قۋاتتى وڭىرلەر – ەل دامۋىنىڭ درايۆەرى

ەلىمىزدە ءتۇرلى ۇلتتىق جوبالار اياسىندا كوپتەگەن ءىس-شارالار اتقارىلۋدا. جالپى ەلدىڭ دامۋىندا، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالالاردىڭ دامۋىندا ۇلتتىق جوبالار شەشۋشى ءرول اتقارادى. ولاردى جۇزەگە اسىرۋ مەملەكەت الدىندا تۇرعان ءتۇرلى مىندەتتەر مەن ماسەلەلەردى شەشۋگە ىقپال ەتەدى جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. ءدال وسىنداي جوبالاردىڭ ءبىرى 2021-2025 جىلعا ارنالعان «قۋاتتى وڭىرلەر – ەل دامۋىنىڭ درايۆەرى» ۇلتتىق جوباسى. مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق جوبانىڭ تىزبەسىن 2021 جىلى 13 قازاندا بەكىتتى. جالپى بۇل جوبا وڭىرلەر مەن ءتۇرعىن-ۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتى دامىتۋدى، سونىمەن بىرگە ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالعان.

ۇلتتىق جوبانىڭ ماقساتى – نەگىزگى قىزمەتتەرگە تەڭ قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتىپ، تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق جاعدايدى جاقسارتۋ جانە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايلى جاعداي جاساۋ. سونىمەن قاتار، جوبا كولىكتىك بايلانىستى قامتاماسىز ەتۋگە جانە ەلدىڭ كولىكتىك-ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. قازاقستاندىقتار 2021 جىلعى ەسەپ بويىنشا 1 ميلليوننان استام ادام ساپالى اۋىز سۋسىز بولعان. ولاردىڭ ىشىندە شامامەن 770 مىڭ ادام اۋىلدا، 280 مىڭ ادام قالادا تۇرعان. بۇل جەتىسپەۋشىلىك حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا ەلەۋلى ماسەلەلەر تۋعىزعانى انىق. سونى ەسكەرە وتىرىپ، استانا قالاسىندا وڭىرلەردى، اۋىلدىق ەلدى-مەكەندەردى تازا اۋىز سۋمەن قامتۋ ماسەلەلەرى، كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ماقساتىندا بىرنەشە كولەمدى ءىس-شارالار ورىندالعان. ال جوسپارلار تىزىمىندە، 4 ملرد تەڭگەگە تالشىقتى سەمەنت تاقتالارىن شىعاراتىن نىساندى سالۋ بار. سونىمەن قاتار بەتون ونىمدەرىن شىعاراتىن وندىرىستىك ورىن شىعارۋ دا جوسپاردا.

ەلوردادا، اسىرەسە، حالىقتى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، جول ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ تۇرعىسىنداعى سوڭعى جەتىستىكتەرگە ءتانتى. تۇرعىنداردىڭ بارلىعى دەرلىك، ياعني حالىقتىڭ 99،9 پايىزى ورتالىقتاندىرىلعان سۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەسىنە قوسىلعان، بۇل اۋدانداعى ينفراقۇرىلىمنىڭ وڭ باعىتتا باعىتتالۋىن، ءارى جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەدى.

جول جەلىسىن دامىتۋعا كوڭىل ءبولىنۋ دە ماڭىزدى. جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولداردى سالۋعا جانە قايتا جاڭارتۋعا 82،5 ميلليارد تەڭگە قوماقتى قاراجات ءبولىندى، بۇل كولىك قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جانە وبلىس ەكونوميكاسىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. بيىلعى جىلى جول جەلىسىن 13 شاقىرىمعا ايتارلىقتاي كەڭەيتۋ، سونداي-اق 55 شاقىرىم جولعا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باستى ماقساتى – ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا تەڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋ. وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن رەسپۋبليكانىڭ ءار تۇكپىرىندە بەلسەندى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «قۋاتتى وڭىرلەر – ەل دامۋىنىڭ درايۆەرى» ۇلتتىق جوباسى ەنگىزىلدى.

2023 جىلى ەلوردادا وسى جوبا اياسىندا ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلىمدى سالۋعا قوماقتى قارجى، 22،6 ملرد تەڭگە ءبولىندى. بۇل قالا ورتاسىن جاڭعىرتۋعا جانە ازاماتتاردىڭ ءومىرىن جاقسارتۋعا دەگەن بايىپتىلىقتى كورسەتەدى.

