Tómende suhbattyń qysqasha mazmuny:
Meniń 2001 jyldan bergi búkil is-áreketim, basymnan ótken oqıǵalar - úzdiksiz proses, ony bólek-bólek qaraýǵa kelmeıdi.
Meni alǵash 2002 jyly qýdalap, túrmege qamady. Ol kezde birneshe mıllıon dollardy urlady degen bolatyn.
2009 jylǵy aıyp ta osyndaı. Tek aýqymy úlken. Óıtkeni, meniń is-áreketimniń aýqymy keńeıgen bolatyn.
2001-den 2005 jylǵa deıingi oqıǵalar jáne Erjan Tátishev týraly
Erjan Tátishev oqýdyń bitirgen soń meniń kompanıama qarapaıym qyzmetker bolyp keldi. Nurlan Smaǵulov ekeýi jaqsy jumys istedi. Men olarǵa kompanıa quryp, onda kishi áriptes bolýdy usyndym. Erjan Tátishevti TuranÁlemBanktiń basqarma tóraǵasy etip ózim taǵaıyndadym.
2004 jyly ol ań aýlap júrip ólgen kezde bank aksıasynyń 60 prosenti meniń, 30 prosenti Erjannyń, qalǵan az bóligi sheteldik bankterdiń menshiginde edi. Biraq bul aýyzsha kelisim bolatyn. Qujat júzinde 20 prosent Tátishevke, al basym bóligi meniń baqylaýymdaǵy sheteldik kompanıalarǵa rásimdeldi. Munyń bári Nazarbaevtan qorǵaný úshin, onyń bankti tartyp alýyna jol bermeý úshin jasaldy.
Erjan Tátishev bizdiń partıanyń quryltaıshysy boldy. Saıası jıyndardyń bárine qatysatyn. Men jaǵdaıǵa qaraı áreket etýdi usynsam, Erjan rejımdi dereý aýystyrý qajet deıtin.
Meni qamaýǵa alardan birneshe kún buryn úsheýmiz Nurlan Smaǵulovtyń páterinde kezdestik. Nurlan saıası áreketti toqtatýdy ótinip jalyndy. Men qamaı bersin dedim. Sol kezde Nurlan «Erjan, sen aıtshy!» dedi. Al Erjan meni qoldady. «Meıli, bankti kúırete bersin, aıaǵyna deıin turamyz, eldiń bolashaǵy bankten mańyzdy» dedi.
Meni qamaýǵa alǵan soń banktiń jaǵdaıy qıyndaı bastady. Erjan túrmege menimen kezdesýge keldi. Nurtaı Ábiqaev oǵan «Ábilázovti 15 jylǵa sottaımyz, al sen múldem qurısyń» depti. Erjan saıasatpen aınalyspaýǵa ýáde berip, qaǵazdarǵa qol qoıýymdy surady. Qoly dirildep otyrdy. «Jaqsy Erjan, banktegi barlyq ókiletti saǵan berem. Bankti saqta» dedim jáne otbasymdy amanat etip tapsyrdym. Sóıtip, ol saıası is-áreketten bas tartty.
Alaıda, Erjan bızneste strategıalyq oılaı biletin. Obaly ne, túrmeden shyqqan soń Máskeýge menimen kezdesý kelgende «Ótinem, maǵan eshteńe aıtpashy. Sosyn olar meni qyssa bárin aıtyp qoıýym múmkin. Men qysymǵa shydaı almaıdy ekenmin. Odan da eshteńe bilmeı, tek bıznesimdi jasap, saǵan esep berip qana turaıyn» dedi.
Túrmeden bosatqanda Nazarbaev maǵan raqymshylyq jasaǵysy kelgen joq. Oǵan syrttan da, ishten de ylǵı qysym jasaldy. Ol kezde Nazarbaev mundaı qysymnan keıin belgili bir áreketter jasaıtyn. Osylaısha túrmede otyrǵan menimen ylǵı kelissóz júrgizdi. Bostandyqqa shyǵasyń, biraq saıasatpen aınalyspaısyń degen shart qoıdy.
2005 jyldan bastap qysymnyń qaıta kúsheıýi
Erjan Tátishev 2004 jyly 19 jeltoqsanda óldi. Men Qazaqstanǵa 2005 jyly 20 mamyrda keldim. Sonyń aldynda Nazarbaev meni sóılesýge shaqyrdy. Men onyń ádis-aılasyn jaqsy bilem. Birden barsam, mine Erjan ólip edi, Muhtar da keldi degen áńgime taratpaq. Biraq bank meniki, sondyqtan kelýim kerek. Kelmes buryn aksıonerlermen kezdestim. Dırektorlar keńesi meni keńestiń tóraǵasy etip saılady.
