"جاڭا سەرىكتەستەر ىزدەگەن" ورتالىق ازيا جانە "كەش تۇسىنگەن" پۋتين
ازاتتىق: استانادا العاش رەت ورتالىق ازيا – رەسەي فورماتىندا سامميت ءوتتى. ءپۋتيننىڭ بۇل ساميتتەن نە كوزدەگەنى تۋرالى كوپتەگەن پىكىر ايتىلدى. ال ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، رەسەيگە بۇل سامميت نە ءۇشىن قاجەت بولدى؟
پيتەر لەونارد: رەسەي ادەتتە ورتالىق ازياداعى سىرتقى ساياساتىن ەكىجاقتى تۇردە جۇرگىزەدى. تمد، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتتەرى ۇنەمى ءوتىپ تۇرعانىمەن، ەڭ ماڭىزدى شەشىمدەر ەكىجاقتى كەزدەسۋدە قابىلدانادى. سوندىقتان ۇجىمدىق فورماتتىڭ تاعى ءبىر ءتۇرىن ويلاپ تاپقانى ماعان وعاش بولىپ كورىندى.
مەنىڭشە، پۋتين باسقا حالىقارالىق سەرىكتەستەر ايماققا "5+1" فورماتىمەن كەلەتىنىن كوردى. مۇنى (ەلدەردىڭ ايماققا وسى فورماتپەن كەلەتىنىن) جيىندا تاجىكستان پرەزيدەنتى راحمون دا كەكەسىنمەن جەتكىزدى. وسىلايشا بۇعان دەيىن مۇنداي فورماتتان سىرت قالعان پۋتين ەندى بۇدان شەت قالعىسى كەلمەگەن سياقتى. رەسەي ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستى كەڭەيتىپ، جالپى ورتالىق ازيانى قامتيتىن باعىتقا ءمان بەرۋ كەرەگىن كەش تۇسىنگەندەي. ويتكەنى ورتالىق ازياداعى ينتەگراسيالىق پروسەسستەر قارقىن الا باستادى، بالكىم، بۇل كەي ادامدار قالاعانداي جىلدام ءجۇرىپ جاتپاعان شىعار، ءبىراق ايماقارالىق ديالوگ دامىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. تۇركىمەنستان قىرعىزستانعا ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتا باستادى، وزبەكستان مەن قىرعىزستان شەكارا ماسەلەسىن شەشە باستادى. ورتالىق ازيا باسشىلارى اراسىندا تالقىلاۋ كوبەيدى. حالىقارالىق سەرىكتەستەر ءۇشىن ايماقپەن ۇجىمدىق فورماتتا كەلىسسوز جۇرگىزۋ ماڭىزدى. مەنىڭشە، پۋتين مۇنى كەشىرەك بارىپ ءتۇسىندى.
ازاتتىق: ءسامميتتىڭ قالاي جوسپارلانعانى جانە ءىس جۇزىندە قالاي وتكەنىن ەسكەرسەك، جيىن قانشالىقتى ءساتتى بولدى دەپ ويلايسىز؟
پيتەر لەونارد: العاش رەت وتەتىن سامميتتەر ءارقاشان تاجىريبە، سىناق ىسپەتتى. سوندىقتان ول ءساتتى نەمەسە ءساتسىز ءوتتى دەۋگە كەلمەيدى، ادەتتە ونىڭ وتكەنىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى. بۇل "ەندى بىزدە پرەسەدەنت بار، وسى باعىتتى ارى قاراي جالعاستىرساق بولادى" دەگەندى كورسەتەتىندەي.
ءدال وسى سامميتكە توقتالساق، بۇل پۋتين ءۇشىن وتە قيىن ۋاقىتتا ءوتتى. ونىڭ حالىقارالىق بەدەلى تاريحتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان تومەن دەڭگەيدە. ونى بىلاي قويعاندا، رەسەيدىڭ ەڭ سەنىمدى وداقتاستارى – ورتالىق ازيا باسقا ستراتەگيالىق سەرىكتەستەردى تارتىپ، قارىم-قاتىناستى ءارتاراپتاندىرۋ جولدارىن قاراستىرىپ جاتىر. ءپۋتيننىڭ ءدال وسى ۋاقىتتا كەلگەنى ءساتسىز دەر ەدىم. مەنىڭشە، مۇنداي سامميت بەس-ون جىل بۇرىن وتسە، بۇل پىكىرى ءبىر جەردەن شىعاتىن پرەزيدەنتتەردىڭ ەمەن-جارقىن، جىلى كەزدەسۋى بولار ەدى. ءبىراق ءدال ءقازىر وقشاۋدا قالعان ءىرى جانە باسقىنشىل ەلدىڭ پرەزيدەنتى جاڭا سەرىكتەستەر ىزدەگەن كىشىرەك ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىمەن كەزدەستى.
