وتكەن جىلى 21 قاراشادا يۋنەسكو-نىڭ 41ء-شى باس كونفەرەنسياسىنىڭ ارنايى قارارىمەن 2022-2023 جىلدارعا ارنالعان حالىقارالىق مەرەيتويلار ءتىزىمى قابىلدانىپ، وعان قازاقستاننىڭ ۇسىنىسىمەن ءتىلتانۋشى، ادەبيەتشى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ 150 جىلدىعى جانە ءانشى روزا باعلانوۆانىڭ 100 جىلدىعى ەندى.
ۇلت ۇستازىنىڭ مەرەيتويىن اتاپ ءوتۋ بارىسىندا ەلىمىزدىڭ وقۋ ورىندارىندا عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيالار، وقۋلار ت.ب ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى. تۇركسوي ۇيىمى مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن حالىقارالىق تۇركولوگيالىق كونگرەسس وتكىزۋ جوسپارلانعان. الاش قايراتكەرىنىڭ شىعارماشىلىعى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا اشىق ساباقتار، تاقىرىپتىق كونكۋرستار وتكىزىلەدى.
سونىمەن قاتار ۇلت ۇستازىنىڭ تاڭدامالى ەڭبەكتەرىن ورىس، اعىلشىن جانە تۇرىك تىلدەرىنە اۋدارۋ، عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ تولىق جيناعىنىڭ 12 تومدىعىن باسپادان شىعارۋ، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ جانە «الاش» قوزعالىسىنىڭ باسقا دا قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن شەتەلدەردىڭ ارحيۆتەرىنەن ىزدەستىرىپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى.
سونداي-اق مەملەكەتتىك كوميسسيا احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىنا دايىندىقتى پىسىقتادى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى 1872 جىلدىڭ 5 قىركۇيەگىندە قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ جانگەلدى اۋدانى اقكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول قازاق ءتىلىن ۇلتسىزداندىرۋدىڭ سۇراپىل داۋىلىنا ەرتە باستان دايىنداپ، ارتىندا وشپەس ءىز قالدىرعانى ءۇشىن ءار قازاقتىڭ كوڭىلىندە اياۋلى ەسىم بولىپ ساقتالعان.
ونىڭ 1910 جىلدان باستاپ دايىنداعان ءالىپبيى بۇگىنگە دەيىن جۇڭگو قازاقتارىنىڭ ۇلتتىق گرافيكاسىنا نەگىز بولىپ وتىر. اراب گرافيكاسىنىڭ نەگىزىندە تۇزگەن سول ءالىپبي ىبىراي التىنسارين كەزەڭىنەن قالعان «ميسسيونەرلىك الىپبيدەگى» قازاق اۋەزىنە جات ارىپتەردى شىعارىپ، بۇكىل گرافيكانى ۇندەستىك زاڭىنا باعىندىرعانى تاريحتان بەلگىلى.
ونىڭ كوز مايىن تاۋىسىپ جازعان «وقۋ قۇرالى» مەن «ءتىل قۇرالىن» ءتىلتانۋشىلار، ال «ادەبيەت تانىتقىشىن» ادەبيەتشىلەر ءالى كۇنگە دەيىن تەمىرقازىق ەتىپ كەلەدى دەسەك، ارتىق ايتپاسپىز.
احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەسىمىنە تۇڭعىش دەگەن تىركەستى جالعاي وتىرىپ، ۇلت ءۇشىن ىستەگەن ەڭبەگىن تىزسەك، ەكى قولدىڭ ساۋساعى جەتپەس. ءتول الىپپەنىڭ تۇڭعىش اۆتورى، تۇڭعىش تەرمينولوگ، تۇڭعىش فونەتيك، تۇڭعىش لەكسيكولوگ، تۇڭعىش ادەبيەتتانۋشى، تۇڭعىش پۋبليسيست دەپ كەتە بەرەدى. ول ويلاپ تاپقان تەرميندەر ارادا عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە، جاڭا مازمۇنعا يە بولىپ، قازاق ءتىلىن شۇبارلانۋدان ساقتاپ كەلەدى.
ۇلت رەفورماتورىنىڭ اعارتۋ ىسىندەگى داڭقتى جولى 1882 جىلى اۋىل مەكتەبىنەن باستالعان ەدى.
1890 جىلى تورعايداعى ەكى كلاستىق ورىس-قازاق ۋچيليششەسىن، 1895 جىلى ورىنبورداعى مۇعالىمدەر مەكتەبىن بىتىرگەن.
1895-1909 جىلداردا اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندە مۇعالىمدىك قىزمەت اتقارىپ، 1909 جىلى ساياسي كوزقاراسى ءۇشىن سەمەي تۇرمەسىنە جابىلىپ، جەر اۋدارىلادى.
1913 جىلى ورىنبوردا «قازاق» گازەتىن ۇيىمداستىرىپ، 1917 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ونىڭ رەداكتورى بولدى.
1918-19 جىلدارى الاش وردا قاتارىندا ءاليحان بوكەيحانمەن تىزە قوسىپ، قازاقتى وركەنيەت كوشىنە سۇيرەدى.
1919 جىلى قازاق ولكەسىن باسقاراتىن اسكەري-ريەۆوليۋسيالىق كوميتەتتىڭ مۇشەلىگىنە تاعايىندالىپ،
1922-25 جىلدارى قازاقستان حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى جانىنداعى عىلىمي-ادەبي كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، حالىق اعارتۋ كوميسسارى، بۇكىلرەسەيلىك واك-نىڭ، ق ر واك-نىڭ مۇشەسى رەتىندە قىزمەت ىستەدى.
1925-29 جىلدارى قازاق حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىندا (تاشكەنت) جانە قازپي-دە وقىتۋشى بولدى. 1929 جىلدىڭ ماۋسىمىندا قاماۋعا الىنىپ، ارحانگەلسك وبلىسىنا جەر اۋدارىلدى.
1934 جىلى ماكسيم گوركييدىڭ زايىبى ەكاتەرينا پەشكوۆانىڭ قولداۋحاتىمەن بوساتىلىپ، تومسكىدە ايداۋدا جۇرگەن جۇبايى بادريسافامەن بىرگە الماتىعا قايتا ورالادى. 1937 جىلى تامىز ايىندا قايتا قاماۋعا الىنىپ، 8 جەلتوقساندا «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن اتىلدى. ونىڭ ارداقتى ەسىمى تەك 1988 جىلى عانا اقتالدى.
