«قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە ۇكىمەت جاۋاپ بەرەتىندىكتەن، بۇل شىعىندى مەملەكەتتىڭ وتەپ بەرگەنى دۇرىس...»
كۇنى كەشە عانا ۇكىمەتتە ماقۇلدانعان «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ جونىندەگى جەدەل ءىس-قيمىلدار جوسپارىنىڭ» ءبىرىنشى مىندەتى – ەلدەگى جاپپاي تارتىپسىزدىك سالدارىنان كەلگەن شىعىندى وتەپ، كاسىپكەرلەرگە كومەك كورسەتۋ، دەپ حابارلايدى Azattyq Rýhy.
ءبىراق ازىرگە بۇل باعىتتا بيۋدجەتتەن قانشا قاراجات قاراستىرىلاتىنى ايتىلمادى.
وسى ورايدا ساراپشىلار ءوز بولجامدارىن جاساۋدا. GSB UIB ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەكونوميست ماقسات حالىقتىڭ پىكىرىنشە، بۇل باعىتتا بىرنەشە سەنارييدى قاراستىرۋعا بولادى. سونىڭ ءبىرى ۇلتتىق قور بولۋى مۇكىن.
«ءبىراق بۇل ەڭ ءتيىمدى سەناريي ەمەس، ويتكەنى ونداعى اقشانىڭ ونسىز دا ازايىپ جاتقان جاعدايى بار. سوڭعى جىلدارى ۇلتتىق قور وتە كوپ پايدالاندى. 2020 جىلى 47 ترلن تەڭگە، 2021 جىلى 3 ترلن تەڭگەدەن استام قاراجات الىندى. سونداي-اق الداعى 3 جىلدا 6،6 ترلن تەڭگە وسى ۇلتتىق قوردان اۋدارىلادى دەپ وتىر. جالپى ۇلتتىق قوردان دا الا بەرگەن دۇرىس ەمەس. ويتكەنى ونىڭ «كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن» دەگەن فۋنكسياسى ءوز ماعىناسىن جويىپ كەتۋ ءقاۋپى بار. ءبىراق بۇل ماسەلەنى تەزىرەك شەشۋ كەرەك، ويتكەنى بيزنەستىڭ ءبارى بانكروتقا ۇشىراۋى مۇمكىن. بۇل جەردە ەڭ دۇرىس سەناريي بيۋدجەت ەسەبىنەن، رەزەرۆ ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلۋى قاجەت. بيۋدجەتتىڭ وزگە دە شىعىندارى بار، ماسەلەن كۆازيمەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار، كوپتەگەن پايداسى جوق جوبالار. سونداعى شىعىنداردىڭ ءبارىن قىسقارتىپ، قالعان اقشانى قازىرگى شىعىنعا جۇمساۋ قاجەت دەپ ويلايمىن»، - دەيدى ەكونوميست.
بۇدان بولەك، جاقىندا عانا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن «قازاقستان حالقىنا» قورى قۇرىلدى. قورداعى قاراجات بىرنەشە ماقساتتا جۇمسالماق. سونىڭ ءبىرى – جاپپاي تارتىپسىزدىك سالدارىنان زارداپ شەككەن كاسىپكەرلەرگە جانە مەكەمەلەرگە كومەكتەسۋ. بۇگىندە قورعا ەلىمىزدىڭ ءبىراقاتار بيزنەسمەندەرى ءوز ەسەپتەرىنەن اقشا اۋدارۋدا.
قورعا اقشا اۋدارىلۋ باستالعان ساتتە ءبىرقاتار مينيسترلىك بىردەن بىركۇندىك جالاقىلارىن اۋدارا باستادى. ءتىپتى جاساعان قايىرىمدىلىقتارىن جارىسا جازا باستادى. الايدا، قوعام بەلسەندىلەرى اراسىندا بۇل «ماجبۇرلەۋ» دەگەن دە پىكىرلەر ايتىلدى.
«بىركۇندىك جالاقى ماسەلەسى قاتتى تالقىلانۋدا. مەنىڭشە بۇل ەسكىرگەن ءادىس. سەبەبى ءبىر ۇجىمدا ءوز ەركىمەن اۋدارعىسى كەلمەيتىن ادامدار دا بولۋى مۇمكىن. بۇل ەرىكتى سيپاتتا بولۋى كەرەك. ال ەگەر دە باسشىسى ءوزى باستاپ اقشا اۋدارىپ جاتسا، وندا بۇكىل قىزمەتكەرلەر سوعان كونۋگە ءتيىس بولادى. سول سەبەپتى كوپ جاعدايدا بۇل ءادىس دۇرىس ەمەس. ءارىبىر ازامات ءوز قالاۋى بويىنشا اقشا اۋدارۋى ءتيىس»، - دەيدى ماقسات حالىق.
