ول 1994 جىلدىڭ 17 مامىرىندا جامبىل وبلىسى جاڭاتاس قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 2011 جىلى حالىقارالىق «دارابوز» ادەبي بايقاۋىندا «قىرىق ءبىرىنشى وتىرىكتىڭ سوڭى» تۋىندىسى ءۇشىن ىنتالاندىرۋ سىيلىعىن العان. ال 2015 جىلى «ساياق» اڭگىمەسى ءۇشىن جۇلدەلى 2-ورىندى الدى. 2017 جىلى «باتىر قويان» ەرتەگىسى وڭتۇستىك كورەيادا 4 تىلگە اۋدارىلىپ، جارىق كوردى. 2019 جىلى «تاۋعا ساياحات» كىتابى شىقتى. 2020 جىلى اۆتوردىڭ ءۇش اڭگىمەسى جيناقتالعان «ساياق» كىتابى باسىلىپ شىققان. بىلتىر «قىرىق ءبىرىنشى وتىرىكتىڭ سوڭى» اتتى كىتابى وقىرمانعا جول تارتتى. 2021 جىلى «ۇلى دالا»، «ەر توستىك» بايقاۋلارىنىڭ ەكىنشى ورنىن، 2022 جىلى ىبىراي التىنسارين اتىنداعى بايقاۋدىڭ ءبىرىنشى ورىن جۇلدەگەرى اتاندى. جاس جازۋشىنىڭ شىعارمالارىن بۇعان دەيىن جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ، ادەبيەت سىنشىسى تۇرسىنجان شاپاي اعالارىمىز وقىپ، جوعارى باعالاعان. سوندىقتان «شۋاق» تۋىندىسى دا بالالاردىڭ كوڭىلىنەن شىعار دەگەن ءۇمىتىمىز زور!
شۋاق
باياعىدا ەمەس، وسى زاماندا كەمپىر مەن شال بولادى. ولاردىڭ بالالارى بولادى. ءبىراق ولار الىستا، قالادا تۇرادى ەكەن. ولارمەن بىرگە تەك قانا نەمەرەسى بەرىكبول تۇرىپتى. بەرىكبول وتە ەركە بالا ەكەن. اتاسى مەن اپاسى وعان بارلىق قالاعان نارسەسىن اپەرىپ، ەڭ ءتاتتىنى سونىڭ اۋزىنا توسادى ەكەن. بەرىكبول نە ىستەسە دە ەرىنىپ ارەڭ قيمىلدايدى ەكەن. كورەتىنى –تەلەديدار، وينايتىنى – كومپيۋتەر. ول تاماق سوعىپ الىپ كومپيۋتەردە ويىن ويناپ وتىرعاندا، اتا-اجەسى ونىڭ ەسەبىن شىعارىپ، باستارى قاتىپ وتىرادى. ءبىرى:
- الماتى مەن استانانىڭ اراسىندا كولىك جيىرما ساعاتتا جۇرەدى، – دەسە، ەكىنشىسى:
- دۇرىس ەسەپتەسەي، جيىرما ءبىر ساعاتتا جەتەدى، – دەپ تالاسىپ ەسەپ شىعارىپ جاتادى ەكەن.
- اتا، اجە، شۋلاماي شىعارىڭدارشى. مەن مۇندا جەڭىلىپ جاتىرمىن، – دەيدى ەكەن نەمەرەلەرى. اتاسى مەن اجەسى قاۋقىلداسىپ باستارىن يزەپ قالا بەرەتىن ەدى.
بىردە نەمەرەلەرى بەرىكبول ساباقتان تۇنجىراپ كەلدى. اتاسى مەن اجەسى «نە بولدىلاپ» استى-ۇستىنە ءتۇسىپ ءجۇر.
