قالانىڭ ەڭ بەدەلدى اۋدانىندا اكىمدىك ەكولوگيالىق يننوۆاسيالىق ورتالىق سالۋعا ۋادە بەردى. ءبىراق بۇعان دەيىن شەنەۋنىكتەر «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنان الىنعان اۋماقتا Ethnoland ۇلتتىق مادەني كەشەنىن كورۋگە نيەتتى ەدى. Orda.kz الماتىنىڭ بۇرىنعى ەكى اكىمىنىڭ تىلەگى نەگە ورىندالماعانىن انىقتادى.
ءبىر جىل بۇرىن اكىمدىك «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ جانىنان ەكولوگيالىق يننوۆاسيالار ورتالىعىن سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. سوڭعى مەرزىم 2022 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن. ادامداردى قۋىپ جىبەردى، ۇيلەر قيراتىلدى، ءبىراق ول جەردە ءالى جوبا باستالماعان دا. ءبىراق ءال-فارابي داڭعىلىنىڭ بويىندا قورشاۋمەن جابىلعان تۇرمىستىق جانە قۇرىلىس قالدىقتارى ءۇيىندىسىنىڭ توبەسى كورىنەدى.
اكىمدىكتىڭ جوسپارى بويىنشا ەكولوگيالىق يننوۆاسيالار ورتالىعى كورمەلىك، ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن بىرىكتىرە وتىرىپ، وزەكتى ەكولوگيالىق پروبلەمالارمەن جۇمىس ىستەۋى كەرەك ەدى.
«قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ قورشاۋىنىڭ ارتىنداعى تۇرعىن ءۇي قيراتىلدى. الايدا ەكولوگيا ءۇشىن يدەيالاردى گەنەراسيالايتىن جانە جۇزەگە اسىراتىن مۇنداي قالاۋلى ورىندى ەشكىم كورمەگەن.
سوڭعى بەكىنىس
وعان سەبەپ اۋماقتا قالعان جالعىز ءۇي بولسا كەرەك. 90-جىلداردىڭ اياعىندا جەكەشەلەندىرىلگەن جەردىڭ يەسى نۇرلان ۇسىنىلعان 48 ملن تەڭگەگە ۋچاسكەسى بار ءۇيدى ساتپاعانىن ايتىپ، بۇل سومانى كۇلكىلى دەپ اتادى.
«بۇل جەرگە نە بولعانىن ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز. كورشىلەرىمىزدىڭ ءبارى كوشىپ كەتتى. كەيبىرەۋلەر بيلىكتەن ارتىق اقشا الماي، ءۇيدى بىرەۋ ورتەپ كەتە مە دەپ قورىقتى. ءورت سوندىرۋشىلەر، پوليسەيلەر، اكىمدىكتەن كوستيۋم كيگەن ادامدار بىزگە ءۇش رەت كەلىپ، ۇيدەن شىعارۋعا سەبەپ ىزدەدى. كەيبىر كورشىلەر جەرى ءۇشىن ودان دا از الدى. ءبىراق بۇل قالاي بولعانى، ءىس جۇزىندە بۇل «التىن» جەر! ءبىز كونبەدىك. مىنە بىرنەشە اي بويى ءالى ەشكىم بوي كورسەتپەدى. ۇمىتىپ كەتكەن شىعار» دەيدى نۇرلان.
ءۇي تۇرعىنىنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا قالا باسشىسى بۇرىنعىنىڭ جوسپارىنا كەدەرگى كەلتىرگەن، ويتكەنى مۇنداي جەر تەلىمىنىڭ ءوزى وتە قۇندى. ولاردىڭ بارلىعىن تەز قۋىپ شىعۋىنىڭ سەبەبى وسى، دەپ كۇدىكتەنەدى ول. نۇرلان قالالىق قۇرىلىمدار ءۇيدى بۇزۋ جانە ودان كەيىن ەكو ورتالىق سالۋ تۋرالى شەشىمدى رەسمي تۇردە وزگەرتەدى دەپ ۇمىتتەنەدى.
