Ýaqyt ótse de, Forbes tizimindegi baı qazaqstandyqtardyń tizimdegi ózgeris az. Bul reıtıńte bireý kóterilse, al bireý, kerisinshe, pozısıalaryn joǵaltty. Biraq eń tańǵalarlyǵy, IT salasynyń jańa bet-beınesi emes, sol taýar magnattaryn kórýge bolady.
Orda.kz redaksıasy Qazaqstannyń eń baı adamdarynyń Forbes reıtıńi pandemıaǵa deıin jáne odan keıin qanshalyqty ózgergenin, sondaı-aq eldegi jáne álemdegi saıası jaǵdaıdyń aktıvterdi kapıtaldandyrýǵa qalaı áser etkenin bilýge sheshim qabyldady.
Qazaqstandyq reıtıńi basqa elderdegi baılar tiziminen múlde bólek. Negizinen, bizdiń bıznesmender shıkizat ónerkásibinde – munaı, paıdaly qazbalar men metaldar salasynda tabys tapty. Al baı qazaqstandyqtar da birneshe bankterge, fıntekterge jáne kondıter fabrıkalaryna ıelik etedi. Aıta ketý kerek, kásipkerdiń aktıvterindegi ár túrli salalar neǵurlym kóp bolsa, onyń kapıtaly soǵurlym mol.
Bıyl álemdegi eń baı adam Djeff Bezosty tuǵyrdan yǵystyrǵan Tesla jáne SpaceX negizin qalaýshy Ilon Mask boldy. Qazir Amazon negizin qalaýshy ekinshi orynda. Úzdik úshtikti sán úıiniń ıesi jáne kosmetıkalyq alpaýyt Bernar Arno jáne onyń otbasy taban tiredi. Kóshbasshylardyń árqaısysy jańa tehnologıalar men elektrondy platformalar týraly ózderiniń bilimderin paıdalana otyryp, óz ımperıasyn qurdy. Sonymen qatar, Chocofamily sıaqty qazaqstandyq jobalar ázirge óz ıelerine TOP-50-ge enýge jáne «jańa aqsha» mártebesin alýǵa múmkindik bermedi.
Qazaqstandyq baılar tizimindegi taǵy bir erekshelik – senimgerlik basqarý: olıgarhtar memlekettik qyzmetke kirip, aktıvterdi basqarýdy basqa adamdarǵa beredi. Mine, Elbasynyń úlken qyzy Darıǵa Nazarbaeva májilistegi depýtattyq qyzmetten ketkennen keıin Forbes tizimine qaıta oraldy. 2013 jyly ol 13-shi orynda boldy. Sodan beri birinshi prezıdent qyzynyń aktıvteri 584 mıllıon dollarǵa deıin ósti. Biraq ol on úshinshi orynda tur.
Almaty ákimi Erbolat Dosaevtyń bıznesinde de jaǵdaı osyndaı. 2014 jyly ol TOP-50 baı qazaqstandyqtardyń tiziminde 45-shi orynda boldy. Onyń aktıvteri 114 mıllıon dollarǵa baǵalandy. Ol kezde Erbolat Dosaev, Nurlan Qapparov, Berik Qanıev jáne Iýrıı Pak Lankaster Holdıńtiń árqaısysynyń 25 paıyzyna ıe boldy. Sondaı-aq Dosaevqa «Qazınvestbanktiń» 18,38% aksıasy tıesili boldy. Qazirgi ákim memlekettik qyzmetke aýysqan kezde onyń barlyq múlki senimgerlik basqarýǵa berildi.
Nursultan Nazarbaev nege tizimde joq?
OCCRP Sybaılas jemqorlyq pen uıymdasqan qylmysty zertteý ortalyǵy, Kloop (Qyrǵyzstan) jáne Vlast(Qazaqstan) júrgizgen zertteýge sáıkes, birinshi prezıdent birneshe qaıyrymdylyq qorlaryna ıelik etedi. Olar arqyly ol bankterdi, telearnalardy, qonaqúılerdi, saýda ortalyqtaryn jáne tipti gólf alańyn, sonymen qatar qoımalardy, makaron fabrıkalaryn jáne 100 mıllıon dollarlyq ushaqty basqarady. Olar – Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy qory, Nazarbaev qory, Nursultan Nazarbaev qory, «Demeý» qory jáne Elbasy qory. Tek shamamen boljam boıynsha bul aktıvter aýqatty qazaqstandyqtar reıtıńinde birinshi orynǵa tartylǵan.