- بىزگە باسقا ءمۇعالىم كەلدى، – دەدى بەرىكبول اۋىزى بۇرتيىپ. سوسىن اتاسىنا قارادى:
- نەگە ساباقتى مەنىڭ جازۋ ۇلگىممەن جازبادىڭىز؟ «مىناۋ ۇلكەن ادامنىڭ جازۋى» دەپ مەنىڭ كۇندەلىگىمە ەكى قويىپ بەردى. اجە، ءسىز كۇندەلىكتى بالا قۇساپ تولتىرمايسىز با؟ پىسىق قىزدار قۇساپ ادەمىلەپ جازىپسىز. مەن سىزگە ۇيرەتىپ ەدىم عوي!
- ويبۋۋۋي، – دەدى اجەسى ۇيالىپ. – قايدان بىلەيىن. جاستىق شاعىم ەسىمە ءتۇسىپ، كىرىسىپ كەتىپ ەدىم... ۇمىتىپ كەتىپپىن. كانە؟– دەپ مارجانداي تىزىلگەن ارىپتەرگە، ونىڭ سوڭىنداعى ەكىلىككە قاراپ قىزارىپ كەتتى.
- وي، قۋ كەمپىر-اي، بايقامايسىڭ با؟ ەندى ەكىلىكتى قالاي تۇزەيمىز؟ قانە، تەز وتىرىپ بالاشا جازۋدى ۇيرەن! – اتاسى اشۋلانىپ كەتتى. نەمەرەسى دە وقىرايىپ تۇر.
سول ءمۇعالىم وڭبادى. بەرىكبولدىڭ بىرەسە كۇندەلىگىنەن، بىرەسە داپتەرىنەن، بىرەسە ساباق ايتىسىنان ءمىن تابا بەردى. بەرىكبولدىڭ مەكتەپكە اياعى تارتپادى. ساباق وقۋدىڭ ورنىنا باسقالاردى مازاقتاپ، گۇجىرەيگەن دەنەسىمەن ءوزى قاتارلى بالالاردى ىقتىرىپ وتىرۋشى ەدى. ەندى كۇننەن كۇنگە ءوزى ءاجۋاعا اينالىپ بارا جاتقان سياقتى. مىنا جاڭا ءمۇعالىم اعاي وسىنى عانا اڭدۋعا كەلگەن سياقتى. ءار ىسىنەن قاتە تاۋىپ وتىرعانى.
كۇندە ساباقتان قاباعىنان قار جاۋىپ كەلەدى. الدىنان اينالىپ-تولعانىپ شىققان اتا-اجەسىنە ءتىپتى جىنى كەلەدى وسى كۇنى. بارىنە قامقور قولىن سوزاتىندارى قايدا؟ مىنا قانات دەگەن جاڭادان كەلگەن اعايىنىڭ قاھارىنان قورعاي دا المايدى ەكەن-اۋ.
اجەسى كەلىپ بەتىنەن سۇيە بەرگەندە ىزاسى كەلدى. باياعى قولىنان ءبارى كەلەتىن، كەز كەلگەن ءسات قۋاندىرىپ، كەز كەلگەن ءسات ويىنان شىعاتىن، مەيىرىمىنە قاندىرىپ، كوڭىلىن تاباتىن اجەسىن اپ-ساتتە ۇمىتىپ، باسقا – ءالسىز، ونسىز دا قاتىپ تۇرعان ميىن اشىتا تۇسەتىن كەمپىردى كوردى.
- قويىڭىزشى... – دەپ ەمىرەنىپ كەپ قالعان اجەسىن كەۋدەسىنەن يتەرىپ قالدى.
اجەسى بەيقام تۇردى ما، «كىشكەنتاي قۇلىنىنىڭ» مىنا قىلىعىنان شوشىدى ما، تىزەرلەپ وتىرا قالدى.
اتاسى ەسىكتەن كىرىپ قالعان ەكەن. قاتتى اشۋلاندى.
- كورگەنسىز! – دەدى، – سەن، «انادان ارتىق دوس بار ما، اشۋدان جامان قاس بار ما؟» دەگەن ماقالدى بىلەسىڭ بە؟ ەگەر اشۋمەن دوس بولساڭ، انا مەيىرىمىن اياققا تاپتاساڭ، بۇل دۇنيەدە وڭبايسىڭ! – دەدى اتاسى جاۋاتىن كۇندەي كۇركىرەپ.
