ۋاقىت وتسە دە، Forbes تىزىمىندەگى باي قازاقستاندىقتاردىڭ تىزىمدەگى وزگەرىس از. بۇل رەيتينگتە بىرەۋ كوتەرىلسە، ال بىرەۋ، كەرىسىنشە، پوزيسيالارىن جوعالتتى. ءبىراق ەڭ تاڭعالارلىعى، IT سالاسىنىڭ جاڭا بەت-بەينەسى ەمەس، سول تاۋار ماگناتتارىن كورۋگە بولادى.
Orda.kz رەداكسياسى قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامدارىنىڭ Forbes رەيتينگى پاندەمياعا دەيىن جانە ودان كەيىن قانشالىقتى وزگەرگەنىن، سونداي-اق ەلدەگى جانە الەمدەگى ساياسي جاعدايدىڭ اكتيۆتەردى كاپيتالداندىرۋعا قالاي اسەر ەتكەنىن بىلۋگە شەشىم قابىلدادى.
قازاقستاندىق رەيتينگى باسقا ەلدەردەگى بايلار تىزىمىنەن مۇلدە بولەك. نەگىزىنەن، ءبىزدىڭ بيزنەسمەندەر شيكىزات ونەركاسىبىندە – مۇناي، پايدالى قازبالار مەن مەتالدار سالاسىندا تابىس تاپتى. ال باي قازاقستاندىقتار دا بىرنەشە بانكتەرگە، فينتەكتەرگە جانە كونديتەر فابريكالارىنا يەلىك ەتەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، كاسىپكەردىڭ اكتيۆتەرىندەگى ءار ءتۇرلى سالالار نەعۇرلىم كوپ بولسا، ونىڭ كاپيتالى سوعۇرلىم مول.
بيىل الەمدەگى ەڭ باي ادام دجەفف بەزوستى تۇعىردان ىعىستىرعان Tesla جانە SpaceX نەگىزىن قالاۋشى يلون ماسك بولدى. ءقازىر Amazon نەگىزىن قالاۋشى ەكىنشى ورىندا. ۇزدىك ۇشتىكتى ءسان ءۇيىنىڭ يەسى جانە كوسمەتيكالىق الپاۋىت بەرنار ارنو جانە ونىڭ وتباسى تابان تىرەدى. كوشباسشىلاردىڭ ءارقايسىسى جاڭا تەحنولوگيالار مەن ەلەكتروندى پلاتفورمالار تۋرالى وزدەرىنىڭ بىلىمدەرىن پايدالانا وتىرىپ، ءوز يمپەرياسىن قۇردى. سونىمەن قاتار، Chocofamily سياقتى قازاقستاندىق جوبالار ازىرگە ءوز يەلەرىنە توپ-50-گە ەنۋگە جانە «جاڭا اقشا» مارتەبەسىن الۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى.
قازاقستاندىق بايلار تىزىمىندەگى تاعى ءبىر ەرەكشەلىك – سەنىمگەرلىك باسقارۋ: وليگارحتار مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرىپ، اكتيۆتەردى باسقارۋدى باسقا ادامدارعا بەرەدى. مىنە، ەلباسىنىڭ ۇلكەن قىزى داريعا نازاربايەۆا ماجىلىستەگى دەپۋتاتتىق قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن Forbes تىزىمىنە قايتا ورالدى. 2013 جىلى ول 13ء-شى ورىندا بولدى. سودان بەرى ءبىرىنشى پرەزيدەنت قىزىنىڭ اكتيۆتەرى 584 ميلليون دوللارعا دەيىن ءوستى. ءبىراق ول ون ءۇشىنشى ورىندا تۇر.
