قازاقستاننىڭ قۇرلىقتاعى جەرى الدا ۇلكەيۋى مۇمكىن. بۇل تۋرالى كولىك ءمينيسترى مارات قارابايەۆ باياندادى، دەپ حابارلايدى Alash.kz Inbusiness.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
ويتكەنى كاسپيي تەڭىزىنىڭ ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ بويىنشا كەڭ اۋقىمدى جۇمىستار باستالدى. ونىڭ بارىسىندا جاعاعا وراسان زور كولەمدە توپىراق شىعارىلادى. ەل ۇكىمەتى تەڭىز استىنان الىنعان توپىراقتى پايدالانۋ ارقىلى پورت جانىندا جاڭا الاڭدار قۇراتىن بولدى.
الدىن الا ەسەپتەرگە سايكەس، ناتيجەسىندە ەلىمىزدە، بۇرىن تەڭىز بولعان جەردە جالپى اۋدانى 171 گەكتاردى قۇرايتىن جاڭا قۇرلىق جەر پايدا بولادى.
كولىك ءمينيسترى مارات قارابايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى كەزدە كاسپييدەگى كەمە قاتىناسى قارقىندى ءوسىپ كەلەدى، سونىمەن بىرگە كاسپيي تەڭىزى جاعالاۋىنان كەرى شەگىنىپ، قاتتى تايازدانىپ بارادى. مۇنىڭ ءبارى ۇكىمەتكە ۇلكەن سىن بولىپ تۇر. بۇل ودان ناۆيگاسيالىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن جەدەلدەتىپ قۇرۋدى تالاپ ەتەدى.
مارات قارابايەۆتىڭ ايتۋىنشا، تەڭىز كولىگى بويىنشا اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ وتكىزۋ قۋاتى 21 ميلليون توننانى قۇرايدى. الايدا بىلتىرعى ءبىر جىل ىشىندە وتاندىق تەڭىز پورتتارى ارقىلى 7 ميلليون توننادان استام عانا جۇك تاسىمالدانعان. كورسەتكىش جىل سايىن ارتىپ كەلەدى، ءبىراق الەۋەت تولىققاندى ىسكە جاراتىلماي تۇر.
تەڭىزدەگى كەمە قوزعالىسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ ايدىنىندا تەڭىز ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ جۇمىستارى قولعا الىنۋدا. وسى جانە باسقا دا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ قازاقستاندىق تەڭىز ايلاقتارى ارقىلى ارتىلاتىن جۇك كولەمىن 10 ميلليون توننادان اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كورىنەدى.
كاسپيي تەڭىزى دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى 1998 جىلى باستالدى. سونىڭ ىشىندە بەرتىندەگى 3 جىلدا، 2019-2022 جىلدارى تەڭىز دەڭگەيى 72 سانتيمەنترگە تومەندەپ كەتتى.
سالدارىنان، ءىرى اقتاۋ، قۇرىق پورتتارىنىڭ وزىنە كەمەلەردىڭ تاياپ كەلۋى قيىنداعان. كەلگەننىڭ وزىندە، ءتۇبى تەڭىز تابانىنا تىرەلىپ، قايراڭداپ قالماۋى ءۇشىن سىيىمدىلىعى 12 مىڭ توننالىق مۇناي تانكەرى قازىرگى ۋاقىتتا تەك 10 مىڭ توننادان اسىرماي تيەلۋگە ءماجبۇر. 6،5 مىڭ توننالىق قۇرعاق جۇك كەمەلەرى ءاربىر قاتىناعان سايىن 450-500 توننا جۇكتى جەتە ارتپاي، ءبىر بولىگى بوس كەتەدى.
"بۇدان باسقا، كاسپييدىڭ بويىندا "باۋتينو"، "ەرساي"، "سارجا" سياقتى جەكەمەنشىك تەڭىز ايلاقتارى بار. تەڭىزدىڭ تارتىلۋىنا بايلانىستى بۇل نىسانداردا دا تەرەڭدەتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. الايدا ولاردىڭ جەكەمەنشىك بولۋى سەبەپتى، بۇل جۇمىستارعا مەملەكەت تاراپىنان قاراجات كوزدەلمەگەن. وسىعان بايلانىستى، پورت ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ماقساتىندا، كاسىپكەرلەردىڭ ينۆەستيسيالىق جاۋاپكەرشىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ءتيىستى جاڭا مەحانيزمدەردى ەنگىزۋ پىسىقتالادى"، – دەدى مينيستر م.قارابايەۆ.
اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ اكۆاتوريالارىن تەرەڭدەتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ 2024-2025 جىلدارعا جوسپارلانعان. جۇمىس جەدەلدەتىلىپ، بىلتىر باستالىپ كەتتى. 2023 جىلعى جەلتوقساننىڭ باسىندا الدىمەن، قۇرىق پورتىنىڭ اكۆاتورياسىن باتيمەتريالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. اتالعان پورتتا تەرەڭدەتۋ جۇمىستارى بيىلعى جىلدىڭ شىلدە ايىندا اياقتالۋعا ءتيىس. بۇل جۇمىسقا ەۋروپالىق ءىرى "Jan De Nul" كومپانياسىنىڭ تەحنيكاسى جۇمىلدىرىلۋدا.
