الاش ازاماتتارىنا
حالىقتىڭ مادەنيەت جولىندا ىلگەرى باسىپ، ەل قاتارىنان قالماسىنا سەبەپشى بولاتىن نارسەلەردىڭ ءبىرى باسپا ءسوز، ياعني گازەت-جۋرنال، كىتاپتار ەكەندىگى شەكسىز. ولاردىڭ باسىلىپ شىعىپ، جۇرتقا تاراتىلۋىنا پۇل كەرەكتىگى دە شەكسىز.
ءباسپاسوزدىڭ اۋەلى كەرەكتىگىن ءتۇسىنىپ، ءبىلۋ قاجەت، ەكىنشى بىلگەننەن كەيىن باسپاسوزبەن جۇرتتىڭ پايدالانۋ جاعىن ويلاپ،ءىس قىلۋ كەرەك. باسقا جۇرتتارعا قاراساق، ولار مۇنداي ىستەردى ەكى ءتۇرلى جولمەن جۇرگىزىپ جاتىر. ءبىر جولى - پۇل مىندەتىن پ ۇلى بارلار الىپ، جازۋ مىندەتىن قالام ۇستاۋشىلار الىپ،ىستەپ جاتقان جول. ەكىنشى جولى - باسپاسوزبەن حالىقتىڭ پايدالانۋىن ويلاعان ادامدار، كوپ سوماسى بولماعان سوڭ، از سومالارىن قۇراستىرىپ، جيىپ، بىرىكتىرىپ، كۇشتەرىن قوسىپ، سەرىكتەسىپ ءىس قىلىپ جاتىر.
اۋەلگى جولمەن ءىس جۇرگىزۋگە قازاقتان پۇل مىندەتىن كوتەرەرلىك بايلار شىقپادى. ءۇش جىلدان بەرى «ايقاپ» جۋرنالى شىعىپ تۇر، ءبىر جىلعا جاقىن «قازاق» گازەتاسى شىعىپ تۇر. بۇلاردىڭ ەكەۋىنىڭ باسىنداعى كىسىلەر، گازەتا مەن جۋرنال ىسىنە وڭاشالانىپ شىقپاي، باسى باسقا قىزمەتكە بايلاۋلى كۇيىندە ءىس جۇرگىزىپ وتىر. گازەتاعا وڭاشالانىپ شىعايىن دەسە، سالماق گازەتاعا تۇسەدى، ونى كوتەرەتىن بۇلاردىڭ گازەتادا سالىپ وتىرعان سومالارى جوق. بايلار جومارتتىق قىلمادى دەپ قاراپ وتىرۋعا بولا ما؟ ەكىنشى جولمەن ءىس جۇرگىزۋگە ويلاپ تۇرمىز. قازاقتا كەسەك سوما شىعارارلىق بايلار از بولعانمەن، از سوماسىمەن، ادامگەرشىلىگىمەن سەرىكتىككە جارايتىن ازاماتتار از ەمەس. سوندىقتان «ازامات» سەرىكتىگىن اشىپ، «قازاق» گازەتاسىن مۇنان بىلاي الاش ازاماتتارىنىڭ سەرىكتەسىپ قوسىلعان پۇلىمەن جۇرگىزبەكشىمىز.
«ازامات» سەرىكتىگىنىڭ ماقساتى - جوعارىدا ايتىلعان جۇرتقا كەرەك جۇمىستار، ياعني گازەت-جۋرنال شىعارماق، كىتاپتار باستىرماق. ولاردىڭ ىشىندە قازىرگى باس ماقساتى - «قازاق» گازەتاسىنىڭ اياعىن نىق باستىرىپ، جۇرگىزىپ جىبەرمەك. ونان باسقالارىن كەزىندە شامامىزعا قاراي كورمەك. سەرىكتىككە كىرەتىن ازاماتتارعا لايىقتاعانامىز - ەر باسىنا ءجۇز سوم. ءبىزدىڭ قازىرگى ىستەپ تۇرعان ءھام مۇنان بىلاي ىستەيمىز دەپ ويلاپ تۇرعان ىستەرىمىزدىڭ ءمانىسىن تۇسىنبەيتىن قارا شارۋا بايلار كوپ ەكەنىن، كوڭىلى جەتسە قولى جەتپەيتىن ازاماتتار دا كوپ ەكەنىن ءھام بۇل سەرىكتىككە ولاردىڭ بىرەۋلەرى تۇسىنبەگەندىكتەن، ەكىنشىلەرى قولى قىسقالىقتان كىرە المايتىندىعىن بىلەمىز.