ءال-فارابي داڭعىلىنىڭ استى مەن ءۇستى 1 شارشى مەترىنىڭ باعاسى قالاي وزگەرەتىنىن ءار الماتىلىق دەرلىك بىلەدى. نارىقتا ءدال وسى ىقشاماۋدانداعى 8 سوتىق جەر تەلىمىن 70-80 ملن تەڭگەگە سالىنعان ءۇيسىز دە ساتۋ/ساتىپ الۋ تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى كەزدەستىرۋگە بولادى. ەڭ جوعارى باعا – 200 ملن.
«كەيىننەن اكىمدىك تارتىپ العان اۋماقتىڭ ورنىنا وسى اۋماقتىڭ بارلىعىن كينوستۋدياعا بەكىتپەك بولعان دەگەن وي بار. ءبىراق ءبىز بۇل جەردە جالعىز قورعانىش بولىپ تابىلامىز. جارايدى، جاقسى جەردەن پاتەر بەرسە نەمەسە وسى جەردىڭ اقشاسى بولسا، ويلانار ەدىك، ايتپەسە قورعانامىز» دەيدى نۇرلان.
كۇتۋگە تۋرا كەلەدى
قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى ساۋالعا جاۋاپ رەتىندە جوبانى ازىرلەۋگە اشىق كونكۋرس تەك 2022 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا جاريالانعانىن اتاپ ءوتتى.
«جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ماسەلەلەرى باسقارمانىڭ قۇزىرەتىنە كىرمەيدى. ازىرلەۋشى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا انىقتالادى».
جىل سوڭىنا دەيىن الماتىلىقتار ەكولوگيالىق يننوۆاسيا ورتالىعىن كورمەي قالادى دەۋگە تولىق نەگىز بار. مۇمكىن ماسەلە باسقادا؟
ەلباسىنىڭ قاتىسى قانشا؟
«جەر» جانە «قازاقفيلم» دەگەن سوزدەرگە قاتىستى كەلەڭسىزدىكتەر جەتەرلىك. ءسويتىپ، كينوستۋديا جەر داۋىنا بايلانىستى قالا اكىمدىگىن سوتقا بەرىپ، ودان ايىرىلدى. 2018 جىلى «ەتنولاند» ۇلتتىق مادەني كەشەنىن سالۋ ءۇشىن جەر قاتىناستارى بولىمىندە 5،5 گەكتار جەر كۇشتەپ الىندى.
كينوستۋديا جەر تەلىمىنە قۇقىعىن قورعاي وتىرىپ، 2010 جىلى اكىمدىكپەن جاسالعان جالعا بەرۋ كەلىسىمىنە سىلتەمە جاسادى. قۇجاتتا الاڭى 16 گەكتاردان اساتىن ستۋديانىڭ اۋماعى 49 جىلعا جالعا بەرىلگەنى، ال ۋچاسكەنىڭ ءوزى بولىنبەيتىن دەپ تانىلعانى انىق كورسەتىلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس، ەگەر ول ارقىلى جول توسەۋ، كوپىر، اەرودروم نەمەسە وزگە دە ومىرلىك ماڭىزى بار ينفراقۇرىلىمدىق نىساندى سالۋ جوسپارلانعان بولسا عانا ۋچاسكەنى مەملەكەت مۇقتاجى ءۇشىن ماجبۇرلەپ يەلىكتەن شىعارۋعا بولادى. مادەنيەت مەكەمەلەرى مەن ويىن-ساۋىق ساياباقتارى بۇل وبەكتىلەر ساناتىنا كىرمەيدى.
اكىمشىلىكتى ول دا توقتاتپادى. بۇل رەتتە جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى 2017 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا جەردى جالعا بەرۋ شارتى زاڭدى تۇردە بۇزىلعانىن مالىمدەدى. قايسىسى ەكەنىن ناقتىلامادى.
