Tasqyn sýdyń ekinshi tolqyny aýyr bolady degeli biraz kún boldy. Qazirdiń ózinde Reseıden mol sý kelip jatyr. Bul aǵyn qashanǵa deıin jalǵasady? Sharyqtaý shegine qashan jetedi? Massaget.kz saıtyna silteme berip alash.kz saıty sarapshylardyń pikirin berdi.
"Elimizde sý tasqyny klımattyq beldeýlerge sáıkes, ár óńirde ártúrli kórinis taýyp jatyr. Qazirgi tańda ǵalymdar Jaıyq ózeniniń sharyqtaý shegin kútip otyr. Ózen deńgeıi kúnine 28 santımetr kóterildi. Mamandardyń boljaýynsha, sý tasqyny shaqytaý shegine 27-28 sáýirde jetedi. Al, sol eki aralyqta sý aǵyny bolady. Esil ózeniniń sý basý kezeńderi ótip ketti, biraq elimizde odan basqa irili-usaq ózender bar. Olardyń keıbiri sáýirdiń aıaǵyna qaraı tasýy múmkin", - dedi Meteorologıa jáne gıdrologıa kandıdaty Aınur Mýsına.
"Sý qoımasynyń mindetteriniń biri - aǵyndy retteý. Onda artyq sýdy ustap, saqtaýǵa bolady. Ózen sýyn kóktemgi ýaqytta molaıǵanda jınap, azaıǵanda toltyryp otyrady. Alaıda men artyq sý alamyz dep sý qoımalaryn da sala berýdi jón dep sanamaımyn. Sebebi sý qoımanyń ózi de qosymsha qaýip kózi. Ony salǵan soń onda tek sý emes, laı, balshyq jınalady. Qoımada kóp jumys jasalyp, keshendi qaraý kerek. Salatyn bolsaq, ol jerdi óte tyńǵylyqty zerttep, ǵalymdarǵa tapsyrǵan jón", - dedi sarapshy.
Ǵalym jınalǵan sýdy qalaı jumsaýǵa bolatynyn atap ótti. Aıtýynsha, qar sýyn Aral men Kaspııge jetkizý múmkin emes.
"Ótken ǵasyrda Sibir ózenin Orta Azıaǵa burý týraly jobalar bolǵan. Sýdy Aral men Kaspıı arqyly ári qaraı Ózbekstanǵa jetkizýge tyrysqan. Qazirgi jınalǵan sýdy Kaspıı men Aralǵa jiberý durys sheshim dep oılamaımyn. Óıtkeni bizde sýdy teńizge jiberetin arnaıy kanaldar bolýǵa tıis. Qazir ondaı kanalymyz joq, salǵannyń ózinde kóp kúsh pen qarajat ketetin jumys. Jınalǵan sýdy mal jáne ósimdik sharýashylyǵyna paıdalanǵan jón. Ekinshiden, Kaspıı men Aral teńizi muhıt deńgeıinen bıik oıpat jerde ornalasqan. Sondyqtan sýdy ol jaqqa aıdaý múmkin emes desek te bolady", - dedi Mýsına.
Geologıa jáne mınerologıa ǵylymdarynyń kandıdaty Medethan Zapparov kóktemde sýdyń kóp bolatyny reseılikter úshin de tosyn bolǵanyn aıtady.
"Kórshi el sý qoımalary bıyl kóp sýǵa tolatynyn kútpedi. Olar sýdy kóp jınap alýǵa tyrysty. Keıin sý qoımalary jetkilikti deńgeıge toldy, ıaǵnı 80 paıyzǵa jetken soń ony ashyp jiberýge májbúr boldy. Bıyl kóktemde jańbyr da joǵary deńgeıde tústi. Reseıde erigen qar sýlary endi ǵana Qazaqstanǵa kirdi. Sý aǵyny sharyqtaý shegine jetý úshin kemi 9-10 kúndeı ýaqyt qajet. Óıtkeni Reseı men Qazaqstanda da qar tolyǵymen erip bitti. Menińshe endi halyqty aıdyń basyndaǵydaı topan sý kútpeıdi", - dedi Zapparov.
Ǵalymnyń paıymdaýynsha, álemde jaýyn-shashyn kóbeıe túsedi.
"Boljam boıynsha. sý tasqynynyń 100 jylda bir ret qaıtalanyp otyratyn kezeńi bar. Bıyl sondaı mol sý tasqyny bolyp jatyr. Kelesi jyly mundaı kóp sýdyń keletinine eshkim kepil emes, sondyqtan sýdy barynsha jınap alýǵa tıispiz. Óıtkeni búkil álemde temperatýra kóterilip jatyr. Jylý kóterilgen soń býlaný prosesi kóp júredi keıin aýadaǵy ylǵaldyq jaýyn-shashynnyń kóp bolýyna ákeledi. Máselen, Arab elderiniń kóbinde buryn jańbyr az jaýatyn, al qazir kerek bolsa, burshaq ta jaýyp jatyr. Ǵalymdar jer betiniń 2℃ jylyp ketkenin aıtyp júr. Álemde býlaný kóp bolyp jatyr", - dedi Medethan Zapparov.