الماتى اكىمى ەربولات دوسايەۆتىڭ بيزنەسىندە دە جاعداي وسىنداي. 2014 جىلى ول توپ-50 باي قازاقستاندىقتاردىڭ تىزىمىندە 45ء-شى ورىندا بولدى. ونىڭ اكتيۆتەرى 114 ميلليون دوللارعا باعالاندى. ول كەزدە ەربولات دوسايەۆ، نۇرلان قاپپاروۆ، بەرىك قانييەۆ جانە يۋريي پاك لانكاستەر حولدينگتىڭ ءارقايسىسىنىڭ 25 پايىزىنا يە بولدى. سونداي-اق دوسايەۆقا «قازينۆەستبانكتىڭ» 18،38% اكسياسى تيەسىلى بولدى. قازىرگى اكىم مەملەكەتتىك قىزمەتكە اۋىسقان كەزدە ونىڭ بارلىق مۇلكى سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرىلدى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ نەگە تىزىمدە جوق؟
OCCRP سىبايلاس جەمقورلىق پەن ۇيىمداسقان قىلمىستى زەرتتەۋ ورتالىعى، Kloop (قىرعىزستان) جانە ۆلاست (قازاقستان) جۇرگىزگەن زەرتتەۋگە سايكەس، ءبىرىنشى پرەزيدەنت بىرنەشە قايىرىمدىلىق قورلارىنا يەلىك ەتەدى. ولار ارقىلى ول بانكتەردى، تەلەارنالاردى، قوناقۇيلەردى، ساۋدا ورتالىقتارىن جانە ءتىپتى گولف الاڭىن، سونىمەن قاتار قويمالاردى، ماكارون فابريكالارىن جانە 100 ميلليون دوللارلىق ۇشاقتى باسقارادى. ولار – قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى قورى، نازاربايەۆ قورى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قورى، «دەمەۋ» قورى جانە ەلباسى قورى. تەك شامامەن بولجام بويىنشا بۇل اكتيۆتەر اۋقاتتى قازاقستاندىقتار رەيتينگىندە ءبىرىنشى ورىنعا تارتىلعان.
Orda.kz ءجۋرناليسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تىزىمگە كىرمەي قالۋ سەبەبىن ايتۋ ءۇشىن Forbes رەيتينگىنىڭ رەداكتورى ارداق بوكەيەۆاعا حابارلاستى.
– ءبىز قازاقستاننىڭ ەڭ باي توپ-50 بيزنەسمەنىنىڭ ءتىزىمىن جاريالادىق. مەنىڭ بىلۋىمشە، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇرىن-سوڭدى ەشقانداي كاسىپپەن اينالىسقان ەمەس. سونىمەن قاتار، ءبىز تىزىمگە ەشقانداي مۇلكى بار مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى قوسپايمىز. تۇڭعىش پرەزيدەنتتەن ەلباسىنىڭ مارتەبەسى الىنىپ تاستالسا، ءبىز ونى قارايتىن شىعارمىز، ءبىراق ازىرگە ول كاسىپكەر ەمەس، مەملەكەت قايراتكەرى، – دەپ ءتۇسىندىردى ارداق بوكەيەۆا.
رەداكتور كاسىپكەرلەر ءوز دەرەكتەرىن رەيتينگىندە جاريالاماۋ ءۇشىن ولارعا ءجيى جۇگىنەتىنىن اتاپ ءوتتى. ءبىراق بيزنەسمەندەر، كەرىسىنشە، ەڭ باي قازاقستاندىقتاردىڭ تىزىمىنە ەنگىسى كەلەتىن كەزدەر بولادى.
