Iýlıı Sezardyń «Aı astynda esh nárse jańa emes» degen bir sózi bar. Biz bul sózdi teris, aı astyndaǵy istelip jatqan nárseniń bári jańa, onyń astynda esh nárse basqarylmaı turmaq emes deımiz. Bizdiń sózdiń durys ekendigin áldeqaıdan izdemeı-aq,ónerli Eýropa jurttaryna bir kóz júgirtý jetedi. Osy kúni bilim-óner arqaasynda adam nanbas ister istep turǵan solar. Budan buryn, kúni keshe, olar da nadan, jazý-syzý joq bolǵan kezde de, terige, japyraqqa jazyp júrgen sózderinen de tilderi onsha tolyq emes adamdar edi. Zaman ótti, aqyldary asty, túrli nárseler oılap shyǵara bastady. Jıylyp patshalyq quryp, elsiz jurtpenen soǵysyp, qoldaryna aldy.
Birlikte tirlik bar dep birigip, zor-zor qalalar bolyp, ónerge jarmasty. Sóıtip júrgende tasqa basýshylyq shyqty. Oqý, oqytý isi jeńildedi. Bilimdiler neshe túrli kitaptar jazyp, jurtty ónerge ońdady. Túrli ǵylymdar oılap tapty. Sol óner-bilimderiniń arqasynda jerdi aqtaryp, otty-sýdy qol qyla bastady. Bý kúshimen qýraıdan shoıyn joldar, sýdan zor-zor kemeler júre bastady, XIX ǵasyrda elektrık (elektrıchestvo - red.) degen jat bir nárse bilindi. Bul elektrık kúshimen qandaı alys jerden sóılesýge bolady. Saǵatyna 70-80 shaqyrym jer júretin otarbalar shyqty. Eýropanyń zor qalalarynyń kóshelerinde osy elektrık arbalar adamdardy alyp júredi. Muny tramvaı dep ataıdy. Qysqasy, Eýropa jurttarynyń mundaı jat isteri sanap bitirgisiz, osylar osy jat, jańa isterdi qalaı istegen? Sóz joq, jalqaýlanbaı, kún-tún óner-bilim artynan júrýmen.
Al endi bizdiń qazaq jaıyna kelsek, áýeli, bul zamannyń óner-bilim zamany ekeni oıynda da joq! Quryǵyn taıanyp, qalǵyp, áli malynyń artynda. Salǵan egin joq, qylǵan kásip joq, jıylyp salǵan turaq joq, qur mal aıdaǵanyna máz bolyp júr. Bul qalpymen barsa, jerdiń bári ketken soń, mal salýǵa jer taba almaı, jut jyly qazaq malynan aıyrylyp, qaraqasqa kedeı bolyp qalýy anyq. Basqa kedeılik tússe, kórshi shet jurtqa jumysker bolyp, quryp ketý - o da belgili. Osy bıyl ótken qys-aq Aqmola, Semeı oblystarynda jańbyr jaýyp, muz bolǵan qatty borandarda ár úıezde talaı baılarymyz malynan aıyrylyp, júgen ustap qalǵan joq pa?! Janyndaı kórip, satýǵa qımaı júrgen jylqylaryn bir qysta óltirip alǵan joq pa?!
Endi bizdiń adam sanyna qosyla alýymyz úshin ne kerek?
Bizdiń oıymyzsha, bizge de osy ónerli jurt júrgen jolmenen júrmeı bolmas. Olar quryq taıanyp, mal artynan júrmegen, az uıyqtaǵan, az kúlgen, mektep-medrese salǵan, kúni-túni oqyǵan. Jaryq kóreıik desek, biz de solaı etelik.
Túrli jurttan qosylǵan bir patshalyq adamnyń múshesi syqyldy. Músheniń bári saý bolsa, adam da saý, aradan birdeńe bolsa da, aýrý bolsa, adamnyń saýlyǵy túgel bolmaıdy.
Biz, qazaq jurty da - Rossıa patshalyǵynyń bir múshesimiz. Biraq biz nadan, aýrýmyz. Qadirli patshalyq óz múshesiniń bulaı aýrý bolýyn jaratpas. Bizdiń adam bolyp ilgeri basýymyz úshin járdem qylar.
Qysqasy, meniń aıtatynym, kesheýildemeı, oqý-óner artynan túsýden basqa shara joq. Qorqaqtyqty tastap, bel baılap qala bolyp otyrsaq, mektep-medreseler salyp, óner-bilimge jabyssaq, bizdiń kósh te júre-bara túzeler. Aı astynda esh nárse basqarylmaı turmaq emes.
Mirjaqyp Dýlatuly, «Aı astynda esh nárse basqarylmaı turmaq emes» maqalasynan
Derekkóz: Dýlatuly M., Alty tomdyq shyǵarmalar jınaǵy.2-tom. - Almaty,2013 j.