ازاتتىق: كوپتەگەن باتىس باسىلىمدارى "ورتالىق ازيا ەندى رەسەيدىڭ ىقپالىنداعى ايماق ەمەس"، "رەسەي ءوزىن كۇشەيتەدى دەپ ەسەپتەگەن سوعىس ونى كەرىسىنشە السىرەتتى"، "پوستسوۆەتتىك ءتارتىپ وزگەردى" دەپ جازىپ جاتىر. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، سامميت رەسەيدىڭ السىرەگەنىن جانە ورتالىق ازيا ماسكەۋدەن الىستاپ جاتقانىن كورسەتتى مە؟
پيتەر لەونارد: ءيا، ءبىراق بۇل پروسەسس سامميتتەن جانە رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن بۇرىنىراق باستالدى دەپ ەسەپتەيمىن. مەنىڭشە، رەسەيدىڭ ورتالىق ازياداعى ىقپالىنىڭ السىرەۋى ۇزاق پروسەسس ءارى ول تەك ۋكراينامەن بايلانىستى ەمەس. سوندىقتان ۋكرايناداعى سوعىس ءرولىن اسىرا باعالاۋ ءقاۋىپتى. جۇڭگو بار ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. قىتايعا كوپشىلىك ءمان بەرە بەرمەيدى. جۇڭگو تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، ءدال رەسەي ىقپالىنا قاتىستى ايتىلاتىن "ءۇي سىرتىنداعى قورا" ءتارىزدى قورلايتىن سوزدەردى قولدانبايسىز. ورتالىق ازيا گەوگرافيالىق تۇيىقتان شىعىپ، پارسى شىعاناعى، ءۇندى مۇحيتىنداعى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس ورناتقىسى كەلەدى. ياعني ءۇندىستان، پاكىستان، تاياۋ شىعىس، يران، بىرىككەن اراب امىرلىگى، قاتار ءتارىزدى ەلدەرمەن ەكونوميكالىق، ساۋدا-ساتتىق بايلانىستى جولعا قويعىسى كەلەدى. وسى باعىتتا ءبىرقاتار ينفراقۇرىلىمدىق جوبا ىسكە اسقان كەزدە، ورتالىق ازيانى بىرەۋدىڭ ىقپالىنداعى ەمەس، ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشەتىن ايماق دەۋگە بولادى.
راحمون مالىمدەمەسىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟
ازاتتىق: تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون سامميتتە رەسەي باسشىسى پۋتينگە ايتقان سوزىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىن قۇرمەتتەۋگە، ايماق ەلدەرىنە "سوۆەت وداعىنداي ساياسات ۇستانباۋعا" شاقىردى. راحموننىڭ بۇل مالىمدەمەسىن ساراپشىلار ءارقيلى تالداپ جاتىر. ءبىرى رەسەي السىرەپ جاتقاندا راحمون پۋتين الدىندا باتىلدىق تانىتتى دەسە، ەندى ءبىرى بۇل شىن مانىندە راحموننىڭ تاۋەلسىزدىگىن كورسەتپەيدى، رەسەي بىزگە نازارىن كوبىرەك بۇرسا، قارايلاسسا دەگەندى ءوتىندى دەيدى. ال ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، مالىمدەمەنىڭ استارىندا نە جاتىر؟