رەيتينگتەگى جاڭا جۇزدەر
رەيتينگ جاڭا تۇلعالاردى دا قۋانتتى، ولاردىڭ ءبىرى – ەلباسىنىڭ نەمەرە ءىنىسى جانە بولات نازاربايەۆتىڭ ۇلدارىنىڭ ۇلكەنى – نۇربول. ءبىر قىزىعى، ونىڭ اكەسى ەشقاشان قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامدارىنىڭ تىزىمىنە ەنبەگەن، بۇل ونىڭ كوپتەگەن اكتيۆتەرىنە قاراماستان، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ۇنەمى جاريالانادى. ونىڭ ىشىندە الماتىداعى جەرلەر، ينۆەستيسيالىق، قۇرىلىس جانە شىنى كومپانيالارى، سونداي-اق، سوڭعى كەزگە دەيىن اتى اڭىزعا اينالعان التىن وردانى قوسا العاندا، كوتەرمە بازارلار بار.
نۇربول نازاربايەۆ بۇرىنعى الماتى اۋىر ماشينا جاساۋ زاۋىتىنىڭ كومپانيالارىنداعى ۇلەسىن وگەي شەشەسى مايرا قۇرمانعالييەۆا باستاپقى يەلەرىنەن تارتىپ العان سوڭ، ولار كەيىن مۇلكىن سوت ارقىلى قايتارىپ العان سوڭ يەلەندى.
سونىمەن قاتار، ەلباسىنىڭ نەمەرە ءىنىسى بولات نازاربايەۆتىڭ عيماراتىندا ورنالاسقان Prime Capital Invest كومپانياسىنا يەلىك ەتەدى. كومپانيا BNC Plaza-دا تيميريازيەۆ 26/29 مەكەنجايىندا تىركەلگەن. ايتا كەتەيىك، بولات نازاربايەۆتىڭ اتتاس دەرلىك Prime Capital Holding كومپانياسى دا سوندا ورنالاسقان. ۇقساس ەكى ۇيىمنىڭ بىر-بىرىنە قاتىسى جوق بولۋى ەكىتالاي.
سونداي-اق، نۇربول نازاربايەۆ، Forbes مالىمەتىنشە، تۇتىنۋ تاۋارلارىن ساتاتىن «Ush Konyr Invest Corporation» ءجشس-نىڭ يەسى. بارلىق اكتيۆتەرى وعان 160 ميلليون دوللار اكەلدى جانە رەيتينگتە 41ء-شى ورىنعا يە بولدى.
«مەلومان» / Marwin جەلىسىنىڭ يەسى الەكساندر دەريگلازوۆ ءتىزىمنىڭ 48ء-شى قاتارىندا. ونىڭ اكتيۆتەرى 102 ميلليون دوللارعا باعالاندى. ونىڭ ىشىندە «Comfort» گيپەرماركەتتەر جەلىسى، «ءبىرىنشى قازاقستان مۋزىكا باسپاسى» ج ش س، ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعى جانە نۇر-سۇلتانداعى «ارسەنال» كينوتەاترى بار.
ودان كەيىنگى 49-شى ورىندا تاعى ءبىر جاڭا كەلگەن – سەرىك تولىقپايەۆ. ول Aitas KZ توبىنىڭ نەگىزگى اكسيونەرى. ول نەگىزىنەن وسكەمەن جانە ماكينسك زاۋىتتارىندا قۇس شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. ول Kus&Vkus برەندىنىڭ يەسى. ايتا كەتۋ كەرەك، تاماق ونەركاسىبىنىڭ وندىرۋشىلەرى توپ-50 قاتارىنا جاقىندا عانا ەنگەن. Forbes ونىڭ 101 ميلليون دوللارى بار دەپ ەسەپتەيدى.
ۇزدىك 50-لىكتى تاماق ونەركاسىبىنە قاتىسى بار تاعى ءبىر كاسىپكەر ەرلان بايمۇراتوۆ اياقتادى. ول KazFoodProducts كومپانياسىنىڭ نەگىزگى يەسى. ونىڭ قۇرامىنا «بايان سۇلۋ» كونديتەر فابريكاسى مەن «ازيااگروفۋد» كىرەدى. سونىمەن قاتار، بايمۇراتوۆتىڭ ساقتاندىرۋ كومپانياسى بار جانە اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىن ءوسىرۋ جانە بيوەتانول، بيداي كلەيكوۆيناسى، كراحمال، ۇن جانە مال ازىعىن وندىرەتىن كاسىپورىنداردىڭ ۇلەسى بار. بارلىعى وعان 85 ميلليون دوللار اكەلەدى.