«قازاقستان حالقىنا» قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، ەكونوميست ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ Facebook-تەگى جازباسىندا قورعا تجم قىزمەتكەرلەرى، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر نەمەسە اسكەريلەر ەمەس، Forbes تىزىمىندەگى باي-باعلاندار اقشا اۋدارۋى كەرەكتىگىن جازدى.
«كوپتەگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى تومەن، وكىنىشكە قاراي، كەيبىر باسشىلار قىزمەتكەرلەردى ەرىكتى تۇردە اقشا اۋدارۋعا مىندەتتەيدى. ارينە، سىرتتاي ءبارى ءوز ەركىمەن ورىندالعانداي كورىنەدى. وڭداي ءىستىڭ بەرەكەسى جوق! ءبىر كۇندىك جالاقى دەگەنىڭىز جالاقىنىڭ شامامەن 5%-ى اۋدارىلاتىنىن بىلدىرەدى، ويتكەنى ادەتتە ءبىر ايدا 21-22 جۇمىس كۇنى بولادى. بۇل ءاربىر تيىندى ۇنەمدەيتىندەر ءۇشىن ايتارلىقتاي سوما. ودان دا ولار سول اقشانى وتباسىنا، بالالارىنا جۇمساسىن. شەنەۋنىكتەر مۇنداي ۇجىمدىق اۋدارىمداردى ۇيىمداستىرۋ ولاردىڭ مانساپتىق جاعدايىن جاقسارتادى دەپ ويلاماۋى كەرەك»، - دەپ جازدى ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ.
ال ءوز كەزەگىندە ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشيەۆ ەلىمىزدىڭ اۋقاتتى ازاماتتارىن قايىرىمدىلىق جاساۋعا شاقىردى.
«بىرىنشىدەن، پرەزيدەنت ايتىپ وتكەندەي كەزىندە بايىپ كەتكەن وليگارح ازاماتتار قازىرگى وسىنداي قيىن-قىستاۋ كەزدە ءوز بايلىقتارىمەن ءبولىسۋى كەرەك. ەكىنشىدەن كەز كەلگەن قاتارداعى ازاماتتار دا شەتتە قالماي كىشىگىرىم بولسا دا ءوز ۇلەستەرىن قوسسا بولادى. ەگەر دە ماجبۇرلەپ تالاپ ەتسە، ارينە ول دۇرىس ەمەس، ول ءتىپتى زاڭعا قايشى. قايىرىمدىلىق دەگەن ءار ادامنىڭ ءوز نيەتىمەن، ءوز تاڭداۋىمەن جاسالاتىن دۇنيە. ءبىزدىڭ دە پارتيا ءوز ۇلەسىن قوساتىن بولادى. ءبىراق بۇل قايىرىمدىلىق اركىمنىڭ ءوز قالاۋىمەن جاسالادى»، - دەدى ازات پەرۋاشيەۆ.
ساراپشىلار قوردىڭ عۇمىرى ۇزاق بولاتىنىنا سەنىم بىلدىرۋدە.
قورعا تۇسكەن قاراجاتتىڭ قايىرىمدىلىق باعىتىندا قالاي ۇلەستىرىلەتىنى ازىرگە بەلگىسىز. الايدا ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ 2-3 اپتانىڭ ىشىندە بارلىعى رەتتەلەدى دەپ سەندىردى.
«اقشا قايدا جانە قالاي جۇمسالادى – بۇل ءالى دە تالقىلانادى، وزگەرتىلەدى، قازىرگى كەزەڭدە اقشانىڭ جەتكىلىكتى جانە تۇراقتى اعىنىن قالاي قۇرۋ ماڭىزدىراق. جەكە كەلگەن سۇراقتارعا قاراعاندا، ادامدار اقشانى كىم تولەي الاتىنى/تولەۋ كەرەك/قالايتىنى بويىنشا سايكەسسىزدىكتەرگە يە. جەكە تۇلعالارعا كەلسەك، ەشقانداي ماجبۇرلەۋدىڭ، ۇگىت-ناسيحاتتىڭ جوقتىعى بەلگىلى بولدى دەپ ويلايمىن. جوعارىدان كەلگەن شەنەۋنىكتەرگە ەشقانداي بۇيرىق بەرىلگەن جوق»، - دەپ جازىلعان پوستتا.