پيتەر لەونارد: بىرىنشىدەن، بۇل جوسپاردا بولماعان نارسە ەكەنى انىق. سەبەبى ول ءسوزىن قاعازعا قاراماي ايتتى. ادەتتە مۇنداي سامميتتەردەن ادامدار قاعازدان وقىپ وتىرعان تۇسىن عانا حالىققا تەلەديداردان كورسەتەدى. ادامدار قاعازدان وقىماسا، بۇل سويلەپ وتىرعان ادامنىڭ ساياسات، ستراتەگيا نەمەسە ۇستانىم تۋرالى تولىق پايىمىن كورسەتپەسە دە، سول ادامنىڭ پىكىرى ەكەنىن تۇسىنەسىز. مەنىڭشە، بۇل بەس مينۋتتىق قىزۋقاندى مالىمدەمە تاجىكستاننىڭ رەسەيگە ساياساتى تۇبەگەيلى وزگەرگەنىن كورسەتپەيدى. دەگەنمەن، ارينە، بۇل تاجىكستان پرەزيدەنتىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن، كەيىگەنىن اڭعارتادى. ونىڭ مالىمدەمەسىنەن قايشىلىق بايقايسىڭ. ءبىر جاعىنان بۇل ەلدەر تاۋەلسىز بولا تۇرا رەسەيدىڭ ولارعا تاۋەلدى، ۆاسسال رەتىندە قاراعانىنان كوڭىلى قالىپ كەيىگەندەي. راحمون الدەبىرەۋ بىزگە نە ىستەۋ كەرەگىن نۇسقاپ، بۇيىراتىن كىشكەنتاي ەل ەمەسپىز دەگەندى اشىق ايتتى. مەنىڭشە، ونىڭ بۇلاي شامدانۋىنا نەگىز بار. رەسەيگە ءقازىر وداقتاستار مەن سەرىكتەستەر كەرەك، بالكىم، ول (راحمون) سول سەبەپتى ءوزىن باتىل سەزىنەتىن شىعار. تاجىكستان ءتارىزدى ەلدەر ءوز تاۋەلسىزدىگىن قورعاپ قالۋ جولىندا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي مىقتى پوزيسيادا بولماعان.
ءبىراق ەكىنشى جاعىنان ول رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى ءبىرجولاتا ءۇزىپ تۇرعان جوق. ول كەرىسىنشە "بىزگە كوبىرەك قارجى قۇيىڭىزدار، اقشا بەرسەڭىزدەر ول اقتالادى، كەرى قايتادى" دەيدى. ول تاپ ءبىر ەسكى كولىك ساتىپ تۇرعان ساۋداگەر ءتارىزدى سويلەدى. ارينە، شىندىعىنا كەلگەندە، تاجىكستان – جەمقورلىققا باتقان، ەكونوميكاسى ناشار، اسا اۆتوريتار، داڭعوي جانە قاتىگەز ديكتاتور باسقاراتىن ديكتاتۋرا. سوندىقتان ونىڭ كوبىرەك اقشا قۇي دەپ ءوتىنىش ايتۋى اقىلعا قونىمسىز نارسە. ويتكەنى تاجىكستانعا كوبىرەك اقشا قۇيساڭ، ونىڭ كوپ بولىگى ۇرلانادى. وسىلايشا بۇل ءبىرتۇرلى وعاش جانە قايشىلىققا تولى مالىمدەمە بولدى.
دەگەنمەن اينالىپ كەلگەندە، رەسەي وقشاۋدا قالىپ، سەرىكتەستەردى قاجەت ەتەتىندىكتەن، تاجىكستان سياقتى شاعىن ەلدەردىڭ پرەزيدەنتتەرىنە مۇنداي مالىمدەمە جاسايتىنداي باتىلدىق ءبىتتى. ال رەسەي شاعىن سەرىكتەستەردىڭ مۇنداي ارەكەتىنە مويىنسۇنۋعا دايىن.
ازاتتىق: مۇنداي وعاش مالىمدەمە پۋتينگە قالاي اسەر ەتتى؟ ول ءوزىن جايسىز سەزىندى مە؟
پيتەر لەونارد: ارينە. بۇل رەتتە اۋەسقوي پسيحولوگيا تۇرعىسىنان قاراساق، الەمدەگى ەڭ ءىرى ەل، يادرولىق دەرجاۆانىڭ پرەزيدەنتى بولساڭىز، باسقالار سىزگە قۇرمەتپەن قارايدى دەپ كۇتەتىڭىز انىق. ءپۋتيننىڭ ىشىنە كىرىپ شىققانىم جوق، ءبىراق جۇرت قۇرمەت كورسەتپەسە، بۇل ونىڭ ابىروي-بەدەلىنە سوققى بولىپ تيەدى. وسى مالىمدەمە كەزىندە ءوزىن قالاي ۇستاعانىن باقساق، ءوزىن جايسىز سەزىنىپ، اشۋلانعانى انىق. تۇنگى ۇيقىسى تىنىش بولماعان بولۋى مۇمكىن.