ستۋديا جەرىن تارتىپ الۋ ۋاجىنە بۇرىنعى باسقارما باسشىسى التىنبەك احمەتوۆ بىلاي دەپ تۇسىنىكتەمە بەردى.
«بۇل «قازاقفيلم» 10 جىل بويى پايدالانباعان جەر ۋچاسكەسىنىڭ قايتارىلعان بولىگى بولاتىن. اكىمدىكتىڭ قاۋلىسىمەن جەر تەلىمىنىڭ جالپى اۋدانى قىسقارتىلىپ، جالعا بەرۋ شارتى بۇزىلدى. كەيىن، دالىرەك ايتساق، 13 جەلتوقساندا «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «ەتنولاند» ۇلتتىق-مادەني كەشەنىن سالۋ ءۇشىن تۋريزم جانە سىرتقى بايلانىستار باسقارماسىنا 5،55 گەكتار جەر تەلىمى بەرىلدى» دەدى ول.
اۋداندىق سوتتىڭ 2017 جىلعى قاراشاداعى جانە الماتى قالالىق سوتىنىڭ 2018 جىلعى قاڭتارداعى قاۋلىلارىمەن اكىمدىكتىڭ ارەكەتى زاڭدى دەپ تانىلدى.
ماماندار بىردەن ەتنو-مادەني ورتالىق قۇرىلىسىنىڭ تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسىن ازىرلەپ، 2019 جىلى مەملەكەتتىك ساراپتامانىڭ وڭ قورىتىندىسىن العان. بۇل بىرەگەي نىساننىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ 2020 جىلدىڭ سوڭىنا جوسپارلانعان.
الايدا جوبا تەك قاعاز جۇزىندە قالدى.
بيلىكتەگىلەردى سىناۋ، ستۋديانى ورتەۋ
2021 جىلى ساياسي بەلسەندى جانبولات ماماي مەگاپوليستىڭ ەكس-اكىمى باۋىرجان بايبەكتى «قازاقفيلمنەن» الىنعان جەردى جىمقىردى دەپ ايىپتاعان بولاتىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن جىلدارى «بيزنەس يمپەرياسىن» قۇرىپ، كينوستۋديا جەرىن بىرەۋگە بەرىپ جىبەرگەنى سەكىلدى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە بايبەك «قازاقفيلم» مەملەكەتتىك كاسىپورىن ەكەنىن، جەر قاشاننان قالانىڭ مەنشىگىندە بولعانىن ايتتى. سوتتا ءبىرىنشىنىڭ جالا جابۋى باعالانباي، ار-نامىسىنا تيەتىن بەينەروليكتى الىپ تاستاۋدى بۇيىردى.
ال، 2020 جىلى كينوستۋديا اۋماعىندا «توميريس» ءفيلمىنىڭ دەكوراسياسىنا ارنالعان مەتالل شاتىردىڭ استىندا ساقتالعان قۇرىلىس ماتەريالدارى اشىق جالىنمەن جانىپ جاتتى. بىرنەشە وشاق بولدى. ودان كەيىن «ءقازاقفيلمنىڭ» پرەزيدەنتى اقان ساتايەۆ بىرەۋ قاساقانا ءورت شىعارعانىن مالىمدەدى.
2022 جىلدىڭ باسىندا ساتايەۆ جاڭا مادەنيەت مينيسترىنە باس عيماراتتىڭ قابىرعالارى ءشىرىپ، ۇرلىق، كەيبىر قىزمەتكەرلەردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنىڭ جوقتىعىن ايتىپ شاعىمدانعان. ول داۋرەن ابايەۆتان 5،5 گەكتار جەردى كينوستۋديا مەنشىگىنە قايتارۋ ماسەلەسىن جەكە باقىلاۋعا الۋدى سۇرادى.