ەندى بيىل اقتاۋ پورتىنىڭ ايدىنىنداعى جۇمىستار باستالۋى كەرەك.
"تەرەڭدەتۋ جۇمىستارى كاسپيي تەڭىزى دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى پروبلەماسىن شەشىپ، پورتتىڭ تەرمينالدىق قۋاتتارىن ودان ءارى ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق تەڭىز تۇبىنەن شىعارىلعان توپىراقتى پايدالانۋ ارقىلى پورت جانىندا جاڭا الاڭ-ايماقتار پايدا بولادى. الدىن الا ەسەپتەرگە سايكەس، ونىڭ اۋماعى 171 گەكتاردى قۇرايدى"، – دەپ ءمالىم ەتتى كولىك مينيسترلىگى.
ۆەدومستۆونىڭ دەرەگىنشە، بۇل ۋچاسكەلەردە جاڭا لوگيستيكالىق تەرمينالداردى سالۋ ءۇشىن Abu Dhabi Ports، Rhenus جانە Shandong Port سياقتى الەمدىك جەتەكشى ينۆەستورلارمەن جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
سونىمەن قاتار، 2024 جىلى اقتاۋ پورتىندا كونتەينەرلىك حابتى سالۋ جۇمىستارى باستالۋعا ءتيىس. جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ليانيۋنگان پورتىمەن ءتيىستى كەلىسىمشارتقا قول قويىلدى.
قۇرىق پورتىندا 2023 جىلى استىق تەرمينالدارىنىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى اياقتالدى. ودان باسقا، پورت اۋماعىندا قۇرعاق جۇكتەردى (گەنەرالنىە گرۋزى) جانە "جاسىل سۋتەگىنى" تاسىمالداۋعا ارنالعان تەرمينالدار سالىنادى.
جالپى، قۇرىق پورتىنىڭ تەرمينالدارىن دامىتۋعا باعىتتالعان ينۆەستيسيالاردىڭ كولەمى 200 ميلليون دوللاردان اسپاق.
تەڭىز پورتتارىنا ىرگەلەس تەمىرجول ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ بويىنشا "بەينەۋ-ماڭعىستاۋ"، "جارىق-سەكسەۋىل" جانە "شالقار-قۇرىق" تەمىرجول ۋچاسكەلەرىندە ۇزىندىعى 404 شاقىرىم ەكىنشى جولداردىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانۋدا. 5 ستانسيادا مودەرنيزاسيالاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى، سونداي-اق "شالقار-بەينەۋ" ۋچاسكەسىندە اۆتوبلوكتاۋ ەنگىزىلەدى. بۇل ءىس-شارالار 2030 جىلعا دەيىنگى ماگيسترالدىق تەمىرجول جەلىسىن جاڭعىرتۋ جوسپارىندا قاراستىرىلعان. وعان قوسا، اقتاۋ پورتىنىڭ جاڭا تەرمينالدارىنا قوسىمشا جولدار تارتىلىپ، ءتيىستى ستانسيالىق ينفراقۇرىلىم جۇرگىزىلەدى.
جالپى، اقتاۋ پورتىنىڭ اكۆاتورياسىندا جانە وعان جاقىنداۋ كانالىندا تەڭىز ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ 2025 جىلى تولىققاندى اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە. بۇل ءىرى جوباعا "قازاقستان تەمىر جولى"، "اقتاۋ تەڭىز ساۋدا پورتى" ۇلتتىق كومپانيالارى جاۋاپتى. وسى ىسكە جالپى سوماسى 18،1 ميلليارد تەڭگە بيۋدجەتتەن تىس ينۆەستيسيا تارتىلماق. بۇل الدىن الا باعالاۋ: شىعىن كولەمى جوبالىق قۇجاتتاما ءازىر بولعاننان كەيىن ناقتىلانادى.
كاسپييدەگى ەكىنشى باستى پورتىمىز – قۇرىق تەڭىز ايلاعىنىڭ اكۆاتورياسىندا جانە وعان كەمەلەردىڭ جاقىنداۋىنا ارنالعان ارناسىندا تەڭىز ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ جۇمىستارى باستالىپ كەتتى. 2024 جىلى اياقتالۋى شارت. بۇل جوباعا "قتج" ۇلتتىق كومپانياسى، "قۇرىق پورتى" ج ش س، "SEMURG Invest" ج ش س جاۋاپتى دەپ بەلگىلەنگەن. جوبانىڭ الدىن الا قۇنى – 25،8 ميلليارد تەڭگە بولماق. مۇنىڭ بيۋدجەتتەن تىس قاراجات بولاتىنى انىقتالدى.