سويتە تۇرا مۇنداي ءىس-شارالاردا شىن مانىندە نە قالاي وتەتىنىن كىم ءبىلسىن... جۋرناليستەر مەن تەلەوپەراتورلاردى بولمەگە بەس مينۋتقا كىرگىزىپ، پرەزيدەنت الدىن الا دايىنداپ قويعان سوزدەرىن ايتقان سوڭ قايتا شىعارىپ جىبەرەدى. تىلشىلەر شىعىپ كەتكەن سوڭ جيىنداعىلار اشىلىپ سويلەي باستايدى. راحمون ءدال سول سياقتى كامەرا جوق جەردە اشىلىپ سويلەۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە ءپۋتيننىڭ ءوزىن-وزى قالاي ۇستاعانىن ءتۇسىندىرۋدىڭ تاعى ءبىر جولى، "قاپ، مىنا كىسىنى تاعى دا تىڭداۋعا تۋرا كەلىپ تۇر" دەگەنگە ۇقساس. ءبىراق پۋتين راحموننىڭ سوزىنە بايىپپەن قاراپ، شىنداپ قابىلدايدى دەپ ويلامايمىن. ول وعان اسا الاڭداماۋى ىقتيمال.
"رەسەي ورتالىق ازيا ينتەگراسياسىنا مۇددەلى ەمەس"
ازاتتىق: بيىل جازدا قىرعىزستاندا ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ ءسامميتى ءوتتى، ونىڭ باستى ماقساتى – ايماقتاعى ىنتىماقتاستىق پەن ينتەگراسيانى جولعا قويۋ ەدى. دەي تۇرعانمەن جيىن سوڭىندا تاجىكستان مەن تۇركىمەنستان دوستىق پەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋدان باس تارتقان سوڭ، ايماقتاعى بەس ەلدىڭ ىنتىماقتاستىعى جايلى ءۇمىت ءۇزىلدى. ءبىراق رەسەيدىڭ ارااعايىندىعىمەن دە ايماق ينتەگراسياعا بارا قويمادى. ولاي بولسا ورتالىق ازيا ەلدەرىنە رەسەيمەن بىرىككەن فورمات نە كەرەك؟
پيتەر لەونارد: ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ سامميتىنە لايىقتى كوڭىل بولىنبەدى، بالكىم، ونىڭ سەبەبى ءسىز ايتقان تاجىكستان مەن تۇركىمەنستاننىڭ بىرلەسكەن كەلىسىمگە قول قويۋدان باس تارتقانىنان بولعان شىعار. ول ءسامميتتىڭ استاناداعى سامميتپەن ۇقساس جەرى، تاجىكستان ءتارىزدى ەلدەر نەگىزىنەن "بىزگە اقشا نەمەسە مىنا كەلىسىمشارتتى بەر" دەيدى. ياعني ولاردىڭ باسقا ەلدەرمەن قارىم-قاتىناسى "بىزگە مىنانى بەرسەڭ، مىنانى الاسىڭ" دەگەنگە نەگىزدەلەدى. وداقتار بۇلاي جۇمىس ىستەمەيدى، باسقا ءتورت ەلمەن بىرگە ىنتىماقتاسقاندا ونداي قارىم-قاتىناس جۇرمەيدى. بۇل سپورت كومانداسى ءتارىزدى اناعۇرلىم اۋقىمدى توپتا اتقارىلاتىن جۇمىس. راحمون قارىم-قاتىناستى ترانزاكسيا ءتارىزدى الىس-بەرىسكە نەگىزدەيتىنى انىق. ونىڭ ايماققا قاتىستى قانداي دا ءبىر ويى بار دەپ ويلامايمىن.
سۇراعىڭىزعا كەلسەك، رەسەي ينتەگراسيا جوبالارىنا مۇددەلى ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى ول كەيىنگى 30 جىل بويى ايماقتاعى ستراتەگيالىق ويىنشى بولعاندا ونداي ينتەگراسياعا مۇددەلى بولماعان. ەگەر ول ورتالىق ازيا ينتەگراسياسىنا مۇددەلى بولسا، بۇل ماسەلەنى كۇن تارتىبىنە بۇدان بۇرىنىراقتا شىعارار ەدى. سوندىقتان رەسەي ينتەگراسيانىڭ باستاماشىسى نەمەسە قولداۋشىسى دەۋگە كەلمەيدى.