Orda.kz jýrnalısi Nursultan Nazarbaevtyń tizimge kirmeı qalý sebebin aıtý úshin Forbes reıtıńiniń redaktory Ardaq Bókeevaǵa habarlasty.
– Biz Qazaqstannyń eń baı TOP-50 bıznesmeniniń tizimin jarıaladyq. Meniń bilýimshe, Nursultan Nazarbaev buryn-sońdy eshqandaı kásippen aınalysqan emes. Sonymen qatar, biz tizimge eshqandaı múlki bar memlekettik qyzmetkerlerdi qospaımyz. Tuńǵysh prezıdentten Elbasynyń mártebesi alynyp tastalsa, biz ony qaraıtyn shyǵarmyz, biraq ázirge ol kásipker emes, memleket qaıratkeri, – dep túsindirdi Ardaq Bókeeva.
Redaktor kásipkerler óz derekterin reıtıńinde jarıalamaý úshin olarǵa jıi júginetinin atap ótti. Biraq bıznesmender, kerisinshe, eń baı qazaqstandyqtardyń tizimine engisi keletin kezder bolady.
Reıtıńtegi jańa júzder
Reıtıń jańa tulǵalardy da qýantty, olardyń biri – Elbasynyń nemere inisi jáne Bolat Nazarbaevtyń uldarynyń úlkeni – Nurbol. Bir qyzyǵy, onyń ákesi eshqashan Qazaqstannyń eń baı adamdarynyń tizimine enbegen, bul onyń kóptegen aktıvterine qaramastan, buqaralyq aqparat quraldarynda únemi jarıalanady. Onyń ishinde Almatydaǵy jerler, ınvestısıalyq, qurylys jáne shyny kompanıalary, sondaı-aq, sońǵy kezge deıin aty ańyzǵa aınalǵan Altyn Ordany qosa alǵanda, kóterme bazarlar bar.
Nurbol Nazarbaev burynǵy Almaty aýyr mashına jasaý zaýytynyń kompanıalaryndaǵy úlesin ógeı sheshesi Maıra Qurmanǵalıeva bastapqy ıelerinen tartyp alǵan soń, olar keıin múlkin sot arqyly qaıtaryp alǵan soń ıelendi.
Sonymen qatar, Elbasynyń nemere inisi Bolat Nazarbaevtyń ǵımaratynda ornalasqan Prime Capital Invest kompanıasyna ıelik etedi. Kompanıa BNC Plaza-da Tımırázev 26/29 mekenjaıynda tirkelgen. Aıta keteıik, Bolat Nazarbaevtyń attas derlik Prime Capital Holding kompanıasy da sonda ornalasqan. Uqsas eki uıymnyń bir-birine qatysy joq bolýy ekitalaı.
Sondaı-aq, Nurbol Nazarbaev, Forbes málimetinshe, tutyný taýarlaryn satatyn «Ush Konyr Invest Corporation» JSHS-niń ıesi. Barlyq aktıvteri oǵan 160 mıllıon dollar ákeldi jáne reıtıńte 41-shi orynǵa ıe boldy.
«Meloman» / Marwin jelisiniń ıesi Aleksandr Derıglazov tizimniń 48-shi qatarynda. Onyń aktıvteri 102 mıllıon dollarǵa baǵalandy. Onyń ishinde «Comfort» gıpermarketter jelisi, «Birinshi Qazaqstan mýzyka baspasy» JSHS, saýda oıyn-saýyq ortalyǵy jáne Nur-Sultandaǵy «Arsenal» kınoteatry bar.
Odan keıingi 49-shy orynda taǵy bir jańa kelgen – Serik Tolyqpaev. Ol Aitas KZ tobynyń negizgi aksıoneri. Ol negizinen Óskemen jáne Makınsk zaýyttarynda qus sharýashylyǵymen aınalysady. Ol Kus&Vkus brendiniń ıesi. Aıta ketý kerek, tamaq ónerkásibiniń óndirýshileri TOP-50 qataryna jaqynda ǵana engen. Forbes onyń 101 mıllıon dollary bar dep esepteıdi.
Úzdik 50-likti tamaq ónerkásibine qatysy bar taǵy bir kásipker Erlan Baımuratov aıaqtady. Ol KazFoodProducts kompanıasynyń negizgi ıesi. Onyń quramyna «Baıan sulý» kondıter fabrıkasy men «AzıaAgroFýd» kiredi. Sonymen qatar, Baımuratovtyń saqtandyrý kompanıasy bar jáne aýylsharýashylyq daqyldaryn ósirý jáne bıoetanol, bıdaı kleıkovınasy, krahmal, un jáne mal azyǵyn óndiretin kásiporyndardyń úlesi bar. Barlyǵy oǵan 85 mıllıon dollar ákeledi.