كاسپييدەگى جەكەمەنشىك پورت – ەرساي تەرمينالىنىڭ ايدىنىندا جانە وعان كەمەلەردىڭ كەلۋىن قامتاماسىز ەتەتىن كانالىندا تەڭىز ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ جوباسىنا "ەرساي كاسپيان كونسترۋكتور" ج ش س جاۋاپتى بولماق. جوبا قۇنى قۇجاتتامالارى دايىندالعان سوڭ انىقتالماق. بۇل جۇمىستاردى 2025 جىلى اياقتاۋ قاراستىرىلۋدا.
ساراپشىلار ۇلتتىق كومپانيالارعا تەرەڭدەتۋ جۇمىستارى بارىسىندا الىنعان تەڭىز قۇمىن پايدالانۋعا جانە ساتۋعا قۇقىق بەرۋدى ۇسىنادى. ولار جەر قويناۋىن پايدالانۋشى بولماعاندىقتان، ازىرگە ونداي قۇزىرى جوق. كاسپيي قۇمى ماقپالداي جۇمساق. ونىڭ ۇستىنە تەڭىز تۇزى ارالاسقاندىقتان، ەمدىك ماقساتتاردا قولدانۋعا دا جارايدى.
بۇدان بولەك، ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر تەڭىز استىنان شىققان توپىراق پەن قۇم اۆتوموبيل جولدارىن جانە باسقا قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتقان كاسىپورىندارعا ساتىلسا، بۇل ۇلتتىق كومپانيالارعا قوسىمشا تابىس كوزى بولادى، ءارى سالعان ينۆەستيسيالارىن تەز قايتارۋعا سەپتەسەر ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە جوبالارعا جۇمسالاتىن بيۋدجەتتىك شىعىنداردى تومەندەتەدى.
اتاپ وتەتىن جايت، ەكولوگتار كاسپيي ءتۇبىن تەرەڭدەتۋ تەڭىزدىڭ فلوراسى مەن فاۋناسىنا ۇلكەن زالال كەلتىرۋى مۇمكىن دەپ دابىل قاعىپ كەلەدى. ولاردىڭ دا پىكىرى، ۇسىنىستارى مىندەتتى تۇردە ەسكەرىلگەنى ءجون. ويتكەنى بۇگىندە تاعى دا يتبالىقتار قىرىلۋدا. ماڭعىستاۋ وڭىرىندە 80-نەن استام يتبالىقتىڭ ولەكسەسى تابىلعان. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەكولوگيا دەپارتامەنتى سۋدىڭ سىناماسىن الدى. ۆەتەرينارلىق ستانسيا قىزمەتكەرلەرى ولەكسەلەردىڭ تىندەرىن زەرتتەۋگە الدى.
وسى ورايدا بيىل كاسپيي جاعالاۋىنداعى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ شەكاراسىنىڭ كەڭەيگەنى جاريالاندى. بۇل تۋرالى وبلىستىڭ جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى نۇرجان قارجاۋباي حابارلادى.
ناقتىلاعاندا، 2024 جىلعى قاڭتاردا ءتيىستى شەشىم قابىلدانىپ، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ شەكاراسى رەسمي تۇردە كەڭەيتىلگەن ەكەن. ءوڭىر تەرريتورياسىنىڭ شەگىنە قوسىلعان جەردىڭ جالپى اۋدانى شامامەن 722 مىڭ گەكتاردى قۇرايدى. بۇل جەر تەلىمى "قازاقستاننىڭ سۋ قورىنىڭ جەرلەرى" كاتەگورياسىنا جاتادى جانە قازاقستاننىڭ شەكاراسىنىڭ وزگەرگەنىن بىلدىرمەيدى. ياعني، قازاقستانعا تيەسىلى تەڭىز اۋماعىنىڭ ءبىر بولىگى وبلىستىڭ يەلىگىنە قوسىلىپ وتىر.
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ شەكاراسىن كەڭەيتۋ جۇمىستارى ارى قاراي جالعاسادى دەپ جوسپارلانعان.
"قازاقستاننىڭ جانە ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ كاسپيي تەڭىزىندەگى تەرريتوريالىق سۋ ايدىنىنىڭ سىرتقى شەكاراسىن جانە ەنىن ەسەپتەۋ ءۇشىن بيىلعى جىلى ءتيىستى شارالار قابىلداۋ جۇكتەلدى. تاپسىرما اياسىندا وبلىستىڭ اۋماعىنا جالپى اۋدانى 1 ميلليون 638 مىڭ گەكتاردى نەمەسە 12 تەڭىز ءميلىن قۇرايتىن جەر ۋچاسكەسى قوسىلادى"، – دەدى نۇرجان قارجاۋباي.
تەڭىزدىڭ ەلگە تيەسىلى قالعان بولىگى اتىراۋ وبلىسىنا كىرۋى مۇمكىن.
جالپى، تەڭىز ارى قاراي دا تارتىلا بەرسە، قازاقستاننىڭ قۇرلىقتاعى تەرريتورياسى ودان ءارى كەڭەيە ءتۇسۋى عاجاپ ەمەس.
