باتىسپەن قىرعي-قاباق قاتىناس ورناعان تۇستا جۇڭگو باسشىسى سي سزينپين مەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ۋكراينادا سوعىس باستالعالى العاش رەت كەزدەسىپ، قوس مەملەكەتتىڭ جاقسى قارىم-قاتىناستا ەكەنىن كورسەتتى.
قوس اۆتوريتار باسشى سامارقاندا وتكەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتىندە كەزدەسىپ، جەتى ايدان بەرى ۋكرايناعا قارسى سوعىس جۇرگىزىپ، مايداندا جەڭىلىس تاۋىپ جاتقان ماسكەۋ مەن پەكين اراسىنداعى ارىپتەستىك دەڭگەيى جوعارى ەكەنىن ءبىلدىردى. جۇڭگو ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىستى مالىمدەمەلەرىنە ساق بولۋعا تىرىسىپ، كرەملدى استىرتىن قولداپ كەلگەن.
پۋتين جۇڭگو باسشىسىمەن كەزدەسۋدە "ماسكەۋدىڭ ۋكرايناعا قارسى سوعىس باستاۋى قىتايعا ۇناماعان بولۋى مۇمكىن" دەپ، سي مىرزانىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۇسىنەتىنىن ايتتى. رەسەي پرەزيدەنتى جۇڭگو باسشىسىن سوعىس ماسەلەسىندەگى "تەپە-تەڭدىكتى بۇزباعان پوزيسياسى" ءۇشىن ماقتادى.
"قىتايداعى دوستارىمىزدىڭ ۋكراينا داعدارىسىنا قاتىستى ءبارىن تارازىلاپ، تەپە-تەڭدىكتى بۇزباۋعا تىرىسقان پوزيسياسىن باعالايمىز. سىزدەردىڭ الاڭداۋشىلىقتارىڭىزدى تۇسىنەمىز. بۇگىنگى كەزدەسۋ بارىسىندا ءوز پوزيسيامىزدى تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز” دەدى پۋتين.
پرەزيدەنتتەر اراسىنداعى تالقىلاۋ كەزىندە سي سزينپين ءپۋتيندى "ەسكى دوسىم" دەپ اتادى. ال پۋتين پەكيننىڭ تايۆانعا قاتىستى پوزيسياسىن جانە "ءبىرتۇتاس جۇڭگو" ساياساتىن قولدادى. جۇڭگو سي مەن پۋتين كەزدەسۋىنىڭ ستەنوگرامماسىن جاريالاعان جوق. ءبىراق كرەملدىڭ اقپاراتىنا قاراعاندا، سي كەلىسسوز بارىسىندا ۋكراينا نەمەسە ناتو تاقىرىبىن مۇلدە قوزعاماعان.
پۋتين مەن سي سزينپين اقپاندا رەسەي اسكەرى ۋكرايناعا باسىپ كىرەردەن بىرنەشە كۇن بۇرىن پەكيندە كەزدەسىپ، قوس مەملەكەت اراسىنداعى ارىپتەستىكتىڭ شەگى جوق دەگەن بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساعان. سودان بەرى اۆتوريتار باسشىلار ەندى كورىسىپ وتىر.
پىكىرىن ءارتۇرلى فورمادا جەتكىزگەنىمەن، قوس باسشى دا اقش-تىڭ ارەكەتتەرىن قۇپتامايتىنىن ءبىلدىردى. پۋتين اقش باستاعان ءبىرجاقتى الەمدىك ءتارتىپتى سىناپ، پەكين مەن ماسكەۋ بۇعان قارسى تۇرۋى كەرەگىن ەسكە سالدى.
كرەمل جاريالاعان اقپاراتقا سايكەس، سي ءپۋتيننىڭ ۇسىنىسىنا "ءبىز رەسەيلىك ارىپتەستەرىمىزبەن بىرگە جاۋاپتى الەمدىك دەرجاۆانىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋگە، قۇبىلمالى الەمنىڭ تراەكتورياسىن تۇراقتىلىق پەن دامۋعا قاراي بۇرۋدا جەتەكشى ءرول اتقارۋعا دايىنبىز" دەپ جاۋاپ بەرگەن.
بۇل كەزدەسۋ رەسەي-قىتاي بايلانىستارى تەرەڭدەي تۇسكەنىن كورسەتكەنىمەن، ۋكرايناداعى سوعىس، عالامدىق ەكونوميكالىق قيىندىقتار، ەۋرازياداعى گەوساياسي لاندشافتتىڭ وزگەرۋى جاعدايدى قيىنداتۋى مۇمكىن.
