Qazaqtyń asyly týrasynda jalpy jurt arasynda birsypyra ertegiler bar bolsa da halyq oǵan ras eken dep ılanyp júrgen joq. Qazaqtyń mektep, medrese hám shkolda oqyp shyqqan jastary qazaqtyń asylyn anyq bilip jete almasa da, áıteýir asyly túrik násilinen ekendigine anyq ımanady.
Aqyly mol, zeıini tolyq qara sharýanyń da birsypyrasy osyny qoshtaıdy. «Qazaq pen noǵaıdyń túbi bir» degen sózdi hár bir qarıanyń aýzynan esitýge bolady. «Ózbek óz aǵam» degen maqaldy hár bir qazaq biledi. Biraq, qazaqtyń ózge túrik qaýymdarynan qaı zamanda aırylyp,qalaısha bólingendigi týrasynda anyq maǵlumat jazylǵan joq bolǵanǵa kóre sol arasy kishkene kómeski bolyp tur.
Qazaqtyń bir sypyra ańqaý adamdarynda «Anas sahabanyń násilinenbiz» degen, qyrǵyzda «Akashe sahabanyń násilinenbiz» degen aýrý bar. Bul aýrý tym-aq kúshti kórinedi. Tarıhtan qandaı myqty dálel keltirip «Anas» degen sózdiń asylsyz ekendigin yspat etsek te oǵan ınana qoımaıdy. Anaske jarmasýshylardyń aıtatyn qara dáleli mynaý:
1) Qazaqtyń urany «Alash»… Alash – Anastan, Anas Anstan ózgerilgen sóz deıdi;
2) Arab kóshpeli jurt edi, Anas balasy bolǵandyqtan qazaq kóship-qonyp tirshilik qylýdy arabtan alypty deıdi;
3) Qazaq mehmanpaz, qonaqasyǵa myrza jurt. Mehmanpazlyq arab halqynyń ǵurpy edi. Anastyń násilinen bolmasa qazaqqa myrzalyq qaıdan kelipti deıdi.
Minekı, aqylǵa da unamaıtyn, tarıhqa da sımaıtyn osyndaı dálelderdi jastanyp, adasyp júrgen talaı adam bar kórinedi. Bul dálelderdiń aqylǵa da hám tarıhqa da sımaı turǵany mynaý:
Qazaqtyń «Alash» atanǵan hıdjretden (Muhammed Áleıh as-Salamnyń Mekkeden kóship Mádınege baryp kirgen kúninen – t.b.) alty júz jyl ótken soń, Shyńǵys han tusynda boldy. Shyńǵys han búkil memleketin tórt balasyna bólip bergende, Deshti qypshaqty, Sibirdiń kún batys jaǵyn, osy kúngi Saraarqany, Edil-Jaıyq ólkesin úlken balasy Joshyǵa berip edi. Ol kúnde Joshy ulysyna qaraǵan alty rýly el bar edi. Sol alty rýdyń hár qaısysyna bólek Shyńǵys alty uran beredi: hár rýǵa ózine bólek tańba, aǵash, qos beredi. Sol kúnde búkil Joshy ulysynyń urany «Alash» bolypty. Joshy ulysynda alty rý bolǵandyqtan «Alty Alash» bolady. «Alash» degen sózdiń luǵat maǵynasy: «otan kisi» («otechestvennık» – t.b.) degen sóz bolady. Muny bir aqynnyń Abylaıǵa aıtqan óleńinen bilemiz:
Taqsyr-aý, unatsańyz, qarashyńmyn;
Unatpasań, jaı júrgen alashyńmyn, – deıdi. Sol óleńde «Alash» otan kisi maǵynasynda. Jáne qazaqta «Alash kele me; Alash kele me» degen bir mysal sóz bar. Sondaǵy Alash – sheteldiń kisisi, Alash – otan kisisi maǵynasynda bolady.
Sol kúnde Joshy hanǵa «Alash» dep laqap qoıyldy. «Alashy – alashtyń basshysy» («golova otechestva» – t.b.) maǵynasynda bolady. Qazaqtyń «Alash Alash bolǵanda; Alash han bolǵanda» degen eski sózi sonan qalǵan.
Bul týrada sózdiń ózinen keıin jazbaqshymyz. Bul orynda Alashtyń «Anastan» alynbaǵandyǵyn kórsetý úshin ǵana qysqasha jazyp, osy menen qoıa turamyn.
Túrik balasy.
«Qazaq» gazeti, 1913 jyl, №7
Derekkóz: Bókeıhan Á. Shyǵarmalary. VIII tom.-Astana, 2018
Alash.kz ulttyq portaly