2005 jyly aqpanda Nazarbaev meni taǵy kelissózge shaqyrdy. Sonyń aldynda Máskeýde maǵan qastandyq jasalǵan bolatyn. Áıelim «barma, óltiredi» dep jylady. Uzaq tarazylaı kele táýekelge bel baıladym. Munyń men úshin qandaı aýyrtpalyq bolǵanyn ózge adam túsine qoıýy qıyn.
Nazarbaev sol kúni tańerteń AQSH prezıdentiniń Kaspıı óńiri boıynsha arnaıy ókili Sıstanovıchti qabyldady. Al men kelisilgen ýaqytta Bolat Ótemuratovtyń kabınetinde kútip otyrdym.
Bir kezde Nazarbaev birneshe kúzetshisimen keldi. «Mine, saǵan ózim tústim. Mine, qolymdy berip turmyn. Davaı, keliseıik» dedi.
Nazarbaevtyń mundaı nárse aıtýy onyń qatty qorqyp otyrǵanyn bildiredi. Sebebi, sodan bir jyl buryn Ýkraınada revolúsıa boldy. Sarapshylar tarapynan kelesi revolúsıa Qazaqstanda bolady degen boljamdar aıtyldy. Al men 2003 jyldan beri Qazaqstanda revolúsıa uıymdastyrýmen aınalystym. Qazaqstannyń demokratıalyq partıasy jumysyn júrgizip jatty.
Nazarbaev óziniń jaýyn, ıaǵnı meni baqylaýda ustaǵysy keldi. Bul kezde Máskeýde turatynmyn. Ol maǵan Qazaqstanǵa oralýdy usyndy. Jalǵyz emes, otbasyńmen kel, bala-shaǵań kepildikte bolady dep ashyq aıtty. Óziń bankte tóraǵa bolyp jumys isteısiń jáne banktiń 50 prosentin maǵan beresiń dedi.
Nazarbaev jospary - meni janynda ustaý ǵana emes, birtindep bankti tartyp alý, al qıqańdasam túrmege qamaı salý edi.
Osylaısha, bankti berýdi talap ete bastady. Men aksıalardyń 50 prosentten kóbi Erjannyń áıeli Anardyń baqylaýynda, men tek menejermin dep aldaýmen boldym. Anar Avstrıada turatyn, men onymen Qazaqstanǵa bararda menimen aqyldasýdy kelisip alǵam.
Nazarbaevpen áńgime shamamen bylaı boldy. «Tátishevtiń áıeli qansha surap otyr?» dedi ol. «500 mln dollar, óıtkeni bank 3 mlrd dollar turady». «Bul kóp, tartyp alý kerek». «Óıtsek, Anar halyqaralyq sotqa beredi, sóıtip bank kúıreıdi». «Onda óziń tóle». «Mende ondaı aqsha joq». Nazarbaev prezıdent is basqarmasynyń basshysy Vladımır Nıdi shaqyrdy. Sóıtip, meniń kózimshe Vladımır Kımge mynaǵan 500 mln dollar berińder dedi. Kım qup, oryndaımyz dedi. Biraq is sozylyp ketti.
Tek bir jyldan keıin 500 mln dollar jınalǵanyn aıtty. Al men «Anar endi 500 mln emes, 1,5 mlrd surap otyr» dedim. «Qalaısha?» «Óıtkeni, osy ýaqyt ishinde bank damydy, kapıtal ósti, aksıonerler tapqan paıdany qaıtadan bankke quıdy, sonymen qazir bank qazir 6 mlrd dollar turady». «Nege sen mundaıǵa jol berip otyrsyń?» «Men menejermin, básekelester bar, sondyqtan tıimsiz jumys isteı almaımyn». Bul 2007 jyldyń aqpany bolatyn.
Nazarbaev qatty ashýlandy. 1 sáýirge deıin 50 prosentti maǵan rásimdeısiń, áıtpese tartyp alamyz dep últımatým qoıdy. Men munyń aıaǵy bank daǵdarysyna aparady, óıtkeni, kredıtorlar 16 mlrd dollar zaımdy dereý qaıtarýdy talap etedi dedim. Ózderiniń qarjy konsýltanttarymen keńesken soń olar bul sózimniń ras ekenine sendi.
TuranÁlemBanktiń kúıreýi, Ábilázovtiń shetelge qashýy
Áıtse de, 2009 jyly shabýyl bastaldy. Ókimet banktiń jaǵdaıy turaqsyz dep málimdedi. Birneshe kompanıa bizdegi depozıtin alyp Halyq bankke saldy. Olardyń bárine osyndaı nusqaý berildi. Mysaly, Qazaqmys 30 mln dollar depozıtin bizden alyp, Halyq Bankke saldy. Bizben jumys isteıtin bir koreıalyq kompanıanyń basshysyn Nı shaqyryp, Ábilázovtiń kózi qurıdy depti.