اۆتوريتارلى ەلدەر جابىق جانە كوپ نارسەگە كۇدىكتەنە قارايتىندىقتان، ينتەگراسيا كەيىنگى ۋاقىتقا دەيىن كۇن تارتىبىنە شىقپادى. سەبەبى وزبەكستاندى بۇعان دەيىن كورشىلەردى ۇناتپايتىن، كۇدىك-كۇمانى كوپ باسشى باسقاردى. ول قايتىس بولعان سوڭ ىنتىماقتاستىق ماسەلەسىنىڭ بەتى بەرى قاراعانداي بولدى. بالكىم، بۇل ورتالىق ازيادا كەيىنگى ون جىلدا بولعان ەڭ ۇلكەن وزگەرىس شىعار. بۇل ينتەگراسيا جوباسىن ىلگەرىلەتۋگە كوپ سەپتىگىن تيگىزدى. ارينە، ءالى دە كەدەرگى بارشىلىق. ەلدەردىڭ ويلاۋ جۇيەسى دە، باسقارۋ جۇيەسى ءالى دە اۆتوريتارلى. بۇل پروسەسستى باياۋلاتادى. ءبىراق تۇبىندە ايماقتىڭ پەشەنەسىنە ينتەگراسيا جازىلعان دەپ ەسەپتەيمىن.
ازاتتىق: رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين تاجىكستان پرەزيدەنتى راحموندى "رەسەي مەن تاجىكستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋ جانە ايماقتاعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن" "وتان الدىنداعى ەڭبەگى ءۇشىن" مەدالىمەن ماراپاتتادى. بۇل تاجىكستان مە قىرعىزستان شەكاراسىنداعى قاقتىعىستان كەيىن بولدى. بۇدان كەيىن قىرعىزستان ۇقشۇ جاتتىعۋىن وتكىزۋدەن باس تارتتى. راحموندى ماراپاتتاۋ رەسەيدىڭ "ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر" دەگەن ساياساتىن كورسەتە مە؟
پيتەر لەونارد: پۋتين راحمونعا ءۇشىنشى دارەجەلى ماراپات بەردى، ءبىر اي بۇرىن گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆتى ءتورتىنشى دارەجەلى مەدالمەن ماراپاتتادى. مەنىڭشە، ماراپاتقا اناۋ ايتقانداي كوپ ءمان بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. ماراپات بۇل جاي عانا بالانى الدارقاتۋ ءۇشىن بەرىلگەن ويىنشىق، سىيلىق ىسپەتتى. بۇل رەسەي ءۇشىن "مەنىڭ دوسىم بولعانىڭ ءۇشىن سەنى باعالايمىن" دەۋدىڭ جولى. ءبىراق مۇنىڭ استارىندا "ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر" ساياساتى جاتىر دەپ سانامايمىن. مەنىڭشە، [تاجىكستان مەن قىرعىزستان اراسىنداعى] شەكارا ماسەلەسىن رەسەي الاڭداۋعا تۇرمايتىن ۇساق-تۇيەك دۇنيە دەپ ەسەپتەيدى. رەسەي "بۇل جەرگىلىكتى ماسەلە، وعان ارالاسۋ قاجەت ەمەس، وزدەرى شەشسىن" دەپ ساناۋى مۇمكىن. قىرعىزستاندا پۋتين راحمونعا شەكارادا قاقتىعىس باستاۋعا رۇقسات ەتتى دەگەن تەوريا كوپ ايتىلاتىنىن بىلەمىن. ءبىراق وعان دالەل جوق.