اتاسىنىڭ بۇلاي ۇرىسقانىن ءومىرى كورمەگەن ەدى. اناۋ جاڭادان كەلگەن ساپار اعايدان قورعاپ قامقور بولۋدىڭ ورنىنا ودان سايىن ۇرىسقانىنا ىزاسى كەلدى.
- كەرەك ەمەس ەشقانداي مەيىرىم! بارىڭدارشى! – دەدى دولدانىپ.
- مەيىرىمنەن قالعىر! اجەسىن تىڭداماي، يتەرىپ جىبەرگەن مۇنى كوردىم قازاقتان! – دەدى اتاسى اشۋلانىپ كەتىپ. – و، نەسى-ەي! مىناۋ بۇزىلىپ بارادى ەكەن عوي. قاپ، ەركەلەتىپ جىبەرگەن ەكەنبىز عوي!– اتاسى ءبىرازعا دەيىن بۇرقىلداپ ءجۇردى.
بەرىكبول جاۋراپ وياندى. مامىر ايى وسىلاي سالقىن بولمايتىن ەدى. اجەسى كەپ ماڭدايىنان ءسۇيىپ وياتار دەپ ءبىراز جاتتى. ءقازىر كەلىپ قۇشاقتاعاندا باۋىرىنا تىعىلىپ جىلىنىپ الادى. كۇن اجەپتەۋىر كوتەرىلىپ قالعان سياقتى. اجەسى نەگە كەلمەي جاتىر. تاڭعى اسقا دايىنداعان تاماقتىڭ ءيىسى دە شىقپايدى.
ورنىنان تۇرىپ اس ۇيگە كەلسە ەشكىم جوق. كۇن جەكسەنبى بولاتىن. ۇيىقتاپ قالدى ما ەكەن دەپ، اتاسى مەن اجەسىنىڭ بولمەسىنە كەلىپ ەدى وندا دا ادام جوق. اس بولمەدە نە ءشاي قايناماعان، نە اس پىسىرىلمەگەن. اۋىزىنا باۋىرساق تىعىپ دالاعا شىقتى. كۇن شاقشيىپ شىققانمەن، ەش جىلۋى جوق. جاۋراپ بارا جاتقان سوڭ قالىڭ كيىنىپ شىقتى. باسقا ادامدار جاۋرار ەمەس، جۇقا كيىمدەرىمەن-اق ءجۇر. ەسىكتىڭ الدىنداعى ءاقتوستى ىسقىرىپ شاقىردى. ءاقتوس باياعىداي قۇيرىعىن بۇلعاڭداتپايدى. كوزىن الايتا قاراپ جانىنا كەلدى. ءجۇنىن ۇيپالاقتاپ ويناماقشى بولىپ قولىن اپارا بەرىپ ەدى، ارس ەتىپ تىستەپ الا جازدادى. ىزاسى كەلىپ ءبىر تەپتى. يت قانق ەتتى دە، ىرىلداي ۇمتىلىپ سانىنا جارماستى. شىڭعىرىپ جىبەرىپ، اياعىن سىلىكىلەپ ءجۇر. يت ايرىلار ەمەس، ىرىلداپ ءتىسىن باتىرىپ بارادى. قاشىپ ءجۇرىپ، قولىنا ىلىنگەن تاياقتى الىپ سابالاپ قۋىپ جىبەردى. ەندى بولماعاندا جۇلىپ الاتىنداي ەكەن. سان ەتى جىلتىلداپ قاناپ تۇر. قۇتىرايىن دەگەن بۇل پالە. مۇنى كورسە ارسالاڭداپ قۋانىپ، ارتىنان قالمايتىن دوسى ەندى بولماعاندا جەپ قويا جازدادى.