مەملەكەت تاراپىنان كاسىپكەرلەرگە قانشا پايىزدىق كومەك كورسەتىلەتىنى دە ازىرگە بەيمالىم. ماقسات حالىق شاعىن جانە ورتا بيزنەس يەلەرىنىڭ شىعىندارى 100 پايىز وتەلۋى ءتيىس دەگەندى ايتىپ وتىر.
«شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە كومەك ءجۇز پايىز كورسەتىلۋى ءتيىس. ال ءىرى بيزنەس ماسەلەسى قارالۋى كەرەك. ەگەر دە قاتتى زارداپ شەككەن بولسا، وندا قولداۋ كورسەتىلگەنى ءجون. ويتكەنى ءوز ەسەبىنەن بۇكىل بيزنەس ءوزىن ءوزى قالىپقا كەلتىرە المايدى. ودان كەيىن ەكىنشى ماسەلە بار – بۇل تارتىپسىزدىكتەن ورىن العان شىعىن بولعاندىقتان، ياعني قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە ۇكىمەت جاۋاپ بەرەتىندىكتەن، بۇل شىعىندى مەملەكەتتىڭ وتەپ بەرگەنى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. ال تابىسى مول كومپانيالار وزدەرى-اق باس تارتۋى مۇمكىن. ولار ءىرى كومپانيا ءارى تابىسى جاقسى بولعاندىقتان، كەرىسىنشە قورعا ولار دا اقشا اۋدارۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن»، - دەيدى ەكونوميست.
ماقسات حالىقتىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتكە ماسەلەنى شەشۋدى تەزدەتۋ كەرەك. ويتكەنى ميللياردتاعان شىعىن داعدارىستىڭ باستاۋىنا اكەپ سوعۋى مۇمكىن.
«ەكونوميكالىق ءوسىم قۇلدىراعان كەزدە داعدارىس باستالادى. ال ەندى ەكونوميكانىڭ بىردەن ءبىر قوزعاۋشى كۇشى وسى ىسكەرلىك ورتا. ءقازىر زارداپ شەككەن كاسىپكەرەردىڭ ءبىرازى جۇمىسىن جۇرگىزە الماي جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان دا بۇل ماسەلەنى داعدارىس رەتىندە دە قاراستىرۋعا نەگىز بار. پرەزيدەنت ايتىپ وتكەندەي، شىعىننىڭ كولەمى 2،5 ملرد دوللارعا دەيىن جەتۋى مۇمكىن. ال بۇل وتە ۇلكەن قاراجات. دەمەك داعدارىستىڭ سيپاتى بار. سول سەبەپتى ەگەر دە مەملەكەت ءتيىستى دەڭگەيدە كومەك كورسەتپەسە، كاسىپكەرلەر ءوز شىعىندارىن شىعارۋ ءۇشىن تاۋارلارىنىڭ باعاسىن كوتەرۋى مۇمكىن. بۇل قىمباتشىلىققا اكەلەتىنى ءسوزسىز»، - دەيدى ماقسات حالىق.
ساراپشىنىڭ الاڭداۋشىلىعىنا سەبەپ تە جوق ەمەس. ويتكەنى ادەتتە الەۋمەتتىك كومەكتىڭ قاعازباستىلىعى باستان اسىپ، ۇزاققا سوزىلاتىن داعدىسى بار.
«بۇل مەملەكەت تاراپىنان ۇيىمداستىرىلاتىن كومەككە بايلانىستى. بۇل تاكتيكالىق تۇردە تەز ارادا جاسالۋى كەرەك. بىزدە كوبىنە وپەراتور رەتىندە بانكتەردى بەكىتىپ، قاراجات سولار ارقىلى بەرىلەدى. ال بۇل پروسەسس ادەتتە جىلدىڭ اياعىنا دەيىن سوزىلىپ كەتەتىنى بار. ەگەر دە وسىنداي سەناريي بولسا، وندا كوپتەگەن كومپانياار بانكروت بولىپ كەتۋى مۇمكىن. ەگەر دە ۇكىمەت جىلدام ارەكەت ەتسە، وندا جىل سوڭىنا دەيىن كاسىپكەرلىك سۋبەتىلەرى قالىپتارىنا كەلەدى دەپ ويلايمىن»، - دەيدى ەكونوميست.