شەكاراداعى ماسەلەگە كرەملدىڭ قاتىسى جوق دەپ ويلايمىن. شەكاراداعى وقيعا ەكى ەل كەلىسسوز جۇرگىزە الماعاندىقتان، ماسەلەنى شەشە الماعاندىقتان بولدى. سوندىقتان قىرعىزستان نەمەسە تاجىكستان مىڭداعان شاقىرىم جەردە وتىرعان بىرەۋدى ايىپتاسا، بۇل جاۋاپكەرشىلىكتى باسقا بىرەۋگە ىسىرۋمەن بىردەي. سول سەبەپتى مۇنداي تەوريالارعا ءمان بەرمەيمىن. ويتكەنى اينالىپ كەلگەندە ءوزىڭىزدى ءبولىپ تاستاپ بيلەۋگە رۇقسات ەتسەڭىز، ءسىز بۇعان ءوزىڭىز كەلىستىڭىز دەگەن ءسوز. قىسقاسى، ولار (قىرعىزستان مەن تاجىكستان) تولىققاندى ساياسي جۇيەسى بار تاۋەلسىز مەملەكەتتەر. ولار ءبىر تاراپ ەكىنشى تاراپقا قارسى شىعاتىن، قاقتىعىس تۋدىراتىن ويىنعا قارسى تۇرا الۋى كەرەك.
ازاتتىق: استانادا ازياداعى ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس ءسامميتى، تمد ءسامميتى مەن ورتالىق ازيا – رەسەي ءسامميتى ءوتتى. حالىقارالىق باسىلىمداردا توقايەۆ وسى سامميتتەردى وتكىزۋ ارقىلى ءوزىن ايماق كوشباسشىسى ەتىپ كورسەتكىسى كەلەتىنى جازىلدى. سامميتتەردىڭ قالاي وتكەنى توقايەۆتىڭ وسى ءۇمىتىن اقتادى ما، ونىڭ بەدەلىنە شىن مانىندە سەپتىگىن تيگىزدى مە؟
پيتەر لەونارد: مەنىڭشە، قازاقستان سامميتتەر وتكىزۋگە تىم قۇمار. توقايەۆ ءۇشىن استانانىڭ مۇنداي ءىس-شارالار وتكىزەتىن ورىن بولىپ قالا بەرگەنى جاقسى. بۇل حالىقارالىق بەدەلگە ۇلەس قوسادى، سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىراق قىنجىلتاتىنى، مۇنداي سامميتتەر نازاردى باسقا جاققا بۇرادى. قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلى ارتىپ كەلەدى، حالىقارالىق باسىلىمداردا قازاقستان رەسەيدەن باتىل تۇردە الشاقتاپ جاتقانى، رەسەيدەگى موبيليزاسيادان قاشقان ازاماتتاردى قابىلداعانى جايلى ماقالالار شىعىپ جاتىر. ياعني قازاقستان رەسەيدەن بىرتىندەپ الشاقتايتىن تاباندى ساياسات جۇرگىزىپ جاتقاندىقتان، حالىقارالىق ارەنادا الەمگە اشىق، جاعىمدى، ءپرينسيپشىل بولىپ كورىنە باستادى. ءبىراق، ارينە، ەل ىشىندەگى احۋال ونداي جاعىمدى ەمەس. توقايەۆ بارشانى ءوزىنىڭ ۇلى رەفورماتور ەكەنىنە يلاندىرۋعا تىرىسىپ ءجۇر. الايدا ونىڭ رەفورماسى كوڭىل كونشىتپەيتىنىن كورسەتەتىن دالەلدەر بار. قاراشادا پرەزيدەنت سايلاۋى وتپەك، سول سايلاۋدا ول كوپشىلىك داۋىسپەن جەڭەتىنى انىق. ويتكەنى ونىڭ قارسىلاستارى كوپشىلىككە بەيمالىم. الداعى جىلى پارلامەنت سايلاۋى وتپەك، ول دا ءىش پىستىرارلىق، ءبىرسىدىرعى بولاتىن ءتۇرى بار، سەبەبى مىقتى وپپوزيسيالىق پارتيالار قاتىسپايتىن ءتارىزدى. ءبىراق قاتەلەسۋىم دە مۇمكىن.
وسىلايشا قازاقستاندى مۇقيات باقىلايتىن ادام مىنانداي قايشىلىقتى بايقايدى: ءبىر جاعىنان مەملەكەتتىڭ حالىقارالىق بەينەسى جارقىن، اشىق، قازىرگى زامانعا ساي، حالىقارالىق كونفەرەنسيالار مەن سامميتتەر وتكىزە الاتىنداي جاقسى بەدەلگە يە. دەگەنمەن ەكىنشى جاعىنان ساياسي تۇرعىدان ءالى دامىماعان، جابىق جانە بۇرىنعى تۇزاققا ءتۇسىپ قالۋى مۇمكىن قازاقستان بار. وسى ەكى بەينە بىر-بىرىنە مۇلدە كەرەعار.
