قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى حالىقتىڭ تابىسى اراسىنداعى تەڭسىزدىككە جاۋاپتى دەپ سانايتىن ءبىرىنشى پرەزيدەنتتەن ءوزىن اۋلاق ۇستاۋعا تىرىسادى. دەگەنمەن توقايەۆ وتباسىنىڭ دا شەتەلدىك قۇپياسى بار: كول جاعاسىنداعى تاۋنحاۋستار، ماسكەۋدەگى پاتەرلەر مەن شۆەيساريا بانكىندەگى ەسەپشوت جانە وفشورعا اپاراتىن اقشا ءىزى.
بۇل تۋرالى Orda.kz Vلاست جانە OCCRPء-دىڭ پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ وفشور قۇپيالارى جايلى بىرلەسكەن زەرتتەۋىنە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.
كەيىنگى اپتالاردا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ جاريا تۇردە تەڭسىزدىككە قارسى ءسوز سويلەپ ءجۇر.
پوليسيانىڭ جاپپاي كۇش كورسەتۋىمەن باسىپ-جانشىلعان نارازىلىق شاراسىنان كەيىن بىرنەشە كۇن وتكەندە ول حالىققا ۇندەۋ جاساپ، ءوزىنىڭ الدىندا ۇزاق ۋاقىت بويى اۆتوريتارلىق بيلىك قۇرعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا قاتىستى حالىقتىڭ نارازىلىعىنا جاۋاپ بەردى.
– تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە وتە تابىستى كومپانيالار توبى مەن حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا دا باي ادامدار توبى پايدا بولدى. قازاقستان حالقىنا وزىنە تيەسىلى دۇنيەنى بەرەتىن كەز كەلدى دەپ ەسەپتەيمىن، – دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ 28 قاڭتار كۇنگى «نۇر وتان» ساياسي پارتياسىنىڭ سەزىندە.
بۇل سەزدە ول نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ورنىنا بيلەۋشى پارتيانىڭ ءتوراعاسى بولدى.
قاڭتار ايىنىڭ باسىندا قازاقستاندى ءدۇر سىلكىندىرگەن نارازىلىق پەن زورلىق-زومبىلىققا دەيىن نازاربايەۆتى بۇلاي جۇمساق سىناۋدىڭ ءوزى ويعا كەلمەيتىن نارسە ەدى. دەگەنمەن توقايەۆ ەلدى وتىز جىل بيلەگەن مۇناي وليگارحياسىنان كەيىن وزگەرىستى قالايتىن قازاقستان حالقىنىڭ ۇندەۋىنە قۇلاق تۇرگەن كورىنەدى. ول ۋادە بەردى.
– مەن مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ساياسي ترانسفورماسيا مەن قوعامىمىزدى جاڭعىرتۋ ساياساتىن جالعاستىرامىن، – دەدى ول.
الايدا، توقايەۆتىڭ وتباسى 1998 جىلدان بەرى ەۋروپادا سەنىمدى ساقتالعان قۇپيا بايلىققا يەلىك ەتىپ كەلگەنى انىقتالدى، بۇل كەزەڭدە قازاقستان حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى كەدەيلىك شەگىندە ءومىر سۇرگەن ەدى. Credit Suisseء-تىڭ سىرتقا شىعىپ كەتكەن دەرەكتەرى 1998 جىلى توقايەۆتىڭ سول كەزدەگى ايەلى نادەجدا مەن 14 جاستاعى ۇلى تيمۋردىڭ اتىنا شۆەيساريالىق بانكتە ەسەپشوت اشىلعانىن كورسەتەدى. ول كەزدە تيمۋر جەنيەۆاداعى قىمبات مەكتەپ-ينتەرناتتا وقىپ جۇرگەن.
«Credit Suisse قۇپيالارى» جوباسى جايلى
«Credit Suisse قۇپيالارى» – شۆەيساريالىق ەڭ ءىرى Credit Suisse بانكىنىڭ ەسەپشوتتارى تۋرالى مالىمەتتىڭ سىرتقا شىعىپ كەتۋىنە بايلانىستى قۇرىلعان ترانسشەكارالىق جۋرناليستىك زەرتتەۋ جوباسى.