- اجەەەە! – دەدى شىڭعىرىپ. – اجەەە، يت تىستەپ الدى! كەلىڭىزشى! ءدارى جاعىپ بەرىڭىزشى! اۋىرىپ بارادى. اتااااا!
اتاسىنان دا، اجەسىنەن دە دىبىس جوق. اقساڭداپ باسىپ سولىعىن باسا الماي ۇيگە كەلدى.
ءدارى سالاتىن قوراپتى اشىپ دارىلەرگە قاراپ ءبىراز تۇردى. قانداي ءدارى جاعاتىنىن بىلمەيدى. اجەسى ءبارىن بىلەتىن ەدى. قايدا ءجۇر وزدەرى. مۇنسىز ەشقايدا كەتپەۋشى ەدى...
كورشى ءماريام اپاي دارىگەر. تاماق باسپاسى ۇستاعاندا تالاي ەمدەگەن. قولىنا ءدارى قورابىن الىپ، ءبىر قولىمەن اياعىنىڭ جاراسىن اۋىرسىنا ۇستاپ، سىلتىپ باسىپ كورشى ۇيگە كەلدى. ءماريام اپاي ەسىك الدىندا جاراقاتتانعان تورعايدىڭ اياعىن داكەمەن بايلاپ وتىر ەكەن.
- ءماريام اپاي، سالاماتسىز با! مەنىڭ اياعىمدى ءاقتوس تىستەپ الدى. نە ءدارى جاعاتىنىمدى بىلمەيمىن، – دەدى بەرىكبول ىڭىرسىپ. ءماريام اپايدىڭ مەيىرىمىن بىلەتىن. بۇل قالاي بولدى؟ قاپ، قۇداي-اۋ! – دەپ جۇگىرىپ كەلىپ اياعىن سيپاپ، ەمدەپ بەرەدى دەپ ويلاعان. سونى كۇتىپ اۋىرسىنا كوزىن جۇمىپ ورىندىققا وتىرا كەتتى. جىرتىلعان شالباردىڭ اراسىنان ءالى قان تامىپ تۇر. اشىپ، قاتتى اۋىرىپ بارادى.
ءماريام اپاي كەلە قويماعان سوڭ كوزىن اشىپ قاراسا، دىم بولماعانداي تورعايدى سيپالاپ وتىر.
- ءماريام اپاااي، اي! – دەدى بۇل ىشقىنىپ.
- ااا؟ جوق، قاراعىم، قولىم بوس ەمەس. كورمەيسىڭ بە، قۋ مىسىقتىڭ نە ىستەگەنىن. بايعۇس تورعاي-اي. بەرىكبول، سەن بىلاي ىستە: «جەدەل جاردەم» شاقىر. سولار ءدارى جاعىپ، ەمدەپ بەرەدى. ەكپە سالادى. مىناداي ينەسى بار. – ءماريام اپاي قولىمەن ينەنىڭ ۇزىندىعىن كورسەتكەندە، بەرىكبول شوشىپ كەتىپ، اقساڭداپ قاشا جونەلدى. ينە سالۋ دەگەن ەڭ جەك كورەتىن نارسەسى. بۇنىڭ اقساڭداپ قاشىپ بارا جاتقانىنا ءماريام اپاي ارتىنان شەگى قاتا كۇلىپ قالا بەردى.
نە بولعان بۇل كىسىگە؟ قولىنداعى تورعاي قۇرلى بولمادىم با؟ نە ىستەسە ەكەن؟ تەزىرەك اتا-اجەسىن تابۋ كەرەك. اقساڭداپ كورشىلەردىڭ ءبارىن ارالاپ شىقتى. اتاسى مەن اجەسىن ەشكىم بىلمەيدى. بىرەۋى جاراسىن تاڭىپ بەرەيىن دەمەدى.