ميللياردەرلەر
پاندەمياعا، قاندى قاڭتار وقيعالارىنا جانە ۋكرايناداعى سوعىسقا قاراماستان قازاقستاندا دوللارلىق ميللياردەرلەر 2022 جىلى پايدا بولدى.
ءبىرىنشى ورىن، ادەتتەگىدەي، مەتالدارى مەن قارجىسى بار ۆلاديمير كيمگە تيەسىلى – 5 ميلليارد دوللار.
ەكىنشى ورىندى 3،9 ميلليارد دوللارمەن ەلباسىنىڭ قىزى مەن كۇيەۋ بالاسى دينارا مەن تيمير قۇلىبايەۆتار ءبولىستى. ولاردىڭ يەلىگىندە بىرنەشە مۇناي كومپانيالارى، ەلىمىزدەگى ەڭ ءىرى بانكتەردىڭ ءبىرى – حالىق بانكى، اۆياسيالىق جانە شيكىزاتتىق كاسىپورىندار بار. سونداي-اق نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىلىم بەرۋ قورى. ەڭ قىزىعى، رەيتينگتە ءۇشىنشى ورىن جوق. ونى ەرلى-زايىپتىلار بىرگە الادى.
ءتورتىنشى قاتاردا 3،2 ميلليارد دوللارمەن ۆياچەسلاۆ كيم تۇر. وتكەن جىلدان بەرى ونىڭ داۋلەتى ايتارلىقتاي ازايدى – 1 ميلليارد دوللارعا. بۇل ونىڭ باعالى قاعازدارىنىڭ قۇنىنىڭ 21%-عا تومەندەۋىنە بايلانىستى.
كەلەسى قاتاردى 3 ميلليارد دوللارمەن Kaspi.kz فينتەحىنىڭ يەسى ميحايل لومتادزە الدى.
پاندەميا كەزىندە ءقوناقۇي قىزمەتتەرىنە سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى بولات وتەمۇراتوۆ بيىل 700 ميلليون دوللار اكتيۆتەرىنەن ايىرىلدى. سونىمەن قاتار، كاسىپكەر «ForteBank» اق 89،32%، «KaR-Tel» ج ش س 25% جانە «Sky Mobile» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىندە 49،9%، الەمنىڭ بىرنەشە قالالارىنداعى Ritz-Carlton قوناق ۇيلەرى، اقپاراتتىق-ساراپتامالىق Informburo.kz پورتالى جانە «31 ارنا» تەلەراديوكومپانياسىندا 80% ۇلەسى بار.
2،2 ميلليارد دوللارلىق بايلىق تيمۋر تۋرلوۆقا قازاقستانداعى ميللياردەرلەر تىزىمىندە جەتىنشى ورىندا تۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ول فينتەحپەن اينالىسادى. Freedom Holding Corp ينۆەستيسيالىق توبىنىڭ يەسى. قازاقستان ازاماتى ەمەس ميحايل لومتادزە مەن تيمۋر تۋرلوۆتىڭ Forbes.kz تىزىمىنە ەنۋىنىڭ سەبەبى باسىلىمنىڭ 2021 جىلى رەيتينگكە نەگىزگى بيزنەسى ەلىمىزدەگى كاسىپكەرلەردى پايدالانۋ تۋرالى شەشىمىمەن بايلانىستى.