Mıllıarderler
Pandemıaǵa, qandy qańtar oqıǵalaryna jáne Ýkraınadaǵy soǵysqa qaramastan Qazaqstanda dollarlyq mıllıarderler 2022 jyly paıda boldy.
Birinshi oryn, ádettegideı, metaldary men qarjysy bar Vladımır Kımge tıesili – 5 mıllıard dollar.
Ekinshi oryndy 3,9 mıllıard dollarmen Elbasynyń qyzy men kúıeý balasy Dınara men Tımır Qulybaevtar bólisti. Olardyń ıeliginde birneshe munaı kompanıalary, elimizdegi eń iri bankterdiń biri – Halyq banki, avıasıalyq jáne shıkizattyq kásiporyndar bar. Sondaı-aq Nursultan Nazarbaev bilim berý qory. Eń qyzyǵy, reıtıńte úshinshi oryn joq. Ony erli-zaıyptylar birge alady.
Tórtinshi qatarda 3,2 mıllıard dollarmen Vácheslav Kım tur. Ótken jyldan beri onyń dáýleti aıtarlyqtaı azaıdy – 1 mıllıard dollarǵa. Bul onyń baǵaly qaǵazdarynyń qunynyń 21%-ǵa tómendeýine baılanysty.
Kelesi qatardy 3 mıllıard dollarmen Kaspi.kz fıntehiniń ıesi Mıhaıl Lomtadze aldy.
Pandemıa kezinde qonaqúı qyzmetterine suranystyń tómendeýine baılanysty Bolat Ótemuratov bıyl 700 mıllıon dollar aktıvterinen aıyryldy. Sonymen qatar, kásipker «ForteBank» AQ 89,32%, «KaR-Tel» JSHS 25% jáne «Sky Mobile» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginde 49,9%, álemniń birneshe qalalaryndaǵy Ritz-Carlton qonaq úıleri, aqparattyq-saraptamalyq Informburo.kz portaly jáne «31 arna» teleradıokompanıasynda 80% úlesi bar.
2,2 mıllıard dollarlyq baılyq Tımýr Týrlovqa Qazaqstandaǵy mıllıarderler tiziminde jetinshi orynda turýǵa múmkindik berdi. Ol fıntehpen aınalysady. Freedom Holding Corp ınvestısıalyq tobynyń ıesi. Qazaqstan azamaty emes Mıhaıl Lomtadze men Tımýr Týrlovtyń Forbes.kz tizimine enýiniń sebebi basylymnyń 2021 jyly reıtıńke negizgi bıznesi elimizdegi kásipkerlerdi paıdalaný týraly sheshimimen baılanysty.
Ibragımovtar otbasy segiz mıllıarderler tizimin jabady. 2019 jyly baǵaly metaldarmen Alıjan Ibragımov dollarlyq mıllıarder retinde tizimde (№5) boldy. Biraq 2020 jyly jaǵdaı durys bolmaı, 2,3 mıllıardy 900 mıllıon dollarǵa aınaldy. 2021 jyly onyń áıeli men balalary óz kapıtalyn 980 mıllıon dollarǵa deıin arttyrdy. Al bir jyldan keıin olar qazaqstandyq mıllıarderlerdiń 8-shi satysyna kóterildi.
Qurylys
Qazaqtyń kóptegen baılary qurylyspen aınalysady. 12-shi oryndy Belovıchter otbasy ıelendi. Olardyń aktıvteri 705 mıllıon dollarǵa baǵalanady. Olar jetekshi qurylys kompanıalarynyń biri – Bazıs-A.
BI Group kompanıasynan Aıdyn Rahymbaev reıtıńte 17-shi orynǵa ıe boldy. Onyń kompanıasy 510 mıllıon dollarǵa baǵalandy. Kásiporynnyń teń ıeleri Baýyrjan Isabaev pen Ashat Omarov qazaqstandyq eń baı bıznesmender tiziminde 36 jáne 44-oryndardy ıelendi.
Serik Túlbasov – TS Development, Almatydaǵy Dostyq Plaza jáne Shymkent Plaza saýda ortalyǵy, Almaty men Shymkenttegi Cinemax kınoteatrlar jelisi 42-orynda. Aıtpaqshy, onyń Smart Technologies Solutions IT-kompanıasy jáne Start Time kraýdfandıng platformasy bar.
Metaldar
Forbes tiziminiń kópshiliginiń bolat kompanıalarynda úlesteri bar ekenine qaramastan, olarmen tek birneshe adam ǵana aınalysady.