اجەسىنىڭ مەيىرىمىن ساعىنىپ جىلاعىسى كەلدى. ءقازىر جانىندا بولسا عوي، ەندىگى جاراسى جۋىلىپ، تاڭىلىپ، تەلەديدار قاراپ، ىستىق سورپا ءىشىپ وتىرار ەدى عوي. قارنى دا اشقانىن ەندى ءبىلدى. كوزى جاسقا تولدى. كىر، قان قولىمەن كوزىن ءسۇرتىپ ەدى، ول جاعال-جاعال بولىپ بەتىنە جاعىلدى. ءوتىپ بارا جاتقان ادامدار بۇنىڭ ءتۇرىن كورىپ شەكتەرى قاتا كۇلىپ بارا جاتىر.
اۋلا سىپىراتىن دانا اپاي مۇنى وتىرعان جەرىنەن سىپىرعىسىمەن تۇرتكىلەپ تۇرعىزىپ جىبەردى.
– كەت بار! ءتۇرىڭ نە دەگەن جامان ەدى، – دەپ شاڭكىلدەدى، ىلعي جىميىپ، ءجاي سويلەيتىن اپاي. نە بولعان بۇلاردىڭ بارىنە؟ ءبارى مۇنى حان كورۋشى ەدى عوي. اسقار اتا مەن كۇمىس اپايدىڭ ەركەتوتايى دەپ ماڭدايىنان سۇيەتىن. اڭىراپ جىلاپ كەلەدى. بۇرىن وسىلاي جىلاعان كىشكەنتاي بالالاردى مازاقتاپ تالاي كۇلىپ ەدى-اۋ. اقساڭداعان بويى ۇيىنە قايتا كەلدى. ەسىك اشىق-شاشىق. اتاسى مەن اجەسى ءالى كەلمەپتى. ءۇي قىستاعىداي سۋىپ كەتىپتى. دەنەسى قالتىراپ بارادى. ۇستىنە نەشە كورپەنى جاپسا دا جىلىنار ەمەس. كورپەنىڭ ءبارى تاستاي تەمىردەن ىستەلىنگەندەي.
قايتادان ەسىكتىڭ الدىنا شىقتى. كۇن شاڭقايىپ تۇر. ادامدار ىستىقتاپ، جۇقا كويلەك كيىپ الىپتى. بۇل عانا ۇستىنە كۇرتە، باسىنا تىماق كيىپ العان. اياعىنداعى شالبارى ساۋىس-ساۋىس، قاننان قاتىپ قالعان. سوندا دا، قالتىراپ بارادى. داربازادان شىعىپ تارس ەتىپ قۇلادى دا، ەسىنەن تانىپ قالدى.
ءبىر كەزدە ەسىن جيسا، اينالا اپپاق. اياعىن اپپاق داكەمەن تاڭىپ تاستاپتى. اپپاق كيىنگەن اجەي بۇعان قادالىپ قاراپ وتىر ەكەن.
- مەن قايدامىن؟.. مەن جاۋراپ بارا جاتىرمىن. مەنىڭ اتام مەن اجەمدى بىلەسىز بە؟– دەدى باستىرمالاتىپ اجەيدىڭ جۇزىنەن كۇنۇزاق كورمەگەن مەيىرىمدى بايقاپ.
- سەن ءۇشىن جۇگىرىپ تىنىم تاپپاي تاماق ىستەپ، ءۇي جيناپ، سيىر ساۋىپ، قۇرت قايناتىپ، مال باققان، سەنىڭ ساباعىڭدى سەن ءۇشىن وقىپ، سەن ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ەكى ارداقتى ادامىڭدى رەنجىتتىڭ. ەسىڭدى مە، كەشە سەنىڭ اجەڭدى سەن دەپ سوققان جۇرەگىنەن يتەرگەنىڭ. اناعا كىم قول كوتەرەدى؟! ول ۇلكەن كۇنا. اتاڭ سونى كورىپ قاتتى وكىندى. قاتتى رەنجىدى. بايقاماي «مەيىرىمنەن قال» دەپ قارعاپ جىبەردى. قاتتى اشۋدان شىعىپ كەتتى. «اكە قارعىسى – وق، انا قارعىسى بوق» دەگەن ءسوز بار قازاقتا. سول قارعىس ساعان ءتيىپ كەتتى، بايقادىڭ با؟ ءبىر كۇندە اينالاڭنىڭ ساعان دەگەن مەيىرىمى جوعالدى. كۇن ەكەش كۇن دە جىلۋىن ساعان قۇيا المادى. يت ەكەش ءيتتىڭ دە ساعان مەيىرىمى جوعالدى. بالا كورسە مەيىرىمىن توگەتىن انالار ساعان جاۋ بولدى. كوردىڭ بە، بالام، الەم تەك مەيىرىمنەن تۇرادى. مەيىرىمسىز ءبىر كۇندە ءومىر سۇرە المايسىڭ، – دەدى اجەي.
