كەگەن قۇرتتاپ كەتتى دەگەن اقپارات كەشەلى بەرى جەلىنى جارىپ جاتىر. ناقتىراق ايتقاندا، الماتى وبلىسى كەگەن اۋدانىنىڭ جايىلىم جەرلەرىنە قۇرت قاپتاپ كەتكەن. ەلدەگى ەگىستىكتى كەمىرىپ بارا جاتقان زيانكەسكە جەرگىلىكتى حالىق نە ىستەرىن بىلمەي دال.
قۇرت پايدا بولعان العاشقى كۇندەرى جەرگىلىكتى اۋىلداردىڭ حالقى زيانكەستى ءوز كۇشىمەن ۋلاپ كورگەن، ءبىراق ودان ەشقانداي ناتيجە بولماعان. ەندى جەرگىلىكتى جۇرت ەگىن ەگە الماي وتىر. بىلتىر شەگىرتكەمەن كۇرەسكەن اۋىل حالقى بيىل مىنا جاندىكتى قۇرتۋعا بيلىكتەن كومەك كۇتەدى دەيدى جاس الاش.
بىلتىر جايىلىمىن شەگىرتكە جەپ كەتكەن سوڭ شارۋالار ءشوپتى باسقا جاقتان ساتىپ العان. بيىل دا سول جاعداي قايتالا ما دەگەن تۇرعىندار بيلىكتەن جاندىكتى جويىپ بەرۋىن دە سۇراعان. ءبىراق جايىلىمدى، ەگىستىك القابىن وتاپ بارا جاتقان قۇرت ءقاۋىپتى زيانكەستەر تىزىمىنە كىرمەيتىن بولعاندىقتان بيلىك تاراپىنان بۇل قۇرتتى جويۋعا اقشا قاراستىرىلماپتى.
ەندى تۇرعىندار قۇرتتى ءوز كۇشىمەن جويۋ ءۇشىن ءتۇرلى ايلا-تاسىلدەرىن قاراستىرىپ جاتىر. ءتىپتى اۋلاداعى باۋ-باقشاداعى كارتوپ كەمىرەتىن جاندىككە سەبەتىن دارىنە دە سەۋىپ كورگەن. ءبىراق ودان دا ناتيجە بولماعان. ءبىر قىزىعى، قارابۇلاق ەلدىمەكەنىندە زياندى جاندىكتەرگە سەبەتىن بىردە ءبىر قۇرىلعى جوق. ال تۇرعىندار وزدەرىندە بار كىشكەنتاي مەحانيكالىق قۇرىلعىمەن 6 مىڭ گەكتارعا ءدارى سەۋىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس دەيدى.
قارا قۇرت قايدان پايدا بولدى؟
قۇرت قاپتاعان ەلدىمەكەننىڭ ءبىرى – قارابۇلاق وكرۋگىنە اقاي نۇسىپبەكوۆ جانە قارابۇلاق اۋىلى كىرەدى. ەكى اۋىلداعى تۇرعىندار سانى 3 مىڭنان اسادى. حالىق نەگىزىنەن ەگىستىكپەن اينالىسادى، ءىرى قارا مال ۇستايدى. قازىرگى كۇندە جەردىڭ ءبارىن جالماپ بارا جاتقان قارا قۇرتقا قارسى تۇرعىندار دارىلەر ءتىزىمىن الىپ، وزدەرى جويۋعا كىرىسكەن.
قارابۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى رۇستەم ءالىموۆ ايتۋىنشا، اقاي نۇسىپبەكوۆ اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى 9 ءساۋىر كۇنى العاش قۇرتتىڭ پايدا بولعانىن كورىپ، اۋىلعا ايتىپ كەلگەن. ءبىراق اۋىل تۇرعىندارى ونىڭ جىلدا بار قۇرت دەپ باسىندا ءمان بەرمەگەن. ءبىراق 5 كۇن وتكەسىن ولار ەگىس دالاسىنا ءتۇسىپ، قۇرتتىڭ قاپتاپ كەتكەنىن كورگەن.