Keshegi syılas adamdarym, dostarym teris aınala bastady. Buryn mende departament dırektory bolyp jumys istep, keıin qarjylyq baqylaý agenttiginiń tóraǵasy bolǵan Arman Dýnaev kózime týra qaramaı, qashqaqtaıtyn boldy. Olardyń bárine meni qurtý týraly komanda berilgeni anyq edi. Bıliktiń ártúrli deńgeıindegi adamdar ókimettiń jospary týraly málimetter jiberip otyrdy. Sonyń arqasynda meni ustaýdan eki kún buryn elden ketip úlgerdim.
Osylaısha, meni aqshasyz qaldyrý, ıaǵnı kúres júrgizýime múmkindik bermeý úshin Nazarbaev bankimdi tartyp aldy. Al ózimdi qurtyp úlgere almady.
Ábilázov TuranÁlemBankten 6 mlrd dollar alyp ketti me?
Meniń 2001 jyldan bergi búkil is-áreketim, basymnan ótken oqıǵalar - úzdiksiz proses, ony bólek-bólek qaraýǵa kelmeıdi.
2002 jyly túrmege qamaǵanda birneshe mıllıon dollardy urlady degen bolatyn. 2009 jylǵy aıyp ta osyndaı. Tek urlady degen aqsha birneshe mıllıardqa jetti. Óıtkeni, meniń is-áreketimniń aýqymy keńeıgen bolatyn.
Bul úzdiksiz jalǵasyp jatqan kúres. Tek adamdar bárin bilmeıdi. Olar bir segmentti ǵana kóredi, biraq tutas tizbekti kóre almaıdy.
Men banktiń kasırin shaqyryp, mıllıon dollardy maǵan aýdar deı almaımyn. Aqshany óz kompanıalaryma kredıt berý arqyly shyǵarý? Birinshiden, onyń óz prosedýrasy bar: zań departamenti, kepil júıesi, saqtandyrý júıesi, kredıt komıteti jumys isteıdi. Ásheıin kredıt ala salý múmkin emes. Ekinshiden, saıasatqa qatysy bar bankti Qarjylyq baqylaý agenttigi áıteýir birdeńe tabý úshin ylǵı tekserip otyrady. Úshinshiden, halyqaralyq aýdıt bar, ol basqa jerde emes, bizdiń keńsede otyrdy jáne kúndelikti monıtorıń jasaýmen boldy.
Ákejan Qajygeldın týraly
Opozısıa degenimiz bılik úshin kúresetin, qazirgi rejımdi aýystyrý maqsatynda uıym quratyn adamdar. Qajygeldın mundaı ispen aınalysyp otyrǵan joq. Kerisinshe, sońǵy suhbattarynyń bárinde ol Toqaevty qoldap júr. Sondyqtan men ony opozısıalyq saıasatker dep eseptemeımin jáne onymen birige almaımyn.
Qajygeldın aqyldy adam. Ol da men sıaqty Qazaqstanda turmaǵanmen, eldegi jaǵdaıdy jaqsy biledi, durys jáne tez qorytyndy jasaıdy. Biraq ol ótirik aıtady. Buryn Nazarbaev dana adam, tek qatelik jasaıdy degen, qazir Toqaev dıplomat, oǵan ýaqyt berý kerek deıdi. Bul ótirikti ol maqsatty túrde aıtady.
Bajkenova: Siz bılikke keledi degen oı meni shoshytady, óıtkeni kórshilerdiń bárimen ursysyp qalýyńyz múmkin
Men mınıstr boldym. Eshkimmen ursysqam joq. Reseıdiń energetıka salasyn Anatolıı Chýbaıs degen kisi basqardy. Toqaev odan seskenetin. Kezekti kelissóz aldynda ony syrtta kútip turdy. Seni jáne memleketińdi syılaýy úshin qalaı sóılesý kerektigin men oǵan dál sol jıynda kórsettim. Chýbaıs búkil eldiń kózinshe «Muhtar Qabyluly, sizdiń myna minezińiz maǵan unamaıdy» dedi. Men onyń sózin bólip: «Anatolıı Borısovıch, siz kimmen sóılesip turǵanyńyzdy umytyp qaldyńyz bilem. Men sizdiń orynbasaryńyz emespin. Men kórshi eldiń mınıstrimin» dedim. Ol birden «Keshir, Muhtar Qabyluly, meniki durys emes» dedi. Men ony qurmetteımin. Óıtkeni, ol qabyldanǵan tártipti buzdy, biraq birden qateligin moıyndady. Ary qaraı qarym-qatynas túzeldi. Al Toqaev meniń ústimnen Nazarbaevqa shaǵym aıtyp bardy.
