90-جىلداردا «اقبۇلاق» شيپاجايى «تۇرانالەم بانكىنىڭ» قاراماعىندا بولاتىن. مەن شيپاجايدىڭ ديرەكتورى، باس دارىگەرى ەدىم. «ق ر بانكىلەرىنىڭ قىزمەتى تۋرالى» زاڭىندا بانكتەردىڭ تەك قانا قارجى اينالىمىنان باسقا جاعدايلار ارقىلى وزدەرىنە كىرىس كىرگىزىپ، تابىس تابۋىنا تىيىم سالىنعان. ۇلتتىق بانكتىڭ شەشىمىمەن «تۇرانالەم» «اقبۇلاقتى» ساتاتىن بولىپ، ءبىر جىل بويىنا گازەتتەرگە جارناما حابارلاندىرۋ جاسادى.
1998 جىلدىڭ اياعى بولاتىن. «جۇڭگو دەلەگاسياسىمىز» دەپ، قاستارىندا اۋدارماشىلارى بار ەكى جۇڭگو ازاماتى كەلدى. قىسقاسى، قىتايدىڭ ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىساتىن كومپانياسى «تۇرانالەم» بانكىمەن كەلىسىمشارتقا وتىرىپ، «اقبۇلاقتى» ساتىپ الاتىن بولىپتى. قۇنىن ءبىر ميلليون دوللارعا باعالاپ، جارتى اقشاسىن تولەپ تە قويىپتى. قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ كەلىسىم، قارجى مينيسترلىگى مەن رەسپۋبليكالىق جەكەشەلەندىرۋ كوميتەتىنىڭ شەشىمى قۇجاتقا قوسا تىركەلگەن. ولار «ەرتەڭنەن باستاپ الىم-بەرىم جاسايمىز، 10 كۇننىڭ ىشىندە ءبىتىرۋىمىز كەرەك»، دەگەندى ايتتى. مەن دەرەۋ بانكتىڭ باس ەسەپشىسى سادىقوۆ مىرزاعا تەلەفون سوعىپ ەدىم، ول:
– باسقارمانىڭ شەشىمىن ورىنداۋىمىز كەرەك، ەرتەڭ ساعات وندا بۋحگالتەريادان سىزگە ەكى ادام جىبەرەمىن، – دەدى.
ماعان قولىنداعى كەلىسىمشارتتىڭ كوشىرمەسىن، باسقا دا ءتيىستى قاعازدارىن بەرگەن جۇڭگو ازاماتتارى:
– بۇدان بىلاي بۇل جەردە ۇلكەن جۇك قويماسى بولادى. جۇك تاسۋعا، كوتەرۋگە جارامدى ادامدار بولسا جۇمىسقا الامىز، ال قالعاندارىن تۇگەل بوساتا بەرۋىڭىزگە بولادى، – دەگەندى ايتتى اۋدارماشىسى ارقىلى.
بانكتىڭ باسشىلارىنا بارعانمەن ەش وزگەرىس بولمايتىنى انىق. قولىمدا زاڭدى قۇجاتتار تۇر، تەك وبلىستىڭ اكىمىنە ءبىر اۋىز ءسوز ايتىپ، الدىنان وتۋدەن باسقا امال قالعان جوق. بۇكىل قاعازدارىمدى جيناپ، پاپكاعا سالىپ، ەرتەڭىنە ەرتەمەن ساعات 8-دە وبلىستىڭ اكىمى زامانبەك نۇرقادىلوۆكە ءبىرىنشى بولىپ كىرىپ شىعۋعا بەل بۋدىم. ەرتەڭىنە تاڭعى ساعات جەتى جارىمدا اكىمشىلىككە بارىپ، زامانبەكتىڭ كەلۋىن اڭدىپ تۇرمىن. كومەكشىسى ماعان:
– كەلگەن ماسەلەڭىزدى ايتىڭىز، جەكە قابىلداۋعا كەلەسى ايدىڭ ەكىنشى بەيسەنبىسىنە جازباسام، ودان بەرىدە كىرە المايسىز، – دەپ ءوزىنىڭ كىرگىزە المايتىنىن اشىق ايتتى. مەن وعان راحمەتىمدى ايتتىم دا:
– زاكەڭ ەرتەڭ تەك رەنجىمەسىن دەپ قانا كەلىپ ەدىم. بۇگىن كەشكە الماتىداعى بۇكىل گازەت جۋرناليستەرىن، تەلەارنالاردى شاقىرىپ، باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىن وتكىزگەلى جاتىرمىن. تەك وسىنى ءوزىڭىز ايتىپ شىقساڭىز بولدى، مەن كىرمەي-اق كەتە بەرەم، ماعان اۋرە بولۋدىڭ قاجەتى جوق، – دەدىم.
كومەكشى جىگىت دەرەۋ كىرىپ كەتتى دە، كوپ بوگەلمەستەن قايتا شىعىپ:
– سىزگە تەز كىرسىن دەدى، ۋاقىتىن كوپ الماڭىز، – دەپ ەسكەرتتى. مەن كىرىپ كەلىپ ەدىم، زاكەڭ ورنىنان تۇرىپ، ماعان قاراپ سالەمدەسكەنشە:
– توقا، سەن قاشاننان بەرى وپپوزيسياعا كىرىپ كەتكەنسىڭ، وندايىڭ جوق سياقتى ەدى عوي، – دەپ ۇلگەردى.