ايتا كەتەرلىگى، بۇل جوبانى قارجىلاندىرۋ ءارتۇرلى كوزدەردەن كەلەدى. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن ترانسفەرتتەر مەن بورىشتىق قورلاردان بولەك، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردەن قوماقتى سومالار بولىنۋدە، بۇل بۇل جوبانىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ بارلىق دەڭگەيلەرى ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن جانە ونىڭ ۇلتتىق دامۋ تۇرعىسىنان باسىمدىلىعىن اتاپ كورسەتەدى.

سونىمەن قاتار، قالادا تۇرعىن ۇيلەردىڭ ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگىنە دە باسا نازار اۋدارىلۋدا. 2024 جىلى ەلوردا اكىمشىلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 60 اپاتتى جاعدايدا تۇراتىن ەلوردالىق تۇرعىندار جاڭادان سالىنىپ جاتقان 1400 پاتەرگە قونىستانباق، سونىمەن بىرگە 4200 ادامدى جاڭا باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ جوسپارلانۋدا. وڭىردە توزىعى جەتكەن تۇرعىن ۇيلەردى جوندەۋ باعدارلاماسى اياسىندا ەسكى ۇيلەردى بۇزىپ، تۇرعىنداردى جاڭا پاتەرلەرگە ورنالاستىرۋ جوسپارلانۋدا. 2013 جىلدان بەرى ەلورداداعى توزىعى جەتكەن 286 ۇيدەن جاڭا قونىستارعا كوشكەن 4500-دەن استام وتباسى جاڭا جايلى پاتەرگە يە بولدى. 2023-2029 جىلدار ارالىعىندا استاناداعى 206 اپاتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارىن تۇرعىن ۇيلەردى جوندەۋ جوباسى اياسىندا 4710 پاتەرگە كوشىرۋ جوسپارلانۋدا. تۇرعىن ءۇي قورىن جاڭارتۋ توزىعى جەتكەن تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋ جانە ازاماتتاردى جاڭا تۇرعىن ۇيلەرگە كوشىرۋ ارقىلى قالانىڭ ەسكى كۆارتالدارىن كەشەندى قايتا قۇرۋدى كوزدەيدى. جوبا شارتى بويىنشا توزىعى جەتكەن ۇيلەردىڭ تۇرعىندارىنا قۇقىق بەلگىلەيتىن قۇجاتتاردى ەسەپكە الا وتىرىپ، بولمە سانى مەن تۇرعىندارىنا قاراماستان ءبىر بولمەلى پاتەر بەرىلەدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا تۇرعىن ءۇي-جايلاردى اباتتاندىرۋ ماقساتىندا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىن جوندەۋ، ليفتىلەردى اۋىستىرۋ، جەڭىلدەتىلگەن الەۋمەتتىك تۇرعىن ۇيلەردى سالۋ جانە ۇزاق مەرزىمدى قۇرىلىس نىساندارىن اياقتاۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلۋدە.

سونىمەن قاتار، بىلتىر بۇۇ-نىڭ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا استانادا 5 ءۇي ەنەرگيا تيىمدىلىگى تۇرعىسىنان جاڭارتىلدى. بۇل جوبا جاھاندىق ەكولوگيالىق قوردىڭ (عەق) قولداۋىمەن، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى مەن استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ بەلسەندى قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان ماڭىزدى باستامالاردىڭ ءبىرى بولدى. اتالعان جوباعا استانا قالاسىنداعى 1964 جىلى سالىنعان كوپپاتەرلى 5 تۇرعىن ءۇي كەشەنى قاراستىرىلعان.

جاڭعىرتۋ اياسىندا تۇرعىن ۇيلەردىڭ ەنەرگيا تيىمدىلىگى مەن جايلىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءتۇرلى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. قابىرعالار مەن پانا پانەلدەرى جىلۋدى ۇنەمدەيتىن ماتەريالدارمەن قاپتالدى، سونداي-اق سۋاعارلار مەن درەناجدىق جۇيەلەر قالپىنا كەلتىرىلدى. سىرتقى ەسىكتەر مەن بالكون قۇرىلىمدارى اۋىستىرىلىپ، تۇرعىن ءۇي-جايلاردىڭ وقشاۋلانۋى مەن قاۋىپسىزدىگى جاقساردى. كىرەبەرىستەرگە جارىقديودتى جارىقتاندىرۋ جۇيەلەرى ورناتىلدى، بۇل ەنەرگيا شىعىنىن ازايتىپ قانا قويماي، ءۇي-جايلاردى جاقسىراق جارىقتاندىرۋدى قامتاماسىز ەتەدى. سونداي-اق جىلۋ، ىستىق جانە سۋىق سۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىنىڭ قۇبىرلارى اۋىستىرىلدى، بۇل ينجەنەرلىك جەلىلەردىڭ سەنىمدىلىگى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرادى.