يۋليي سەزاردىڭ «اي استىندا ەش نارسە جاڭا ەمەس» دەگەن ءبىر ءسوزى بار. ءبىز بۇل ءسوزدى تەرىس، اي استىنداعى ىستەلىپ جاتقان نارسەنىڭ ءبارى جاڭا، ونىڭ استىندا ەش نارسە باسقارىلماي تۇرماق ەمەس دەيمىز. ءبىزدىڭ ءسوزدىڭ دۇرىس ەكەندىگىن الدەقايدان ىزدەمەي-اق،ونەرلى ەۋروپا جۇرتتارىنا ءبىر كوز جۇگىرتۋ جەتەدى. وسى كۇنى بىلىم-ونەر ارقااسىندا ادام نانباس ىستەر ىستەپ تۇرعان سولار. بۇدان بۇرىن، كۇنى كەشە، ولار دا نادان، جازۋ-سىزۋ جوق بولعان كەزدە دە، تەرىگە، جاپىراققا جازىپ جۇرگەن سوزدەرىنەن دە تىلدەرى ونشا تولىق ەمەس ادامدار ەدى. زامان ءوتتى، اقىلدارى استى، ءتۇرلى نارسەلەر ويلاپ شىعارا باستادى. جيىلىپ پاتشالىق قۇرىپ، ەلسىز جۇرتپەنەن سوعىسىپ، قولدارىنا الدى.
بىرلىكتە تىرلىك بار دەپ بىرىگىپ، زور-زور قالالار بولىپ، ونەرگە جارماستى. ءسويتىپ جۇرگەندە تاسقا باسۋشىلىق شىقتى. وقۋ، وقىتۋ ءىسى جەڭىلدەدى. بىلىمدىلەر نەشە ءتۇرلى كىتاپتار جازىپ، جۇرتتى ونەرگە وڭدادى. ءتۇرلى عىلىمدار ويلاپ تاپتى. سول ونەر-بىلىمدەرىنىڭ ارقاسىندا جەردى اقتارىپ، وتتى-سۋدى قول قىلا باستادى. بۋ كۇشىمەن قۋرايدان شويىن جولدار، سۋدان زور-زور كەمەلەر جۇرە باستادى، XIX عاسىردا ەلەكتريك (ەلەكتريچەستۆو - رەد.) دەگەن جات ءبىر نارسە ءبىلىندى. بۇل ەلەكتريك كۇشىمەن قانداي الىس جەردەن سويلەسۋگە بولادى. ساعاتىنا 70-80 شاقىرىم جەر جۇرەتىن وتاربالار شىقتى. ەۋروپانىڭ زور قالالارىنىڭ كوشەلەرىندە وسى ەلەكتريك اربالار ادامداردى الىپ جۇرەدى. مۇنى ترامۆاي دەپ اتايدى. قىسقاسى، ەۋروپا جۇرتتارىنىڭ مۇنداي جات ىستەرى ساناپ بىتىرگىسىز، وسىلار وسى جات، جاڭا ىستەردى قالاي ىستەگەن؟ ءسوز جوق، جالقاۋلانباي، كۇن-تۇن ونەر-بىلىم ارتىنان جۇرۋمەن.
ال ەندى ءبىزدىڭ قازاق جايىنا كەلسەك، اۋەلى، بۇل زاماننىڭ ونەر-بىلىم زامانى ەكەنى ويىندا دا جوق! قۇرىعىن تايانىپ، قالعىپ، ءالى مالىنىڭ ارتىندا. سالعان ەگىن جوق، قىلعان كاسىپ جوق، جيىلىپ سالعان تۇراق جوق، قۇر مال ايداعانىنا ءماز بولىپ ءجۇر. بۇل قالپىمەن بارسا، جەردىڭ ءبارى كەتكەن سوڭ، مال سالۋعا جەر تابا الماي، جۇت جىلى قازاق مالىنان ايىرىلىپ، قاراقاسقا كەدەي بولىپ قالۋى انىق. باسقا كەدەيلىك تۇسسە، كورشى شەت جۇرتقا جۇمىسكەر بولىپ، قۇرىپ كەتۋ - و دا بەلگىلى. وسى بيىل وتكەن قىس-اق اقمولا، سەمەي وبلىستارىندا جاڭبىر جاۋىپ، مۇز بولعان قاتتى بورانداردا ءار ۇيەزدە تالاي بايلارىمىز مالىنان ايىرىلىپ، جۇگەن ۇستاپ قالعان جوق پا؟! جانىنداي كورىپ، ساتۋعا قيماي جۇرگەن جىلقىلارىن ءبىر قىستا ءولتىرىپ العان جوق پا؟!
ەندى ءبىزدىڭ ادام سانىنا قوسىلا الۋىمىز ءۇشىن نە كەرەك؟
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بىزگە دە وسى ونەرلى جۇرت جۇرگەن جولمەنەن جۇرمەي بولماس. ولار قۇرىق تايانىپ، مال ارتىنان جۇرمەگەن، از ۇيىقتاعان، از كۇلگەن، مەكتەپ-مەدرەسە سالعان، كۇنى-تۇنى وقىعان. جارىق كورەيىك دەسەك، ءبىز دە سولاي ەتەلىك.
ءتۇرلى جۇرتتان قوسىلعان ءبىر پاتشالىق ادامنىڭ مۇشەسى سىقىلدى. مۇشەنىڭ ءبارى ساۋ بولسا، ادام دا ساۋ، ارادان بىردەڭە بولسا دا، اۋرۋ بولسا، ادامنىڭ ساۋلىعى تۇگەل بولمايدى.
ءبىز، قازاق جۇرتى دا - روسسيا پاتشالىعىنىڭ ءبىر مۇشەسىمىز. ءبىراق ءبىز نادان، اۋرۋمىز. ءقادىرلى پاتشالىق ءوز مۇشەسىنىڭ بۇلاي اۋرۋ بولۋىن جاراتپاس. ءبىزدىڭ ادام بولىپ ىلگەرى باسۋىمىز ءۇشىن جاردەم قىلار.
قىسقاسى، مەنىڭ ايتاتىنىم، كەشەۋىلدەمەي، وقۋ-ونەر ارتىنان تۇسۋدەن باسقا شارا جوق. قورقاقتىقتى تاستاپ، بەل بايلاپ قالا بولىپ وتىرساق، مەكتەپ-مەدرەسەلەر سالىپ، ونەر-بىلىمگە جابىسساق، ءبىزدىڭ كوش تە جۇرە-بارا تۇزەلەر. اي استىندا ەش نارسە باسقارىلماي تۇرماق ەمەس.
ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، «اي استىندا ەش نارسە باسقارىلماي تۇرماق ەمەس» ماقالاسىنان
دەرەككوز: دۋلات ۇلى م.، التى تومدىق شىعارمالار جيناعى.2-توم. - الماتى،2013 ج.