مەن سالەمدەسىپ، قاعازدارىمدى الدىنا ۇسىنىپ جاتىپ:
– وزىمە قىزمەت ىزدەپ كەلگەن جوقپىن. حالىقتىڭ قامى، اتا-بابانىڭ ءىزى قالعان جەر عوي دەپ كەلىپ ەدىم، – دەدىم.
ماسەلەنى تەزدەتە ءتۇسىندىرىپ، «اياق استىنان كەشە ءتۇس الەتىندە ءبىر-اق ءبىلدىم» دەپ جاتىرمىن. زاكەڭ دەرەۋ كومەكشىسىنە ىشكى تەلەفونمەن:
– ماعان «تۇران الەم» بانكىنىڭ ءتوراعاسىن قوس، – دەدى.
...تەلەفون تۇتقاسىنان ەكى جاقتىڭ دا سوزدەرى جاقسى ەستىلىپ تۇر. زاكەڭ وعان:
– ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە ماعان كەل، – دەدى. تەلەفوننىڭ ار جاعىنان ە.تاتيشيەۆ مىرزا:
– زاكە، ساعات 11-دە باسقارما ءماجىلىسىن وتكىزەتىن ەدىم، سوعان دايىندالىپ جاتىرمىن، تۇستەن كەيىن كەلەيىن، – دەپ ەدى، زاكەڭ وعان:
– وندا رەنجىمە، ءقازىر كەلمەسەڭ، ميليسيامەن الدىرامىن، – دەدى دە، تەلەفوندى قويا سالدى.
سودان سوڭ كومەكشىسىنە: – مەملەكەتتىك مۇلىك كوميتەتى م.راحانوۆتى تاپ، – دەدى. ماناعىداي ەمەس، وڭىندە اشۋ بار.
كومەكشىسى:
– راحانوۆتى قوستىم، – دەپ ەدى، امان-سالەم جوق، بىردەن باستىرمالاتا جونەلدى:
– سەن نەگە مەنى اينالىپ وتەسىڭ؟ الماتى وبلىسىنىڭ جەرىندە نەڭ بار سەنىڭ! ەندى قالعانى قىتايعا سيگىزىپ، تىشقىزىپ، ونى قازاققا جۋعىزاتىن بولدىڭدار ما، سوندا؟! ءوزىڭ قازاقتىڭ قانىنان جاراتىلعانسىڭ با، جوق پا! – دەپ ۇرسىپ الدى دا: – ءۇش كۇننىڭ ىشىندە شەشىمدەرىڭنىڭ كۇشىن جويىڭدار، ەرتەڭ شەشىمىڭدى ايتاسىڭ، – دەپ تۇتقانى قويدى دا كومەكشىسىنە:
– ماعان قارجى ءمينيسترىن جالعا، – دەدى. وعان دا ايتپاعاندى ايتىپ، «ءۇش كۇندە شەشىمدى بۇزاسىڭدار» دەپ شەگەلەپ تاستادى: – ەگەر تاپسىرما جوعارعى باسشىلار تاراپىنان بولسا، ولارعا الماتى وبلىسىنىڭ جەرىنە حالىقتىڭ الدىندا ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەتىن مەن ەكەنىمدى ەسكەرت، – دەدى. «بۇعان قارسى شىعاتىن ادام بولسا ماعان ايتاسىڭ، دەپ تاپسىردى سوڭىندا. سودان سوڭ ماعان قاراپ:
– ساعان راحمەت، كەتە بەر، ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ءبارىن شەشىپ بەرەم. مەنىڭ كوزىم ءتىرى تۇرعاندا ەشكىم، ونىڭ ىشىندە قىتايعا ءبىر مەتر جەر بەرگىزبەيمىن، وسى ايتقانىم ايتقان، – دەدى. مەن دە راحمەتىمدى ايتىپ تۇرا بەردىم دە:
– زاكە، ساعات 10-00-دە الىم-بەرىمگە قىتايلار كەلسە نە ىستەيمىن، – دەپ ەدىم، كومەكشىسىنە «قاپشاعايداعى اسكەري ءبولىمنىڭ باستىعىن تاپ»، دەپ بۇيىردى. تەلەفون قوسىلعاندا وعان دەرەۋ:
– ءقازىر ساعات 10-00-نان باستاپ ەكى سولداتتى «اقبۇلاق» شيپاجايىنا پوستقا قوياسىڭ، ەگەر قىتايلار تىڭداماسا قارۋ قولداناتىنىن اشىق ايتسىن. كۇزەتتى قاشان الاتىنىمىزدى ءوزىمىز ايتامىز، – دەدى.
مىنە، ءسويتىپ زامانبەك قالاباي ۇلى سوزىندە تۇردى، ءۇش كۇننىڭ ىشىندە بۇكىل قۇجاتتار كۇشىن جويعان ەدى.
تۋعانباي جانىسبايەۆ
zhasalash