بۇل دەرەكتەردى انونيم دەرەككوز نەمىستىڭ Süddeutsche Zeitung گازەتىنە جەتكىزگەن، ولار مۇنى OCCRP جانە باسقا ەلدەردەگى 46 سەرىكتەس مەدياعا تاراتتى. بەس قۇرلىقتاعى جۋرناليستەر بانك فايلدارىن زەرتتەپ، ينسايدەرلەرمەن، تەرگەۋ ورگانى قىزمەتكەرلەرىمەن سويلەسىپ، الىنعان قورىتىندى ناتيجەلەردى سوت جازباسى مەن قارجىلىق ەسەپتەر ارقىلى تەكسەرىپ شىقتى. سىرتقا شىعىپ كەتكەن اقپاراتتا 1940 جىلدان باستاپ، 2010 جىلداردىڭ ورتا تۇسىنا دەيىن اشىلعان 18 مىڭ ەسەپشوت تۋرالى دەرەكتەر بار. بۇل ەسەپشوتتارداعى جالپى قارجى كولەمى ءجۇز ميلليارد دوللاردان استام.
«شۆەيساريانىڭ بانك قۇپياسى تۋرالى زاڭدارى ادامگەرشىلىككە جات ەكەنىنە سەنىمدىمىن. قۇپيالىقتى ساقتاۋ مىندەتى – بار بولعانى شۆەيساريالىق بانكتەردىڭ سالىقتان جالتارۋعا كومەكتەسكەنىن جاسىرۋ ءۇشىن جاسالعان قورعانۋ جولى. بۇل جۇيە جەمقورلىققا جول اشىپ، دامۋشى ەلدەردى اسا قاجەت سالىقتان قاعادى» دەلىنگەن اقپاراتتى جاريا ەتكەن مالىمدەمەدە.
جۋرناليستەردىڭ قولىنا تۇسكەن Credit Suisse دەرەكتەرى تولىققاندى ەمەس بولعاندىقتان، ولاردى بىرنەشە ماڭىزدى نيۋانستى ەسكەرە وتىرىپ ءتۇسىندىرۋ كەرەك. جوبا، مالىمەتتىڭ دەرەككوزى جانە نەگىزگى تۇجىرىمدار جايلى تولىعىراق وقىڭىزدار.
بۇل ەسەپشوت قولدانىستا بولعان جىلدارى ودان قانشا اقشا وتكەنى بەلگىسىز. سىرتقا شىعىپ كەتكەن دەرەككە سايكەس، ەسەپشوتتاعى ەڭ كوپ كورسەتكىش 2005 جىلى بايقالعان. ول كەزدە شوتتا 1،5 ميلليون شۆەيساريا فرانكى (شامامەن 1 ميلليون دوللار) بولعان.
وفشور جۇمىسىن رەتتەيتىن فيرمانىڭ قۇجاتتارى، كورپوراتيۆتىك قۇجاتتار مەن جىلجىمايتىن مۇلىك رەەسترىندەگى دەرەكتەردىڭ ءبارى وتباسىنىڭ كەيىنگى جىلدارى دا قازاقستاننان تىسقارى جەرلەردە قوماقتى بايلىق جيناۋدى جالعاستىرعانىن كورسەتەدى. 2012 جىلى بانكتەگى ەسەپشوت جابىلعاننان كەيىن توقايەۆتار شۆەيساريادا جەكە شوتتارى بار بريتان ۆيرگين ارالدارىندا وفشورلىق كومپانيالار اشقان جانە 2014 جىلى ءبىر ساتتە 5 ميلليون دوللار اكتيۆى بولعان ۇلىبريتانياداعى كومپانيانى باسقارىپ وتىرعان. بۇعان قوسا توقايەۆتار وتباسى ماسكەۋ مەن جەنيەۆادا قۇنى كەم دەگەندە 7،7 ميلليون دوللار بولاتىن مۇلىكتى يەلەنگەن.
