігі әрқашан халықтың барлық санаттары үшін бірдей болмады. Әсіресе, төмен табысты азаматтар үшін ипотека алу қиындық тудырды. Осыған байланысты мемлекет ипотекалық несиелеуді субсидиялау және жеңілдетілген ипотекалық бағдарламаларды ұсыну арқылы қолдау көрсетіп отыр. «7-20-25» бағдарламасы осының айқын мысалы болып табылады. Бұл бағдарлама халықтың көп бөлігінің баспанаға қол жеткізуін жеңілдетуге бағытталған. Оның негізгі шарттары – бастапқы жарнаның төмендігі (7%), несиенің қолайлы мерзімі (25 жылға дейін) және пайыздық мөлшерлеменің төмендігі (20%).
Сонымен қатар, Қазақстанда тұрғын үйге мұқтаж әлеуметтік әлсіз топтар үшін арнайы тұрғын үй бағдарламалары іске асырылуда. Бұл бағдарламалар арқылы көпбалалы отбасылар, мүгедек жандар, жетім балалар және басқа да әлеуметтік жағынан осал топтарға баспана беріледі. Мемлекет оларды жеңілдетілген шарттармен баспана алуға мүмкіндік беріп, арнайы үйлер салуды қаржыландырады. «Бақытты отбасы» және «Шаңырақ» бағдарламалары осы бағыттағы маңызды бастамалардың бірі. Мысалы, «Бақытты отбасы» бағдарламасы арқылы көпбалалы және аз қамтылған отбасылар 2%-дық мөлшерлемемен несие ала алады. Бұл тұрғын үйге аса мұқтаж адамдар үшін айтарлықтай жеңілдік болып табылады.
Әлеуметтік баспанамен қамтамасыз ету саясаты – Қазақстандағы тұрғын үй саясатының тағы бір маңызды қыры. Әлеуметтік баспана табысы төмен және әлеуметтік осал топтар үшін арзан бағамен немесе тегін беріледі. Әлеуметтік баспананың көлемін арттыру мақсатында мемлекет бюджеттен қаражат бөліп, әр түрлі аймақтарда жаңа тұрғын үйлер салуда. Бұл үйлер көбіне тұрғын үй жағдайы нашар немесе баспанаға қол жеткізе алмай жүрген азаматтарға беріледі. Сонымен қатар, әлеуметтік баспананы жалға алу жүйесі де қарастырылған. Бұл жүйе арқылы баспанаға мұқтаж адамдар белгілі бір уақытқа дейін пәтерді жалға алып, кейін оны сатып алу мүмкіндігіне ие болады. Әлеуметтік баспана бағдарламалары тұрғын үйге қол жеткізу деңгейін арттырып, халықтың әл-ауқатын жақсартуға үлес қосуда.
Қазақстандағы урбанизация процесі тұрғын үй саясатына үлкен әсер етеді. Елдің ірі қалалары, әсіресе Алматы мен Астана, халық санының өсуіне байланысты тұрғын үйге сұраныстың артуына куә болып отыр. Бұл урбанизация тұрғын үй нарығына қысым түсіріп, жылжымайтын мүлік бағасының өсуіне алып келді. Қала маңындағы аудандарда жаңа тұрғын үй кешендерінің салынуы урбанизацияны басқару тәсілі ретінде қарастырылады. Бұл жерде мемлекеттік қолдау маңызды рөл атқарады. Мысалы, инфрақұрылымды дамыту арқылы қала маңындағы аудандардағы тұрғын үй құрылысы ынталандырылып, халықтың қала орталығына шоғырлану деңгейін төмендету көзделеді.
Жеке құрылыс секторын қолдау да тұрғын үй саясатының маңызды бөлігі. Қазақстанда жеке тұрғын үй құрылысы азаматтардың жеке баспаналарына ие болу мүмкіндіктерін кеңейтеді. Мемлекет жеке үй салуды ынталандыру үшін жер учаскелерін бөлуді жеңілдетіп, қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз етеді. Бұл процесс халықтың қала маңында үй салып, өз үйлерінде тұруын жеңілдетеді. Жеке тұрғын үй құрылысы бағдарламаларының жүзеге асырылуы арқылы тұрғын үй тапшылығын азайтуға және қала маңындағы аудандардың дамуына ықпал ететін мүмкіндіктер арта түседі.
Сонымен қатар, Қазақстанда жас отбасыларға арналған тұрғын үй бағдарламалары да жүзеге асырылып жатыр. Жас отбасылар баспана мәселесін шешу үшін мемлекет тарапынан қолдау ала алады. Оларға жеңілдетілген шарттармен несие беру немесе жалға алу мүмкіндігі беріледі. Бұл жас отбасылардың өз баспаналарына қол жеткізу мүмкіндігін арттырады және олардың экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. «Жас отбасы» бағдарламасы арқылы көптеген отбасылар жаңа баспанаға қол жеткізді, бұл өз кезегінде елдегі демографиялық жағдайды жақсартуға оң әсерін тигізді.
Тұрғын үй саласындағы маңызды аспектілердің бірі – құрылыс сапасы. Құрылыс материалдары мен технологияларының сапасын арттыру арқылы мемлекет тұрғын үйлердің ұзақмерзімділігін және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысады. Сонымен қатар, құрылыс компанияларына қойылатын талаптар да күшейтілді. Бұл шаралар тұрғын үй нарығында сапасыз құрылыс салдарын азайтып, азаматтарға қауіпсіз және заманауи үйлерде тұру мүмкіндігін береді.
Қазақстанның тұрғын үй саясатының келешегі халықтың тұрғын үйге деген қажеттіліктерін толықтай қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекет болашақта да тұрғын үй құрылысына инвестиция салуды жалғастырып, халықтың әлеуметтік әлсіз топтарын баспанамен қамтамасыз ету бойынша бағдарламаларды дамытуға баса назар аударады. Сонымен қатар, тұрғын үй саласындағы жаңа технологияларды енгізу және экологиялық таза үйлер салу да басты мақсаттардың бірі болып табылады.
Қорыта келгенде, Қазақстанның тұрғын үй саясаты тұрғындардың өмір сапасын жақсарту және олардың баспанаға қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылып келеді. Мемлекеттік бағдарламалар, ипотекалық несиелеу, әлеуметтік баспана салу және жеке секторды қолдау арқылы елдің тұрғын үй нарығы тұрақты дамып келеді. Дегенмен, тұрғын үйге деген сұраныс әлі де жоғары, ал баспана мәселесін толық шешу үшін мемлекет үнемі жаңа қадамдар жасап, саясатты жетілдіріп отыру қажет.