يبراگيموۆتار وتباسى سەگىز ميللياردەرلەر ءتىزىمىن جابادى. 2019 جىلى باعالى مەتالدارمەن اليجان يبراگيموۆ دوللارلىق ميللياردەر رەتىندە تىزىمدە (№5) بولدى. ءبىراق 2020 جىلى جاعداي دۇرىس بولماي، 2،3 ميللياردى 900 ميلليون دوللارعا اينالدى. 2021 جىلى ونىڭ ايەلى مەن بالالارى ءوز كاپيتالىن 980 ميلليون دوللارعا دەيىن ارتتىردى. ال ءبىر جىلدان كەيىن ولار قازاقستاندىق ميللياردەرلەردىڭ 8ء-شى ساتىسىنا كوتەرىلدى.
قۇرىلىس
قازاقتىڭ كوپتەگەن بايلارى قۇرىلىسپەن اينالىسادى. 12ء-شى ورىندى بەلوۆيچتەر وتباسى يەلەندى. ولاردىڭ اكتيۆتەرى 705 ميلليون دوللارعا باعالانادى. ولار جەتەكشى قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ءبىرى – بازيس-ا.
BI Group كومپانياسىنان ايدىن راحىمبايەۆ رەيتينگتە 17ء-شى ورىنعا يە بولدى. ونىڭ كومپانياسى 510 ميلليون دوللارعا باعالاندى. كاسىپورىننىڭ تەڭ يەلەرى باۋىرجان يسابايەۆ پەن اسحات وماروۆ قازاقستاندىق ەڭ باي بيزنەسمەندەر تىزىمىندە 36 جانە 44-ورىنداردى يەلەندى.
سەرىك ءتۇلباسوۆ – TS Development، الماتىداعى دوستىق پلازا جانە Shymkent Plaza ساۋدا ورتالىعى، الماتى مەن شىمكەنتتەگى Cinemax كينوتەاترلار جەلىسى 42-ورىندا. ايتپاقشى، ونىڭ Smart Technologies Solutions IT-كومپانياسى جانە Start Time كراۋدفاندينگ پلاتفورماسى بار.
مەتالدار
Forbes ءتىزىمىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ بولات كومپانيالارىندا ۇلەستەرى بار ەكەنىنە قاراماستان، ولارمەن تەك بىرنەشە ادام عانا اينالىسادى.
قارا جانە ءتۇستى مەتاللۋرگيا ەدۋارد وگايعا 14-ورىن اكەلدى. «قازاقمىس كورپوراسياسى» جشس-دا 30% جانە «قاراجىرا» اق-دا ءبىر بولىگى بار.
16-ورىن ولەگ نوۆاچۋك پەن ونىڭ KAZ Minerals Ltd كومپانياسىنا بۇيىردى. ايتا كەتەيىك، ول جاقىندا عانا قوجايىن اتاندى. مامىلە وتكەن جىلى اياقتالدى، ونىڭ بۇرىنعى يەسى ۆلاديمير كيم بولدى.
ۆلاديمير جۇمانبايەۆ 48ء-شى ورىندا. «التىنالماس» پەن «بەنكالا ماينينگ» كومپانياسىنىڭ اكسيالارىنا يەلىك ەتەدى. «رونسون-2000» ج ش س جانە «ۆەرتەكس حولدينگ» ج ش س ارقىلى Goldstone Minerals كومپانياسىن باسقارادى. ءبىراق ونىڭ مۇلكى مۇنىمەن بىتپەيدى، ۆلاديمير جۇمانبايەۆتىڭ «ناۋرىز» كورپوراسياسىندا، «المالى» كورپوراسياسىندا جانە «ينتەرفاكس-قازاقستان» اقپارات اگەنتتىگىندە ۇلەسى بار.
فارماسيەۆتيكالىق پرەپاراتتار
قايرات يتەمگەنوۆ ءوزى ءۇشىن فارماسيەۆتيكا مەن دامۋدى تاڭدادى. بۇل باعىتتار وعان 298 ميلليون دوللار اكەلىپ، رەيتينگتە 24ء-شى ورىنعا كوتەرىلدى. «Aqniet Group» ج ش س ارقىلى Europharma جانە ArzanPharm ءدارىحانا جەلىلەرىن باسقارادى.