سول جىلدارى توقايەۆ جوعارى مەملەكەتتىك لاۋازىمدى قىزمەت اتقاردى، اتاپ ايتقاندا، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، پرەمەر-مينيستر جانە سەنات سپيكەرى بولدى. توقايەۆتىڭ دا، ايەلىنىڭ دە كاسىبى نەمەسە باسقا بايلىق كوزى بولعان جوق. تەك ولاردىڭ ۇلى تيمۋردىڭ ناقتى بيزنەسكە قاتىسى بولعان، ونىڭ ءوزى دە مۇقيات زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. قازاقستاندىق ب ا ق تاراتقان اقپارات بويىنشا، ول مۇناي كەن ورنىن يگەرۋ قۇقىعىنا يە بولعان مۇناي كومپانياسىنىڭ ورتاق يەسى رەتىندە تىركەلگەن. كەيىن بۇل كومپانيا ميلليونداعان تابىس تاپتى. ول كەزدە تيمۋر ەندى 18 جاسقا تولعان.
توقايەۆتار وتباسىنىڭ شۆەيساريامەن العاشقى بايلانىسى تيمۋردان باستالعان بولۋى دا مۇمكىن. جاقىندا بەلگىلى بولعانداي، ول جەنيەۆاداعى ەڭ قىمبات مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ءبىرى – College du Leman-دە وقىعان. سونداي-اق، جەنيەۆادا فيليالى بار، اقش-تا تىركەلگەن Webster University ديپلومىن العان.
توقايەۆتار جەنيەۆا مەن ونىڭ ماڭايىنان جىلجىمايتىن مۇلىكتەر دە ساتىپ العان. ونىڭ ءبارى تيمۋردىڭ اتىندا: قالانىڭ تىنىش اۋدانىنان پاتەر، جاقىن ماڭداعى ۆەرسۋا مۋنيسيپاليتەتىندە تەرەزەسىنەن كول كورىنەتىن تاۋنحاۋس پاتەر جانە سەن-پرەكس اۋىلىنداعى تاۋنحاۋستا تاعى ءبىر پاتەر.
تيمۋردىڭ وقۋى اياقتالعاننان كەيىن جەنيەۆادا قانشا ۋاقىت بولعانى بەلگىسىز، ءبىراق ونىڭ اكەسى 2011–2013 جىلدار ارالىعىندا جەنيەۆاداعى بۇۇ كەڭسەسىنىڭ باس ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارعان كەزدە وسى جەردە تۇرعان.
بۇل ۋاقىتتا تيمۋر ماسكەۋدە تۇرىپ، رەسەي استاناسىندا ديپلوماتيالىق ءنومىرى بار Lexus جانە BMW كولىكتەرىمەن جۇرگەن. ول سول كەزەڭدە رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ديپلوماتيالىق اكادەمياسىن ءبىتىرىپ، عىلىمي دارەجە العان.تيمۋر مەن ونىڭ اناسى ماسكەۋدەن بىرنەشە قىمبات پاتەر ساتىپ العان. ءبىر قىزىعى، ءقازىر تۇرمەدە وتىرعان رەسەيلىك وپپوزيسيا جەتەكشىسى الەكسەي ناۆالنىيدىڭ زەرتتەۋى كورسەتكەندەي، رەسەي ۇكىمەتى ولار تۋرالى جىلجىمايتىن مۇلىك رەەسترىندەگى بارلىق جازبانى ءوشىرىپ تاستاعان. (ءناۆالنييدىڭ كومانداسى توقايەۆتاردىڭ مۇلكىن رەەستردەن وشىرىلگەنگە دەيىن جۇكتەپ العان دەرەكتەردەن تاپقان).