بۇلاردان باسقا دا تۇسىنىكتى بايلار، ءجۇز سومعا قولى قىسقالىق قىلمايتىن ازاماتتار قازاقتا از ەمەس. «ازامات» سەرىكتىگىنە جالعىز بايلىقپەن ەمەس، ازاماتتىقپەن كوبى كىرسە دەپ ءۇمىت ەتەمىز. ءجۇز سومىن «ازامات» جارناسىنا قوسقاندا قولى قالتىلداپ، «وسى اقشام قايدا كەتپەكشى، وسى ءجۇز سومنان پايدا بولسا جاقسى، ولاي بولماسا، شىعىن بولادى عوي» دەپ، ۇرسىساتىن ادامدارعا كىرىسپە دەيمىز. بۇل سەرىكتىك - سەندەر وسى كاسىپكە كىرىسسەڭدەر اقشالارىڭ ءوسىپ، ءجۇز سومدارىڭمەن بايىپ قارىق بولاسىڭدار دەپ، الدارىڭا سالىپ وتىرعان سەرىكتىك ەمەس، ولاي تۇسىنەتىن ادامدار دا ويلانىپ كىرىسەرگە كەرەك. ونداي سەرىكتىكتى كوزدەۋشىلەرگە كوپەستەردىڭ، كاسىپشىلەردىڭ سەرىكتىگى بار.
«ازامات» سەرىكتىگىنىڭ باس ماقساتى - اقشا ءوسىرىپ، سەرىكتەستىكتى بايىتۋ ەمەس، ىستەگەن ءىستىڭ جۇرتقا پايدالى بولۋى. اقشا جاعىنا سول پايدالى ىستەردى ىستەۋگە، كۇش-قۋات بولۋعا قاجەت نارسە ماعىناسىندا قارالادى. جوعارىدا ايتىلعان حالىققا پايدالى ىستەردى ىستەپ، جۇرگىزۋگە ادام كەرەك بولسا، اقشا دا كەرەك. ادام دا، اقشا دا بىردەي ساي بولسا، ءىس سايلى كۇيىندە جاقسى جۇرمەكشى. ءبىر جاعىنىڭ كەمشىلىگى ءىستىڭ بارشا جاعىنا كەمشىلىك كەلتىرەدى.
سوندىقتان «ازامات» سەرىكتىگىندە اقشانىڭ مول بولۋ جاعى دا ەسكەرىلمەكشى. ولاي بولعان سوڭ، بۇل سەرىكتىككە جارنا سالۋشىلار جارنامىز وسپەيدى دەپ ءۇمىتسىز بولماسقا كەرەك. قىسقاسىنان ايتقاندا، جارنا سالۋشى ازاماتتار ءجۇز سومىن جۇرت ءۇشىن كوپ ورتاسىنا سالادى، پايداسى بولسا، پايداسىن كوپپەن بىردەي الارمىن دەپ، زالال بولسا، زالالعا كوپپەن بىردەي قالارمىن دەپ. «ازامات» سەرىكتىگىنە وسىلاي ويلاۋعا جارايتىن ادامدار كىرەدى ءھام سەرىكتىككە جارايدى. ولاي ويلاي المايتىندار كىرمەي-اق قويسىن. بۇل سەرىكتىك - كوپەس سەرىكتىگى ەمەس، كاسىپشى سەرىكتىگى ەمەس،«ازامات» سەرىكتىگى. بۇعان كىرەتىن ادامدار جۇرت جۇمىسى تۋراسىندا جالعىز اقشاسىمەن سەرىكتەس بولماي، كوڭىلىمەن، نيەتىمەن دە سەرىكتەس بولۋى قاجەت.
اشۋشىلار: احمەت بايتۇرسىن ۇلى،
ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى.
«قازاق» گازەتى، 1913 جىل، №42
Alash.kz ۇلتتىق پورتالى