ماشينا جاساۋ
تاۋار بيزنەسى ءوز يەلەرىنە وندىرىستەن گورى كوبىرەك اقشا اكەلەدى. دەمەك، ماشينا جاساۋمەن اينالىساتىن وليگارحتار 11 جانە 47 ورىنداردا عانا ورنالاسقان.
نۇرلان سماعۇلوۆ ۇزدىك وندىققا ءبىر قادام قالدى. ماشينا جاساۋمەن قاتار، اۆتوبولشەك ازىرلەۋ جانە ساۋدامەن اينالىسادى. Astana Group كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جانە MEGA ساۋدا جانە ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى جەلىسىنىڭ يەسى الماتى ءقوناقۇيى ونىڭ اكتيۆتەرى 750 ميلليون دوللار اكەلدى.
سايدۋللا قوجابايەۆ – «كەنتاۋ ترانسفورماتور زاۋىتى» اق، «ورال ترانسفورماتور زاۋىتى» ج ش س، «اقتاۋ ترانسفورماتور زاۋىتى» ج ش س، «الماتى ەلەكترومەحانيكالىق زاۋىتى» ج ش س، «ەلەكترومونتاج» اق، «پرومەنەرگو» جوبالاۋ ينستيتۋتى جانە «ازيا ترافو» جوعارى ۆولتتى ترانسفورماتورلىق جابدىقتاردى شىعارۋ زاۋىتى كىرەتىن شىمكەنتتەگى Alageum Group كومپانياسىنىڭ نەگىزگى يەسى.
توپ-50 قازاقستاننىڭ ەڭ باي بيزنەسمەندەرى
قارجىگەر راسۋل رىسمامبەتوۆ Orda.kz تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا قازىرگى رەيتينگ ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعدايدى تولىقتاي كورسەتەتىنىن ايتتى. نەگىزگى كومپانيالاردىڭ قۇرامى ايتارلىقتاي وزگەرگەن جوق، ءبىراق كەيبىرىنىڭ جاڭا يەلەرى بار.
– بىرىنشىدەن، رەسۋرستارعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكا، ەكىنشىدەن، ءارتاراپتاندىرۋ وتكەن جىلداردان بەرى ارتىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىن. ميحايل لومتادزە مەن تيمۋر تۋرلوۆ پايدا بولدى – بۇل وزدەرىن جاساعان ادامدار. تاماق ونەركاسىبىنە كەلەتىن بولساق، بۇل قازاقستاندا ازىق-تۇلىكپەن، ازىق-تۇلىك ونىمدەرىمەن جانە شيكىزاتتى وسىرۋمەن اينالىسۋدىڭ بارعان سايىن قىزىق بولىپ بارا جاتقانىن كورسەتەدى. تىزىمدەگى ورىنداردىڭ اۋىسۋى بىرەۋدىڭ تابىسىنىڭ ارتسا، بىرەۋدىڭ كەرىسىنشە بولۋىمەن بايلانىستى. ءبىراق مەنىڭ ويىمشا، بۇل سوڭعى رەيتينگ بولۋدان الىس، ءتىپتى ەكىنشى توقساننىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ول وزگەرەدى. بالكىم، كەيبىر اۋقاتتىلار كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورمەن جاسالعان كەلىسىم-شارتتاردى قايتا قاراۋ ناتيجەسىندە ازداپ كەدەيلەنەتىن شىعار، – دەيدى راسۋل رىسمامبەتوۆ.
قارجىگەر رەيتينگتەگى شامالى روتاسيالار ەلدە ەشقانداي «ەسسىز» وزگەرىستەردىڭ جوقتىعىن كورسەتەدى دەپ قوستى. بۇل قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ بولجامدىلىعىن كورسەتەدى.
دەرەككوز