“مەن اۋىلشارۋاشىلىعى باسشىلىعىنا ايتتىم، ەكولوگيادان ماماندار كەلدى. ءۇش كۇننەن بەرى اۋىل تۇرعىندارى تىنباي زيانكەسپەن كۇرەسىپ جاتىر. تراكتورمەن ءدارى شاشتىق. جاڭبىر كەزىندە قۇرتتار جينالىپ الادى ەكەن. كۇن جىلىسا شىتىر اراسىنا تاراپ كەتەدى. جاۋاپتى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، مىنا قۇرت اسا زيانكەستەردىڭ قاتارىنا جاتپاعاننان كەيىن مەملەكەتتەن ەشتەڭە بولىنبەيدى. بۇل باسىندا حالىقتى اشىندىرعانى راس. ءبىراق ءقازىر وبلىس بۇعان نازار اۋداردى. استانادان ارنايى ماماندار كەلە جاتىر. ەرتەڭ كەلىپ كورىپ، توتەنشە جاعداي جاريالايمىز دەيدى. ءقازىر اۋىل تۇرعىندارى ەگىستىك القاپتىڭ باسىندا”،- دەيدى جەرگىلىكتى شەنەۋنىك.
اكىمنىڭ ايتۋىنشا، قارابۇلاق وكرۋگىندە 2850 گەكتار ەگىستىك القاپ بار. ونى قولدا بار ءبىر تەحنيكامەن ۋلاپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس.
“ءقازىر “660 گەكتار جەردە قۇرت بار” دەگەن وسىمدىكتى قورعاۋ ينستيتۋتىنىڭ ماماندارى قورىتىندى شىعارىپ كەتتى. ءبىراق ارالاپ قاراعانىمىزدا مىڭ گەكتاردان ارتىق القاپتا قۇرت جاتىر. توتەنشە جاعداي جاريالانىپ وبلىستىق اكىمدىك مىڭ گەكتارعا سەبىلەتىن ءدارىنى اپەرسە دە سونىڭ ءوزى بىزگە ۇلكەن كومەك بولايىن دەپ تۇر”، - دەيدى اكىم.
جەرگىلىكتى جۇرت زيانكەسپەن وزدەرى كۇرەسىپ ءجۇر
جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ قورقىنىشى كۇن ىسىپ كەتسە، قۇرتتار قوڭىزعا اينالىپ ۇشادى. ودان كەيىن جۇمىرتقالايتىن بولسا، كەلەر جىلى ماسەلە بۇدان دا ۋشىعا تۇسەدى. قۇرت تەك قارابۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىن عانا ەمەس جالاعاش، ۇزىنبۇلاق، سارىتاۋ اۋىلدىق وكرۋكتەرىن دە قاپتاعان. جالاڭاش اۋلىنىڭ تۇرعىندارى دا ءقازىر قۇرتتى وزدەرى جويۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىر.
بۇل قۇرت نەگىزنەن اۋداندا بۇرىننان بار. قازاقشا اتاۋى “شىتىر جەگى قۇرتى” دەپ اتالادى. راپس تۇقىمداستىعىنا جاتاتىن ءشوپتى جەيدى. تورايعىر جازىعىندا 137 شارۋا قوجالىعى، ال ءار شارۋا قوجالىعىندا ورتاشا ەسەپپەن 800 باس قوي بار ەكەن. سونىڭ ءبارى جالاڭاشتىڭ ەتەگىندە جايىلادى. ونىڭ ءوزى جايىلىم بولىپ ەسەپتەلەدى. ءقازىر قۇرت ءورت جالماعانداي ءشوپتى وتاپ بارا جاتىر. جەردىڭ قارا توپىراعى شىعىپ قالعان.
"وبلىستان ەكولوگيا سالاسىنىڭ ادامدارىن شاقىرتتىق. اۋىل شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ ماماندارى كەلدى. ءبىراق بيلىك “وزدەرىڭ بىردەڭە ەتىڭدەر” دەدى. سەبەبى بۇل زيانكەس جىلدا قارجى ءبولىنىپ جويىلاتىن جاندىكتەر قاتارىنا جاتپايدى ەكەن. بىزدە اۋىل شارۋاشىلىعى ارتتا قالىپ قالعانى سونشالىقتى تىڭايتقىشتى نەمەسە زيانكەستەردى ۋلاۋعا ارنالعان بىردە ءبىر قۇرىلعى جوق”، - دەيدى جالاڭاش اۋلىنىڭ تۇرعىندارى.
“مەملەكەتتەن ەشقانداي كومەك بولماعاننان كەيىن تەحنيكالاردى جالعا الۋ، ونى جانارمايمەن قامتاماسىز ەتۋ دەگەنىڭ قارجى. بيلىكتىڭ ءوزى قوزعالعىسى كەلمەيدى”، - دەپ اشىنىپ وتىر اۋىل تۇرعىندارى.