Taǵy bir mysal. AQSH-tyń elshisi Elızabet Djons bir jıynda bizge eldiń energetıka salasyna qalaı reforma jasaý kerektigin úırete bastady. Energetıka reformasynyń avtory men bolatynmyn. Ol energetıka salasynyń mamany emes, al Qazaqstan energetıkasyn tipti bilmeıdi. Ornymnan turyp, «Djons hanym, eger Qazaqstannyń elshisi AQSH-tyń mınıstrin osylaı aqyl aıtsa, mınıstr ony qalaı qabyldar edi?» dedim. Munymen AQSH-pen qarym-qatynasymyz buzylǵan joq, kerisinshe ózara qurmet arta tústi. Óıtkeni, olar meni óz eliniń egemendigin qorǵaıtyn professıonal retinde qabyldaı bastady.
Eshqashan mınıstrmen sóılespeıtin, birden Nazarbaevtyń kabınetine baratyn TeńizSHevroıl basshylarynyń da bizdi osylaı qurmetteýine qol jetkizdim. Olardy bizde otyryp, bizdiń mınıstrlikpen jumys isteýge májbúrledim. Bul urys ta, kompromıss te emes. Bul - memlekettiń múddesin qorǵaý. Myqty memleketti onyń múddesin qorǵaı alatyn myqty adamdar qurady.
Siz shoshımyn deısiz. Onda memleket táýelsiz ári myqty bolýyn, ony myqty lıderler basqarǵanyn qalamaısyz degen sóz. Iaǵnı, osy ýaqyt ishinde kónbistikti, bárine tózip tirlik etýdi súıegińizge deıin sińirgen degen sóz.
Urlyq, korrýpsıa, qylmys bárine tózseńiz, qazirgideı batpaqtap júre beresiz. Al men úzdik standarttardy úlgi etsek deımin. Úzdik standtarttar korrýpsıaǵa tózbeıdi. Men korrýpsıaǵa, quldyqqa tózbeımin. Bizdiń ult álsiz bolǵanyn qalamaımyn. Bul jaman ba? Muny aıtqanym úshin nege men opozısıada bolýym kerek? Erkin jáne qaýipsiz elde ómir súrý, jetistikke jetýge múmkindik alý - kez kelgen adamǵa tabıǵı nárse.
Eger bılik barshaǵa osyndaı jaǵdaı jasasa, onda men sonyń ishinde bolar edim. Ǵylymmen nemese bıznespen aınalysar edim. Al saıasatqa men eriksiz keldim. Óıtkeni, óz kózqarasymdy qorǵaý kerek boldy.
Men kúres tásilin ózgerte alam ba?
Rejım ózgergen joq. Ol dıktatorlyq sıpatta qaldy. Demokratıa joq. Partıa qurý múmkin emes. Elge kelsem qamaýǵa alady.
Maǵan taǵylǵan aıypty alyp tastasa, sóıtip kelissózge jaǵdaı jasasa, onda elge kelýge daıynmyn. Biraq Toqaev óıtpeıdi. Kerisinshe, Fransıa prezıdenti Makronǵa meni berýdi surap, túrmede meniń jaǵdaıym jaqsy bolatynyn aıtyp 250 bettik petısıa joldady. Toqaev meniń ıntellektýaldyq deńgeıimdi jaqsy biledi. Sondyqtan meni dushpan sanaıdy.
Meniń maqsatym - qazirgi rejımdi qulatyp, demokratıalyq qoǵam qurý. Bul ispen men aınalysyp kelem jáne aınalysa berem. Rejım qulaǵan soń, partıamdy tirkep, saılaýda jeńiske jetsem, sóıtip premer-mınıstr qyzmetinde ókimetti basqarsam deımin. Bizdiń elde prezıdent laýazymy bolmaýy kerek dep sanaımyn.
Biz syrtqy saıasatta álemniń jetekshi elderin - AQSH pen Eýropany baǵdar etemiz. Órkenıet, ǵylym, úzdik jetistikter - bári sonda. Biz eń úzdik jáne eń myqty elderden úırenýimiz kerek.
Kúshti memleket qurýdyń belgili tehnologıalyq joly, tizbegi bar. Sol jolmen júrgende ǵana biz Reseı ásker kirgizbeı me, Qytaı basyp almaı ma dep qoryqpaıtyn, alpaýyt elderdiń ortasyndaǵy Izraıl sıaqty memleket qura alamyz.