Qara jáne tústi metalýrgıa Edýard Ogaıǵa 14-oryn ákeldi. «Qazaqmys korporasıasy» JSHS-da 30% jáne «Qarajyra» AQ-da bir bóligi bar.
16-oryn Oleg Novachýk pen onyń KAZ Minerals Ltd kompanıasyna buıyrdy. Aıta keteıik, ol jaqynda ǵana qojaıyn atandy. Mámile ótken jyly aıaqtaldy, onyń burynǵy ıesi Vladımır Kım boldy.
Vladımır Jumanbaev 48-shi orynda. «Altynalmas» pen «Benkala maınıng» kompanıasynyń aksıalaryna ıelik etedi. «Ronson-2000» JSHS jáne «Verteks Holdıń» JSHS arqyly Goldstone Minerals kompanıasyn basqarady. Biraq onyń múlki munymen bitpeıdi, Vladımır Jumanbaevtyń «Naýryz» korporasıasynda, «Almaly» korporasıasynda jáne «Interfaks-Qazaqstan» aqparat agenttiginde úlesi bar.
Farmasevtıkalyq preparattar
Qaırat Itemgenov ózi úshin farmasevtıka men damýdy tańdady. Bul baǵyttar oǵan 298 mıllıon dollar ákelip, reıtıńte 24-shi orynǵa kóterildi. «Aqniet Group» JSHS arqyly Europharma jáne ArzanPharm dárihana jelilerin basqarady.
Mashına jasaý
Taýar bıznesi óz ıelerine óndiristen góri kóbirek aqsha ákeledi. Demek, mashına jasaýmen aınalysatyn olıgarhtar 11 jáne 47 oryndarda ǵana ornalasqan.
Nurlan Smaǵulov úzdik ondyqqa bir qadam qaldy. Mashına jasaýmen qatar, avtobólshek ázirleý jáne saýdamen aınalysady. Astana Group kompanıasynyń negizin qalaýshy jáne MEGA saýda jáne oıyn-saýyq ortalyqtary jelisiniń ıesi Almaty qonaqúıi onyń aktıvteri 750 mıllıon dollar ákeldi.
Saıdýlla Qojabaev – «Kentaý transformator zaýyty» AQ, «Oral transformator zaýyty» JSHS, «Aqtaý transformator zaýyty» JSHS, «Almaty elektromehanıkalyq zaýyty» JSHS, «Elektromontaj» AQ, «PromEnergo» jobalaý ınstıtýty jáne «Azıa Trafo» joǵary vóltty transformatorlyq jabdyqtardy shyǵarý zaýyty kiretin Shymkenttegi Alageum Group kompanıasynyń negizgi ıesi.
TOP-50 Qazaqstannyń eń baı bıznesmenderi
Qarjyger Rasýl Rysmambetov Orda.kz tilshisine bergen suhbatynda qazirgi reıtıń eldegi ekonomıkalyq jaǵdaıdy tolyqtaı kórsetetinin aıtty. Negizgi kompanıalardyń quramy aıtarlyqtaı ózgergen joq, biraq keıbiriniń jańa ıeleri bar.
– Birinshiden, resýrstarǵa negizdelgen ekonomıka, ekinshiden, ártaraptandyrý ótken jyldardan beri artyp kele jatqanyn kórip otyrmyn. Mıhaıl Lomtadze men Tımýr Týrlov paıda boldy – bul ózderin jasaǵan adamdar. Tamaq ónerkásibine keletin bolsaq, bul Qazaqstanda azyq-túlikpen, azyq-túlik ónimderimen jáne shıkizatty ósirýmen aınalysýdyń barǵan saıyn qyzyq bolyp bara jatqanyn kórsetedi. Tizimdegi oryndardyń aýysýy bireýdiń tabysynyń artsa, bireýdiń kerisinshe bolýymen baılanysty. Biraq meniń oıymsha, bul sońǵy reıtıń bolýdan alys, tipti ekinshi toqsannyń qorytyndysy boıynsha ol ózgeredi. Bálkim, keıbir aýqattylar kvazımemlekettik sektormen jasalǵan kelisim-sharttardy qaıta qaraý nátıjesinde azdap kedeılenetin shyǵar, – deıdi Rasýl Rysmambetov.
Qarjyger reıtıńtegi shamaly rotasıalar elde eshqandaı «essiz» ózgeristerdiń joqtyǵyn kórsetedi dep qosty. Bul Qazaqstannyń ekonomıkalyq jaǵdaıynyń boljamdylyǵyn kórsetedi.
Derekkóz
