مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ جيىندا سويلەگەن سوزىندە وسى ءىس-شاراعا ەلىمىزدىڭ شىنايى دوسى، تۇركيانىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى فۋات وكتاي مىرزانىڭ ارنايى كەلىپ وتىرعانىن ايتىپ، وعان ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
بۇل تۋرالى اقوردا حابارلايدى.
مەملەكەت باسشىسى قازاقستان ءۇشىن تۇركيانىڭ باۋىرلاس ەل ءارى ماڭىزدى ستراتەگيالىق سەرىكتەس، سونداي-اق ەڭ ءىرى سىرتقى ەكونوميكالىق ارىپتەسىمىزدىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
– سوڭعى 16 جىلدا تۇرىك باۋىرلارىمىز قازاقستانعا 4،2 ميلليارد دوللاردان استام تىكەلەي ينۆەستيسيا قۇيدى. پاندەميا كەزىندە الەم بويىنشا شەت ەل ينۆەستيسياسىنىڭ كولەمى كۇرت ازايعانى بەلگىلى. سوعان قاراماستان، تۇركيادان ءبىزدىڭ ەلگە كەلەتىن ينۆەستيسيا ازايعان جوق. مۇنى ارينە، قۋانتارلىق جايت دەپ ايتۋعا بولادى. بۇل – تۇرىك اعايىنداردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دەگەن جوعارى سەنىمىنىڭ كورىنىسى. بىلتىر تۇركيانىڭ تىكەلەي ينۆەستيسياسى رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتىپ، 680 ميلليون دوللار بولدى. ءقازىر قازاقستاندا تۇرىك كاپيتالى بار 4 مىڭعا جۋىق كومپانيا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە باۋىرلاس حالىقتىڭ بەدەلدى بيزنەس وكىلدەرىنىڭ جەمىستى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن قالىپتى جاعداي دەۋگە بولادى. ويتكەنى قازاقستاندا قولايلى ينۆەستيسيالىق احۋال قالىپتاسقان. ول قازاق-تۇرىك ىسكەرلىك ورتالارى اراسىنداعى تاتۋلاستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى ايرىقشا اتاپ ءوتتى.
– مەن پرەزيدەنت رەتىندە بۇل احۋالدى ۇدايى جەتىلدىرىپ، جاقسارتا بەرۋگە ايرىقشا ءمان بەرىپ وتىرمىن جانە بار كۇش-جىگەرىمدى سالامىن. وسى جۇمىس قازاقستان ءۇشىن وتە قاجەت. تۇركيا بيزنەسمەندەرىنىڭ قازاقستانداعى كەلەشەگى زور. بۇعان ەش كۇمان جوق. ەڭ باستىسى، حالىقتارىمىزدىڭ دۇنيەتانىمى، بولمىسى ءبىر، مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءوزارا سەنىم دەڭگەيى جوعارى. مۇنداي سەنىم بيزنەس وكىلدەرىنىڭ اراسىندا بەرىك ورنىققان. قازاقستاندا تۇركيا كاسىپكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن 61 ءىرى جوبا ىسكە اسىرىلدى. وعان جالپى قۇنى 2 ميلليارد دوللاردان استام قارجى جۇمسالدى. بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلدە قۇنى 2،5 ميلليارد دوللاردان اساتىن 25 بىرلەسكەن جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سونداي-اق قۇنى 1،3 ميلليارد دوللاردان اساتىن 54 جاڭا جوبا قولعا الىنۋدا. وسىلايشا، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق قارقىندى دامىپ كەلەدى، – دەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ىسكەرلىك توپتارعا جاڭا قازاقستاندى قۇرۋعا كىرىسكەنىن ايتىپ، ساياسي جۇيەنى تولىق جاڭعىرتاتىنىن جەتكىزدى. ول «سۋپەرپرەزيدەنتتىك» باسقارۋدان مىقتى پارلامەنتى بار پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا جۇيەسىنە بىرتىندەپ وتەتىنىن اتاپ ءوتتى.
– بەسىنشى ماۋسىمدا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزىلەتىن بولدى. كونستيتۋسيامىزدىڭ 33 بابىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلەدى. مەنىڭ ماقساتىم – حالقىما مەيلىنشە ەركىندىك بەرۋ، دەموكراتيا مەن زاڭ ۇستەمدىگىن كۇشەيتۋ. پرەزيدەنت رەتىندە ەشقانداي ارتىقشىلىقتار مەن جەڭىلدىكتەرگە قۇمار ەمەسپىن. مۇندايدى قالامايمىن، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن بىرگە پرەزيدەنت ۇلتتىق ەكونوميكا تۇبەگەيلى جاڭعىرتىلاتىنىن جەتكىزدى.