سىنشىلار ءورت قوماقتى سوماداعى ىقتيمال شىعىندى جاسىرۋ ارەكەتىنىڭ ناتيجەسى بولۋى مۇمكىن دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. مىسالى، سەناريي اۆتورى تيمۋر جاقسىلىقوۆ پەن ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ قىزى ءاليا نازاربايەۆا بولعان «توميريس» (2019) ءفيلمىنىڭ وندىرىسىنەن. كاسسادا ساتسىزدىككە ۇشىراعان فيلمگە تاپسىرىس بەرۋشى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى بولدى.
ەڭ قىزىعى، سول كەزدە انتيكور قىزمەتكەرلەرى بيۋدجەتتىڭ 146 ملن-ىن جىمقىردى دەپ كۇدىكتەنىپ وتىرعان ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى قۇرىلىمدى باسقارعان بولاتىن. 16 مامىردا ونىڭ پاراقشاسىندا پرەزيدەنت پەن قازاقستاندىقتارعا ۆيدەو ۇندەۋ پايدا بولدى. ال مۇحامەدي ۇلىنىڭ ءوز تامىرىن كەسكەنى تۋرالى اقپارات بىردەن تارادى.
تەرريتوريانى دامىتۋ
كەزدەسكەن «ءقازاقفيلمنىڭ» قىزمەتكەرى «بۇرىن كينوستۋديا اۋماعى تابيعي قورىققا ۇقسايتىن بولسا، ءقازىر قاراۋسىز قالعان باقشاعا اينالعانىن» راستادى.
«بىزدەن 5،5 گەكتار جەر العان جەردە اكىمدىك ءالى ەشتەڭە سالعان جوق. ءبىزدىڭ كينو ءتۇسىرۋ الاڭدارىمىز وسىندا. «قازاقفيلم» جانە ونىڭ توڭىرەگىندەگى سيۋجەتتەر بيزنەس قۇرىلىمدارى مەن ينۆەستورلاردى ءدامدى توقاش رەتىندە عانا قىزىقتىرادى» دەيدى ءوزىن تانىستىرۋدان باس تارتقان ازامات.
وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، كينوستۋديا ماڭىنداعى جەر جايلاپ يگەرىلىپ جاتىر. قۇرىلىس ءجۇرىپ جاتىر. ناقتى نە سالىنىپ جاتقانى بەلگىسىز.
«قازاقفيلم» قىزمەتكەرى «ستۋديانىڭ ءوزى قويمالارى بار اۋماقتى ۇزاق جىلدار بويى جەكە تۇلعالارعا جالعا بەرىپ جاتىر» دەگەن قاۋەسەتتى بىلە مە؟» دەگەن سۇراققا ول: «بۇل تۋرالى بارىنەن دە رەجيسسەر ايتاتىن بولادى» دەپ كۇلىمسىرەپ جاۋاپ بەردى.
وكىنىشكە وراي، اقان ساتايەۆپەن بايلانىسۋ مۇمكىن بولمادى.
جەر زاڭگەرى باقىتجان بازاربەك بىزگە ايتىپ وتكەندەي، جەر پايدالانۋ مەرزىمى ۇزارتىلماسا، بۇل جەرلەر مەملەكەتتىك قوردىڭ بالانسىندا بولىپ، بولاشاقتا «ءقازاقفيلمنىڭ» جەرى رەتىندە ەمەس، «تەگىن جەرلەرگە» اينالادى. بۇل اكىمدىككە ولاردى كەز كەلگەن ماقساتتا جەكە مەنشىككە بەرۋگە تەوريالىق مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇعان دەيىنگى اكىمدەردىڭ جوسپارىنا الماتى قالاسى اكىمىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ەربولات دوسايەۆ ايتەۋىر ارالاسسا كەرەك. قالانىڭ بەدەلدى اۋدانىنداعى جەر ۋچاسكەسىنىڭ بۇدان بىلاي نە بولاتىنىن جانە ونىڭ قالا ەكولوگياسىنا قالاي كومەكتەسەتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى. جاعدايدىڭ قالاي داميتىنىن Orda.kz باقىلاۋدا ۇستايدى.
دەرەككوز
