Күнбағыс майы – күнделікті ас мәзірінде кеңінен қолданылатын өнім. Оның дәмі бейтарап, қолжетімділігі жоғары болғандықтан, көп адамдар бұл майды тамақ дайындауда жиі пайдаланады. Alash.kz тілшісі бұл май туралы зерттеп көрді.
Алайда күнбағыс майының денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін екендігі туралы пікірлер соңғы жылдары жиі айтылуда.
Бұл мақалада күнбағыс майының зияны туралы ғылыми деректерге сүйеніп, оның рак ауруын тудыру қаупіне тоқталамыз.
1. Күнбағыс майының құрамы және оның әсері
Күнбағыс майының негізгі құрамы – полиқанықпаған май қышқылдары (омега-6). Бұл май қышқылдары ағза үшін пайдалы болғанымен, шамадан тыс тұтыну денсаулыққа зиян тигізуі мүмкін.
Ғалымдар омега-6-ның мөлшері омега-3-ке қарағанда тым көп болған кезде ағзада қабыну процестерін күшейтетінін айтады.
Кабыну мен аурулардың байланысы
Артық қабыну жүрек-қан тамырлары ауруларының, семіздіктің, диабеттің және рактың дамуына ықпал етуі мүмкін.
Сондықтан күнбағыс майын мөлшерден тыс қолдану қабынудың жоғарылауына және иммундық жүйенің әлсіреуіне әкелуі ықтимал.
2. Қыздырылған күнбағыс майы: денсаулыққа қауіп
Күнбағыс майының ең үлкен зияны оны жоғары температурада қыздырғанда пайда болады. Қуыру кезінде күнбағыс майы зиянды қосылыстар – трансмайлар мен канцерогендер бөледі.
Канцерогендердің қауіптілігі
• Қыздырылған майда пайда болатын акролеин және альдегидтер сияқты заттар ағзадағы жасушаларға генетикалық зақым келтіріп, рактың дамуына себеп болуы мүмкін.
• Канцерогендік заттардың көп болуы өкпе, асқазан, бауыр, және ішек рагының пайда болу қаупін арттырады.
3. Күнбағыс майы мен рак: ғылыми зерттеулер
Ғалымдар күнбағыс майының рак ауруын тудыру ықтималдығын бірнеше рет зерттеген. Әсіресе, бұл майды қыздырған кезде бөлінетін токсиндер мен қабынуды күшейтетін қасиеттері басты назарда болды.
1. Канцерогендер мен рактың байланысы
Жоғары температурада қыздырылған майлардағы канцерогендік заттар ағзадағы ДНҚ-ға әсер етіп, мутация тудыруы мүмкін. Мысалы:
• 2015 жылы Испанияда жүргізілген зерттеу: бірнеше түрлі өсімдік майларының, соның ішінде күнбағыс майының, қыздыру кезінде канцерогендік заттарды бөлу қабілеті зерттелді. Күнбағыс майы ең қауіпті майлардың қатарына кірген.
• Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) майларды қыздырудан сақ болуға кеңес береді, себебі олар ракқа себепші болуы мүмкін химиялық қосылыстардың көзіне айналады.
2. Полиқанықпаған май қышқылдары және қабыну
Күнбағыс майында көп мөлшерде болатын омега-6 қышқылдары қабыну процестерін күшейтіп, созылмалы аурулардың, соның ішінде рактың даму қаупін арттырады.
• Оксфорд университетінің 2018 жылғы зерттеуі көрсеткендей, омега-6-ның шамадан тыс мөлшері тоқ ішек пен сүт безі рагының дамуына ықпал етуі мүмкін.
4. Күнбағыс майының басқа зиянды әсерлері
Күнбағыс майы ракпен қатар басқа да денсаулыққа қатысты проблемаларды туындатуы мүмкін:
1. Жүрек-қан тамырлары аурулары
Күнбағыс майындағы трансмайлар холестериннің жоғарылауына әкеліп, жүрек ауруларының даму қаупін арттырады.
• LDL (зиянды холестерин) деңгейінің жоғарылауы жүрек-қан тамырлары ауруларына әкеледі.
2. Семіздік және инсулинге төзімділік
Күнбағыс майын шамадан тыс тұтыну калорияның артық болуына әкеледі. Бұл семіздікке және 2 типті қант диабетіне әкелуі мүмкін.
3. Бауыр аурулары
Қыздырылған майлардағы токсиндер бауырға үлкен ауыртпашылық түсіреді, бұл уақыт өте келе бауырдың зақымдалуына немесе қабынуына әкелуі мүмкін.
5. Зиянды қалай азайтуға болады?
Күнбағыс майының зиянын төмендету үшін келесі кеңестерді ұстануға болады:
• Қуырмау: Майды қыздырудың орнына тағамды буға пісірген немесе қайнатқан дұрыс.
• Қосымша май түрлерін қолдану: Зәйтүн майы, кокос майы, немесе авокадо майы сияқты майларды пайдалану.
• Күнбағыс майын шектеу: Тек салаттарда немесе суық күйінде пайдалану арқылы оның қыздырылған кездегі зиянын азайту.
•Диета: Омега-6 мен омега-3 қышқылдарының теңгерімін сақтап, рационға балық, жаңғақ және зығыр майын қосу.
6. Қорытынды
Күнбағыс майын шамадан тыс немесе дұрыс пайдаланбау денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін. Оның құрамындағы омега-6 қышқылдары қабынуды күшейтіп, ал қыздыру барысында бөлінетін канцерогендер рак ауруының қаупін арттырады. Алайда бұл майды дұрыс қолданған жағдайда оның зиянын азайтуға болады.
Егер денсаулығыңызды сақтағыңыз келсе, тағам дайындауда майды қыздырудан аулақ болыңыз, рационға басқа да пайдалы май түрлерін қосыңыз және күнбағыс майын шектеп қолданыңыз.