– ونى ءادىل باسەكە ورناتۋ، جەكەمەنشىكتى قورعاۋ، مونوپوليادان ارىلتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرامىز. وسىنىڭ ءبارى ەلىمىزدەگى ساياسي تۇراقتىلىقتى نىعايتا تۇسەدى. سونىمەن قاتار بيزنەستىڭ مۇددەسى مەن قۇقىن قورعاۋعا ىقپال ەتەدى. ەڭ باستىسى، شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەردى بارىنشا كەڭەيتەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، الدىمىزدان ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كوكجيەگى اشىلادى. بۇل تۇركيانىڭ ءىرى حولدينگتەرىنە، كومپانيالارىنا عانا ەمەس، شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە دە مۇمكىندىك بەرەدى، – دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان ءۇشىن وڭدەۋ ونەركاسىبى، اۋىل شارۋاشىلىعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە تۋريزم سالاسىنداعى جوبالار ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە ەكەنىنە نازار اۋداردى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى باعىتتا بىلتىر «ونەركاسىپ ساياساتى تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان. پرەزيدەنت قازاقستان ەكونوميكاسىن وركەندەتۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ وتىرعان ماشينا جاساۋ سالاسىنا ارنايى توقتالدى.
– دەگەنمەن، جىل سايىن قۇنى 17 ميلليارد دوللار بولاتىن ءونىمدى سىرتتان اكەلەمىز. ال، وتاندىق ءوندىرىس 4،3 ميلليارد دوللاردىڭ ءونىمىن وندىرەدى. قازاقستان تەڭىز، قاشاعان، قاراشىعاناق مۇناي-گاز كەنىشتەرىن يگەرۋ ءۇشىن اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. Chevron، Total، ExxonMobil سياقتى كومپانيالاردىڭ قولداۋىمەن بىزدە مۇناي-گاز ماشيناسىن جاساۋ ءىسىن دامىتۋدىڭ حالىقارالىق ورتالىعى قۇرىلدى. ءبىز مۇناي-گاز وپەراتورلارىمەن بىرلەسىپ، 35 مىڭنان استام تاۋار تۇرىنە ساراپتاما جۇرگىزدىك. سونىڭ ىشىنەن ەلىمىزدە شىعارۋعا بولاتىن تاۋارلاردى انىقتادىق. قازاقستان مۇناي-گاز سالاسى ءۇشىن قۇرال-جابدىقتار مەن قوسالقى بولشەكتەر جاساۋعا نيەتتى. بىزدە بۇعان قولايلى جاعداي جاسالعان. مۇناي-گاز سالاسىنداعى ينۆەستورلار تاراپىنان سۇرانىس بار، ولار قاجەتتى قارجىنى دا ۇسىنىپ وتىر. ال، سىزدەردە وزىق تەحنولوگيا جانە تىڭ تاجىريبە بار، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەلەشەگى زور ەكەنىن ايتىپ، تۇرىك ينۆەستورلارىنا باعالى جانە ءتۇستى مەتالدى گەولوگيالىق بارلاۋ بويىنشا دايىن تۇرعان 5 جوبانى ۇسىندى. ول اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن ءوزارا ىنتىماقتاستىقتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى رەتىندە اتادى.
– ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەۋگە ارنالعان جوبالاردى بارىنشا قولداۋعا دايىنبىز. قازاقستان جان باسىنا شاققانداعى ەگىس القابى بويىنشا الەمدە ەكىنشى ورىن الادى. ال، جايىلىمدىق جەردىڭ اۋماعى بويىنشا بەسىنشى ورىندا. ەلىمىز استىق پەن ۇن ءوندىرىسىن وركەندەتكەن الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 10 مەملەكەتتىڭ قاتارىندا. ءبىز ءداستۇرلى ءداندى داقىلداردان بولەك، 1 ميلليون توننادان استام مايلى داقىل ەكسپورتتادىق. قازاقستان سوڭعى 5 جىلدا زىعىر ەگىلەتىن القاپتىڭ اۋماعىن 2،5 ەسەگە ۇلعايتتى. وسىلايشا، زىعىر تۇقىمىن ەكسپورتتايتىن كوشباسشى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلدىق. تۇركيا بۇعان دەيىن بىزدەن جىلىنا 10 مىڭ توننا زىعىر ساتىپ الاتىن. ال، بيىلعى ەكى ايدىڭ ىشىندە 8 مىڭ تونناسىن، ياعني، جىلداعىدان 6 ەسە كوپ الدى. ءبىز قازاقستاندا زىعىر جانە باسقا دا مايلى داقىلداردى وڭدەيتىن بىرلەسكەن ءوندىرىس ورىندارىن اشۋدى ۇسىنامىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ تۇركيامەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا دا باسا ءمان بەرەتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار جاڭا گەوساياسي احۋالعا بايلانىستى ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتىنىڭ ءرولى دە ايتارلىقتاي ارتا تۇسكەن.