سيمۆوليكالىق كەزدەسۋ
2001 جىلى قۇرىلعان شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا جۇڭگو، رەسەي، قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان مەن تاجىكستان كىرەدى. 2017 جىلى ۇيىمعا ءۇندىستان مەن پاكىستان قوسىلعان. سامميتتە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ارىپتەستىكتى دامىتۋ ماسەلەلەرى تالقىلانادى.
سي سزينپين كەلەسى ايدا وتەتىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى سەزىنىڭ قارساڭىندا شەتەلدەگى ىقپالىن كورسەتىپ قالۋعا تىرىسىپ جاتىر. سەزدە سي مىرزا جۇڭگو باسشىسى قىزمەتىنە ءۇشىنشى رەت تاعايىندالۋى مۇمكىن.
"بۇل كەزدەسۋدەن ءار تاراپ ءارتۇرلى سەبەپ ىزدەگەنىمەن، تۇپتەپ كەلگەندە، ماعىناسى ءبىر. پۋتين باتىس ەلدەرىنە الەمنەن وقشاۋ قالماعانىن، ازيادا دوستارى بارىن كورسەتكىسى كەلەدى. سي سزينپينگە شەتەلدە ىقپالى جوعارى، قۇرمەتتى تۇلعا ەكەنىن دالەلدەۋ ماڭىزدى" دەيدى لوندونداعى پاتشا ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى رافاەللو پانتۋچچي.
پەكين ۋكراينادا سوعىس باستالعالى كرەملدىڭ ارەكەتىن اشىق سىناماي، ماسكەۋگە كومەك قولىن سوزىپ كەلگەن. قىتايدىڭ مۇناي كومپانيالارى رەسەيدەن ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار مەن شيكىزات تۇرلەرىن جەڭىلدىكپەن ساتىپ العان. قىركۇيەكتىڭ باسىندا قيىر شىعىستا رەسەي مەن جۇڭگو بىرلەسكەن اسكەري جاتتىعۋ وتكىزدى.
پەكين مەن ماسكەۋ شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن باتىس ەلدەرى باسقاراتىن ينستيتۋتتارعا قارسى كۇش كورىپ، بىرلەسىپ قازىرگى الەمدىك تارتىپكە بالاما ۇسىنعىسى كەلەدى. جۇڭگو تامىزدا اقش-تاعى وكىلدەر پالاتاسىنىڭ سپيكەرى نەنسي پەلوسيدىڭ تايۆانعا بارۋىنا وسىلاي جاۋاپ بەرگەن بولۋى دا مۇمكىن.
The Wall Street Journal سي ءسزينپيننىڭ ۇزاق ۇزىلىستەن كەيىنگى العاشقى شەتەلدىك ساپارىنا پۋتينمەن كەزدەسۋدى قوسۋى پەلوسيدىڭ تايۆانعا ساپارىنا جاۋاپ بولۋى مۇمكىن دەپ جازدى.
"رەسەي مەن جۇڭگو باسشىسى باتىستىڭ ىقپالىنسىز جاڭا الەمدىك ءتارتىپ ورناتقىسى كەلەدى. شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى كوپ تۇرعىدان العاندا ءالسىز ۇيىم، ءبىراق بۇل ولاردىڭ باتىستىڭ تارتىبىنە بالاما جول ۇسىنۋ ءۇشىن ءوزارا جانە باسقا ۇيىمدارمەن قالاي ارىپتەستىك ورناتا الاتىنىن كورسەتەدى" دەيدى پانتۋچچي.
پەكين وسىعان دەيىن كەز كەلگەن ماسەلەدە "وگىزدى دە ولتىرمەيتىن، اربانى دا سىندىرمايتىن" ديپلوماتيالىق جولدى تاڭدايتىنىن كورسەتىپ، رەسەيمەن تەرەڭ بايلانىستارىنا قاراماستان، بۇل ارىپتەستىكتىڭ دە شەگى بارىن بىلدىرگەن.
ماسەلەن، جۇڭگو رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرۋىنە بايلانىستى سالىنعان سانكسيالاردى بۇزعان جوق. قىتايدىڭ كەي كومپانيالارى باتىس نارىعىن ۋىسىنان شىعارىپ الماۋ ءۇشىن ماسكەۋمەن بايلانىسىن ءۇزدى.
سامارقاندا وتكەن كەزدەسۋدە جۇڭگو بۇل ساياساتىنان باس تارتاتىنىن ايتقان جوق.
"وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماۋ" ساياساتى
سامارقانداعى شارادا پۋتين مەن سي سزينپين باستى نازاردا بولدى. بۇل جۇڭگو ءۇشىن ارىپتەس مەملەكەت باسشىسىمەن جاي عانا جۇزبە-جۇز كەزدەسۋ ەمەس. سي ءسزينپيننىڭ وسى اپتادا ورتالىق ازياعا جاساعان تۋرنەسى جانە رەسەي پرەزيدەنتىمەن وتكەن ديپلوماتيالىق كەزدەسۋى قىتايدىڭ ۇزاقمەرزىمدى سىرتقى ساياساتىنان حابار بەرەدى.
سي مىرزا رەسەيلىك ارىپتەسىمەن قارىم-قاتىناسىن نىعايتقانىمەن، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتىنە بارۋ ارقىلى ەۋرازياداعى ديپلوماتياسىن قيىنداتىپ الۋى مۇمكىن.
جۇڭگو كوپ جىلدان بەرى ورتالىق ازيا ەلدەرىنە قارجى قۇيىپ كەلەدى. پەكين شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا ءوڭىر مەملەكەتتەرىمەن بايلانىسىن نىعايتۋ ءۇشىن ساۋدا جانە ينۆەستيسيالىق كەلىسىمدەرگە قول قويعان.
ۋكرايناداعى سوعىسقا بايلانىستى ورتالىق ازيا ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە قازاقستان ىڭعايسىز جاعدايدا قالىپ، ماسكەۋدىڭ قىسىمىن كوبىرەك سەزە باستادى.
پەكين وسى قاۋىپتەردى ەسكەرۋگە تىرىستى. 14 قىركۇيەكتە جۇڭگو باسشىسى ساپارىن قازاقستاننان باستاپ، قاسىم-جومارت توقايەۆپەن كەزدەستى. سي “جۇڭگو قازاقستانعا تاۋەلسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قورعاۋعا قولداۋ كورسەتەدى” دەپ مالىمدەدى.
"ءبىر جاعىنان، جۇڭگو رەسەيگە ديپلوماتيالىق قولداۋ كورسەتىپ، ۆاشينگتونعا قارسى كۇش قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ماسكەۋمەن وداق قۇرادى. ەكىنشى جاعىنان، باتىستىڭ قاھارىنا قالماۋ ءۇشىن سانكسيالاردى ساقتاۋعا تىرىسادى. پەكين ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىستى الاڭداپ وتىرعان ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى مەن "عالامدىق وڭتۇستىكتەگى" سەرىكتەستەرىن سابىرعا شاقىرۋ ءۇشىن "بەيبىتشىلىك، "تۇراقتىلىق" تۋرالى جاتتاندى سوزدەرىن قولدانادى" دەيدى بەيبىتشىلىك ءۇشىن كارنەگي قورىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى ەۆان فەيگەنباۋم.
ۇزاقمەرزىمدى ارىپتەستىك
شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى نە ەكونوميكالىق، نە اسكەري وداققا جاتپايدى. بۇل ۇيىم باسىندا جۇڭگو مەن رەسەي ەۋرازياعا ورتاق بيلىك جۇرگىزىپ، كورشىلەرىمەن قارىم-قاتىناسىن جاقسارتۋى ءۇشىن فورۋم تۇرىندە قۇرىلعان.
ءبىراق ۋكرايناداعى سوعىس بۇل بالانستى بۇزدى. رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن ەكونوميكاسى السىرەپ، كورشىلەرىمەن قارىم-قاتىناسى ناشارلاپ، ىقپالى ازايدى. ماسكەۋ ساياسي جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدان پەكينگە تاۋەلدى بولا باستادى.
پۋتين سامارقانداعى كەزدەسۋ بارىسىندا قىتايلىق ارىپتەسىن ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىستى پوزيسياسى ءۇشىن ماقتاپ، اقش-تىڭ تايۆانداعى پروۆوكاسياسىن سىناپ، پەكيننىڭ “ءبىر جۇڭگو” ساياساتىن قولدايتىنىن ايتتى.
ساراپشىلار كوپ جىلدان بەرى رەسەي مەن قىتايدىڭ قارىم-قاتىناسىندا ماسكەۋ كىشى سەرىكتەسكە اينالادى دەگەندى ايتىپ كەلەدى.
"كۇشتەر تەپە-تەڭدىگى وزگەرگەنىنە ەش كۇمان جوق. بۇرىن سي سزينپين مەن ءپۋتيننىڭ قارىم-قاتىناسى تەڭ دارەجەدە جۇرەتىن. بۇل تەندەنسيا ءبىرازدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى، مۇنى سوڭعى كەزدەسۋ دە دالەلدەدى” دەيدى پانتۋچچي.