- ءسىز ونىڭ ءبارىن قايدان بىلەسىز؟ – دەدى بۇل يەگى يەگىنە تيمەي قالشىلداپ.
- سەبەبى، سەن جوعالتقان مەيىرىم – ول مەنمىن. مەنىڭ، ياعني مەيىرىمنىڭ ارقاسىندا عانا سەن امان قالدىڭ. انالاردىڭ ءبارى مەيىرىمنەن تۇرادى. مەيىرىمى جوق انا – قۇر بوس كەۋدە عانا. كەشەگى قارعىستان كەيىن اجەڭنىڭ بويىنداعى مەيىرىم ۇشىپ كەتكەن. سودان بەرى كەۋدەسى بوس قالىپ، السىرەپ، اجەڭ ەمحانادا جاتىر. مەن ساعان مەيىرىم سەبەم، سەن سونى اجەڭە الىپ بار. سوندا عانا اجەڭ جازىلادى، – دەدى اپپاق اجە.
ءوزى ورنىنان تۇرىپ قولىن سەرمەگەن كەزدە، قولىنان، ۇستىنەن، كوزىنەن بۇعان سارى التىنداي ساۋلەلەر قۇيىلدى. بۇل كوزى باقىرايىپ قاراپ تۇر. ساۋلەلەر لەزدە بويىن جىلىتتى. بويىنا قان جۇگىردى. جىلاعاننان، جاۋراعاننان قاتىپ، ءبۇرىسىپ تۇرعان كەۋدەسىنە قۋانىش تولىپ، كوزى شىراقتاي جاندى. اياعىن بايلاعان داكە سىرعىپ تۇسكەندە، ورنىندا جارانىڭ ءىزى دە قالعان جوق. قاتتى قۋانىپ، بويىنا اپپاق اجەگە دەگەن مەيىرىم وياندى. جۇگىرىپ بارىپ اپپاق اجەنى قۇشاقتاي الدى.
- بار، بار! – دەدى اپپاق اجە بەتىنەن ءسۇيىپ. تەز اجەڭە بار!
– اجە! التىن اجەم! اتااا! – بەرىكبول قۇيىنداي ۇشىپ ەمحاناعا كەلدى.
اجەسىنىڭ جۇزىندە ءقان-سول جوق، اپپاق توسەكتە قۋارىپ جاتىر ەكەن. ادام تانىماستاي وزگەرگەن. كوزدەرىندە وت جوق. اتاسى باسى سالبىراپ توسەكتىڭ ەتەگىندە وتىر.
بەرىكبول ىشقىنىپ بارىپ، اجەسىن قۇشاقتاي الدى.
- اجە، اجە، كەشىرشى مەنى!
بەرىكبولدىڭ بويىنداعى مەيىرىم اجەسىنىڭ بويىن جىلىتتى. كوزىنە ساۋلە بولىپ، كەۋدەسىنە قۋات بولىپ قۇيىلىپ جاتتى. ەشتەڭە بولماعانداي، اجەسى باياعىشا مەيىرىم شۋاعىن شاشىپ ورنىنان تۇرىپ بەرىكبولدى قۇشاقتاپ الدى.