– ترانسكاسپيي دالىزىنە قۇرىق تەڭىز ايلاعى قوسىلعان سوڭ قورعاستان ستامبۋلعا جۇك تاسىمالداۋ ۋاقىتى 5 ەسەگە قىسقاردى. بۇرىن 60 كۇن جۇرەتىن جۇك ءقازىر نەبارى 13 تاۋلىكتە جەتەدى. ءبىز مۇنايدى جۇڭگو مەن ەۋروپاعا ەكسپورتتاۋ جولدارىن ءارتاراپتاندىرۋدى قولعا الدىق. سونىڭ ىشىندە تۇركيانىڭ كولىك دالىزدەرىن پايدالانا باستادىق. مۇناي قۇبىرلارىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ جانە اقتاۋ، قۇرىق تەڭىز ايلاقتارىن جاڭعىرتۋ جۇمىسى باستالدى، – دەدى پرەزيدەنت.
قاسىم-جومارت توقايەۆ تۇركيانى تۋريزم بويىنشا الەمدە كوش باستاپ تۇرعان ەلدىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل رەتتە، ول تۇرىك كومپانيالارىنىڭ ءقازىردىڭ وزىندە قازاقستاننىڭ تۋريزم يندۋسترياسىن دامىتۋعا قوسقان قوماقتى ۇلەسىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. تۇركىستانداعى كەرۋەن-ساراي، «Rixos Aktau» حالىقارالىق كوناق ءۇيى، «Tetys Blu» پاركى جانە باسقا دا نىساندار كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ وتىرعانىن جەتكىزدى.
– تۋريستىك جوبالار بويىنشا مەملەكەتتىڭ قولداۋ شارالارىن الۋعا قويىلاتىن قارجىلىق تالاپ 10 ەسەگە ازايدى. كاسپيي تەڭىزىنىڭ قازاقستانعا تيەسىلى جاعالاۋىنىڭ وراسان زور تۋريستىك الەۋەتى بار. قوناق ۇيلەر مەن ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەندەرىن، دەمالىس ورىندارىن سالۋعا كاسپييدەگى «ءىنجۋ-مارجان» شىعاناعىنىڭ بويى وتە قولايلى. ءبىز كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرسەك، وسى جەردە ورتالىق ازياعا تۋريستەر تارتاتىن جاڭا ورتالىق قۇرا الامىز، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ەلىمىزدە ينۆەستورلار ءۇشىن وتە قولايلى ءارى زاماناۋي ينستيتۋسيونالدىق ورتا قالىپتاسقانىن اتاپ ءوتىپ، باسىمدىق بەرىلگەن ينۆەستيسيالىق جوبالارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋگە دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى.
– بۇل كەزدەسۋ قازاقستان مەن تۇركيانىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعىن نىعايتا تۇسۋگە سەپتىگىن تيگىزەرى ءسوزسىز. بۇگىن ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ كومپانيالارى اراسىندا 30 كوممەرسيالىق قۇجاتقا قول قويىلدى. ونىڭ ءبارى ەكى ەلدىڭ الىس-بەرىسىن جانداندىرۋعا تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىن. بارشاڭىزدى بىزبەن بىرلەسىپ، ءوزارا ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قازاقستانعا شاقىرامىن. ەڭ باستى ماسەلە – قول جەتكىزەتىن كەلىسىمدەردى جۇزەگە اسىرۋ. بۇل وتە ماڭىزدى. سوندىقتان مەنىڭ جەكە باقىلاۋىمدا بولادى. جۇمىسىمىز تابىستى بولسىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
جيىن بارىسىندا تۇركيانىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى فۋات وكتاي، «سامۇرىق-قازىنا» اق باسقارما ءتوراعاسى الماسادام ساتقالييەۆ، تۇركيانىڭ ساۋدا-ونەركاسىپتىك پالاتالارى مەن تاۋار بيرجالارى وداعىنىڭ پرەزيدەنتى ريفات حيساردجىكلىوگلۋ، Yildiz Holding باسقارما ءتوراعاسى الي ۋلكەر، Anadolu Industry Holding باسقارما ءتوراعاسى تۋندجاي وزيلحان، Aselsan باسقارما ءتوراعاسى حالىق گورگيۋن، Femash Group باسقارما مۇشەسى يۋسۋف ۋگە، Eczacıbaşı Holdıng باسقارما ءتوراعاسى اتالاي گيۋمراح، Atabay كومپانياسىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى زەينەپ اتاباي، Ronessans Holdıng باسقارما ءتوراعاسى ەرمان ىلىدجاك، MFA Maske باسقارما ءتوراعاسى فاتيح فۋرتۋن، Iskefe Holdıng باسقارما مۇشەسى بيلال الكوچ، Çalık Holdıng باسقارما ءتوراعاسى، بۋرسا پروۆينسياسىنداعى قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى كونسۋلى احمەت چالىك ءسوز سويلەدى.
دەرەككوز