سول ۋاقىتتان بەرى كەيبىر جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى ساتىلعان. ماسكەۋدە قالعان جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى قاتارىندا Fusion Park ەليتالىق تۇرعىن ءۇي كەشەنىندەگى ۇلكەن پاتەر جانە كرەملدەن ەكى شاقىرىم جەردە ورنالاسقان تاعى ءبىر ۇلكەن ەكى قاباتتى پاتەر بار. توقايەۆا قالانىڭ سولتۇستىك-شىعىسىندا ورنالاسقان ءۇشىنشى پاتەردە تىركەلگەن.
دەرەككوز: Google Street View
توقايەۆتاردىڭ قۇپياسى ەۋروپامەن عانا شەكتەلمەيدى. پاندورا مۇراعاتىنىڭ، ياعني حالىقارالىق زەرتتەۋشى جۋرناليستەر كونسورسيۋمى OCCRP-پەن بولىسكەن وففشور كومپانيالاردى قولداۋعا قىزمەت كورسەتەتىن فيرمالاردىڭ قۇجاتتارى ارقاسىندا جۋرناليستەر ولاردىڭ ءىزىن بريتان ۆيرگين ارالدارىنا دەيىن زەرتتەي الدى. بۇل كوبىنە بايلار اكتيۆتەرىن قۇپيا ساقتاۋ ءۇشىن قولداناتىن جەر.
توقايەۆتاردىڭ Credit Suisse-تەگى ەسەپشوتى جابىلعاننان كەيىن ءبىر جىل وتكەندە، ياعني 2012 جىلى ولار بريتان ۆيرگين ارالدارىندا ەكى وفشورلىق كومپانيا قۇردى: توقايەۆتىڭ بۇرىنعى ايەلىنە تيەسىلى Wishing Well Group Inc كومپانياسى جانە ۇلى تيمۋرعا تيەسىلى Wisdom Invest & Finance Inc كومپانياسى. بۇل فيرمالاردىڭ جالعىز جاريا مالىمەتى – ۇلىبريتانياداعى Edelweiss Resources LLP كومپانياسىنا يەلىك ەتۋى بولعان كورىنەدى. (سونىمەن قاتار، بۇل دەرەكتەر وفشور كومپانيالاردىڭ ءارقايسىندا شۆەيساريالىق بانكتە ەسەپشوتى بولعانىن كورسەتەدى).
Edelweiss تەك قارجىلىق ەسەپتى قىسقارتىلعان نۇسقادا ۇسىنعاندىقتان، بۇل كومپانيانىڭ قىزمەتى تۋرالى مالىمەت از. ءبىراق كومپانيانىڭ 2014 جىلى ناۋرىزداعى سوڭعى ەسەپ بەرۋى بانكتە 4 ميلليون دوللار قولما-قول اقشا مەن سول جىلى شامامەن 1 ميلليون دوللار ينۆەستيسياسى بولعانىن كورسەتەدى.
سول جىلدىڭ جازىندا توقايەۆتار ءوز ينۆەستيسياسىن ودان ءارى جاسىرۋ ءۇشىن تاعى ءبىر قادام جاسادى. كومپانيالارعا قىزمەت كورسەتكەن كيپرلىك تىركەۋ اگەنتى بريتان ۆيرگين ارالدارىنداعى كەڭسەسىنەن توقايەۆتاردىڭ مەنشىك قۇقىعىن جاسىرۋ ءۇشىن نومينال اكسيونەرلەرگە نەمەسە سەنىمدى تۇلعالارعا اۋىستىرۋدى سۇرادى. سۇرانىس حات پاندورا مۇراعاتتارىنا جىبەرىلگەن ەلەكتروندىق پوشتامەن كەلدى. سول كەزدەگى توقايەۆتاردىڭ ءۇش كومپانياسى دا جابىلدى.
قازاقستاندىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر زاڭ بويىنشا دەكلاراسياسىن اشىق دەرەككوزدە جاريالاۋعا مىندەتتى ەمەس، وسىلايشا توقايەۆتاردىڭ ميلليونداعان قارجىسى قايدان شىققانى جۇمباق كۇيىندە قالدى.
دەرەككوز
